گروه نرم افزاری آسمان

فصل اول: مهدویت در قرآن







اشاره
ص: 15
آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟
پرسش:
آیات مربوط به ظهور و انتظار کدامند؟ پاسخ:
مقدمه:
یکی از ویژگیهاي قرآن کریم ابدي بودن این کتاب است. یعنی چون قرآن کتابی است که در آخرین دین نازل شده است لازم
است با زبانی سخن گوید که در همهي مکانها و زمانها قابل استفاده و عرضه باشد، در غیر این صورت به مرور زمان آن تازگی
قضیه » و صلابت خود را از دست خواهد داد. حال با توجه به این ویژگی (یعنی ابدي بودن آیات آن) اکثر آیات به صورت کلی و
بیان شده است و در هر زمان مصادیق این قضیه حقیقیه- که به صورت عام و کلی بیان شده- استخراج « شخصیه خارجیه » نه « حقیقیه
میشود.
از این رو در تفاسیر با روایات تفسیري وقتی براي آیهاي مصداق
ص: 16
«. این یکی از مصادیق این آیه است نه اینکه این آیه فقط همین معنا و مصداق را داشته باشد » : معرفی میکنند مفسرین میفرمایند
«1»
الصراط » : شیخ صدوق از امام صادق (ع) حکایت میکند « اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ » به عنوان نمونه در سورهي حمد ذیل آیهي
«2» . و علامه در شرح آن مینویسد: این روایات از قبیل تطبیق و بیان مصداق بارز براي آیه میباشد «( المستقیم امیرالمومنین (ع
با توجه به آنچه بیان شد: در مورد ظهور و انتظار فرج حضرت مهدي (عج) بلکه دیگر جنبههاي شخصیتی ایشان آیهي صریحی
وارد نشده ولی با در نظر گرفتن منطق فهم قرآن و تأویل و تفسیر و با توجه به روایات آیات متعددي را میتوان بر شمرد که یکی از
مهمترین مصادیق آیه حضرت ولی الله الاعظم حجه بن الحسن العسکري (عج) میباشند که مجموعهي این آیات در کتب متعددي
جمعآوري شده که برخی از آنها عبارتند از:
صفحه 8 از 74
1. معجم احادیث الامام المهدي زیر نظر علی کورانی، ج 5 که در این کتاب در مورد حضرت تا 260 آیه ذکر شده است.
2. سیماي امام زمان (عج) در آیینه قرآن، علی اکبر مهديپور، 140 آیه را ذکر کردهاند.
ص: 17
3. سیماي مهدویت در قرآن، محمدجواد مولوينیا، 74 آیه را توضیح دادهاند.
4. مهدي در قرآن، محمد عابدینزاده، 40 آیه را توضیح دادهاند.
در خصوص مسئلهي انتظار و ظهور حضرت مهدي (عج) که یکی از جلوههاي بحث پیرامون حضرت است- نیز آیاتی وجود دارد
که به عنوان نمونه دو مورد آن را معرفی میکنیم:
1. قرآن کریم در سورهي انعام آیهي 158 میفرماید:
هَلْ یَنْظُرُونَ إِلَّا أَن تَأْتِیَهُمُ الْمَلَائِکَهُ أَوْ یَأْتِیَ رَبُّکَ أَوْ یَأْتِیَ بَعْضُ آیَاتِ رَبِّکَ یَوْمَ یَأْتِی بَعْضُ آیَاتِ رَبِّکَ لَا یَنْفَعُ نَفْساً إِیمَانُهَا لَمْ تَکُنْ »
« آمَنَتْ مِن قَبْلُ أَوْ کَسَبَتْ فِی إِیمَانِهَا خَیْراً قُلِ انتَظِرُوا إِنَّا مُنتَظِرُونَ
آیا انتظاري غیر از این دارند که فرشتگان به سویشان آیند، یا پروردگارت بیاید، یا برخی از نشانههاي پروردگارت بیاید؟! (امّا)
روزي که برخی از نشانههاي پروردگارت (پدید) آید، شخصی که قبلًا ایمان نیاورده، یا در ایمانش نیکی کسب نکرده است، ایمان
«. منتظر باشید! که ما (هم) منتظریم » : آوردنش سودي نخواهد داشت. بگو
در ذیل این آیه ابیبصیر از امام صادق (ع) حکایت میکند:
منظور از آن روز، روز خروج حضرت قائم (ع) است، آن روز انتظار کشیده شده، از ما است؛ بعد حضرت فرمودند: اي ابابصیر!
خوشا به حال شیعیان قائم ما که در زمان غیبت او منتظر ظهورش باشند و در زمان
ص: 18
ظهورش از او اطاعت نمایند که اینان اولیاي خدایند که هیچ ترس
«1» . برایشان نیست و حزن و اندوهی نخواهند داشت
2. قرآن کریم در سورهي یونس آیهي 20 میفرماید:
« وَیَقُولُونَ لَوْلَا أُنزِلَ عَلَیْهِ آیَهٌ مِن رَبِّهِ فَقُلْ إِنَّمَا الْغَیْبُ لِلَّهِ فَانتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُم مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ »
آنچه از حسّ) پوشیده، تنها براي ) » : پس بگو «!؟ چرا نشانه (معجزهواري) از پروردگارش بر او فرو فرستاده نمیشود » : و میگویند
«. خداست؛ پس منتظر باشید، [چرا] که من (هم) با شما از منتظرانم
الم این کتاب هیچ تردیدي در » : یحیی بن قاسم میگوید: از امام صادق سوال کردم دربارهي آیات اول سورهي بقره که میفرماید
متقین در این آیه شیعیان علی هستند و » : امام فرمودند «. آن نیست و مایه هدایت متقین است، کسانی که به غیب ایمان میآورند
است که میفرماید: « آیهي 20 سورهي یونس » غیبت همان حجت قائم غائب میباشد و شاهد بر این مدعی
و کافران گویند: چرا آیت و نشانهاي از پروردگارش بر او نازل نمیشود. پس بگو همانا غیب مخصوص خداوند است پس منتظر »
«2» «... باشید که من نیز از منتظران هستم
ص: 19
ظهور، آمدن حق و رفتن باطل است
پرسش:
ارتباط آیه 81 / اسراء با امام زمان چیست؟
صفحه 9 از 74
پاسخ:
قرآن مجید تنها کتابی است که جامع مطالب و معارفی است که انسان در هدایت و سعادت به آن نیاز دارد و در بدست آوردن
همهي معارف الهی باید به آن تمسک نمود. یکی از مباحث مهم که میتوان از قرآن بدست آورد مباحث مربوط به مهدویت
میباشد. که مفسرین گرانقدر در حدود 249 آیه از قرآن را در مورد حضرت مهدي و مباحث مربوط به آن حضرت تفسیر یا تأویل
نمودهاند.
از جمله آیهي 81 سورهي اسراء میباشد که میفرماید:
«1» ؛ وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقاً »
«. حق آمد، و باطل نابود شد؛ [چرا] که باطل نابود شدنی است » : و بگو
ص: 20
شأن نزول آیه
جابر بن عبدالله میگوید: بعد از فتح مکه با رسول خدا (ص) وارد مکه شدیم و به مسجد الحرام آمدي در حالتی که 360 بت در
یک بت بزرگ به نام هبل بود که «. همهي بتها را از خانهي خدا بیرون بیاورند و بشکنند » : آنجا بود و پیامبر (ص) دستور دادند
پیامبر اکرم (ص) به حضرت علی (ع) فرمودند: بر روي شانهي من سوار شو و این بت بزرگ را بشکن! حضرت علی (ع) به پیامبر
اکرم (ص) عرضه داشتند که شما پاي خود را بر پشت من بگذارید و آن بت بزرگ را بشکنید، اما وقتی پیامبر (ص) پاي مبارك
خود را بر پشت حضرت علی (ع) نهادند حضرت علی (ع) میفرمایند: من تحمل سنگینی نبوت و رسالت پیامبر (ص) را نداشتم! و
به پیامبر (ص) گفتم: اجازه دهید من بر شانه شما قرار بگیرم و بت را بشکنم. وقتی روي شانه پیامبر (ص) قرار گرفتم و در حال
«1» « جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقاً » شکستن بت بزرگ هبل بودم خداوند آیهي
را نازل فرمود.
پیامبر (ص) بعد از آن هر چه بتها را میشکستند این آیه را تکرار مینمودند.
بر خلاف « باطل » میگویند، و « حق » در تفسیر این آیه میخوانیم: مطلب این آیه یک قانون کلی است چرا که به هر امر ثابت و باقی
حق
ص: 21
اگر چه، چند روزي هم جولانی دارد اما از بین خواهد رفت ولی « باطل » است؛ یعنی چیزي که ذاتاً دوام و بقاء و ثبات ندارد، و
اگر چه چند صباحی هم کم رنگ شود اما بالاخره ثبات و قوام خود را پیدا میکند و باقی خواهد ماند. دین مبین اسلام- « حق »
و ثابت و « حق » قرآن مجید- رسالت پیامبر اکرم (ص)- ولایت ائمه هدي (ع)- احکام شریعت اسلام و اموري از این قبیل همه
پایدار هستند. و در مقابل، ادیان باطل- شرك- کفر- اخلاق فاسد و حکومت ظالمین و قوانین بشري و بدعتگونه و اموري از این
«1» . قبیل همه باطل و نابودشدنی هستند
برپا شدن دولت حضرت مهدي (عج) میباشد چنانچه از امام باقر ،« باطل » و نابود شدن « حق » یکی دیگر از نمونهها و مصادیق آمدن
«2» . (ع) در تفسیر این آیه حکایت شده: وقتی قائم قیام کند دولت باید از بین میرود
جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ » : و در روایتی دیگر حکایت شده: وقتی حضرت مهدي (عج) متولد شدند بر بازوي مبارك ایشان نوشته شده بود
یادآوري: «3» «. الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقاً
البته مفهوم این احادیث معناي وسیع آیه را به این مصداق منحصر نمیکند بلکه قیام حضرت مهدي (عج) از بارزترین و روشنترین
ص: 22
صفحه 10 از 74
در سراسر جهان میباشد. « باطل » بر « حق » مصداقهاي این آیه میباشد چرا که نتیجهاش پیروزي
آري این قانون تخلف ناپذیر الهی، در هر عصر و زمانی مصداقی دارد و قیام پیامبر (ص) و پیروزي ایشان بر شرك و بتپرستی و
همچنین قیام حضرت مهدي (عج) بر ستمگران و جباران جهان از چهرههاي روشن و تابناك این قانون کلی دراین آیه است و همین
«1» . قانون الهی است که رهروان راه حق را در برابر مشکلات امیدوار و نیرومند ساخته و بر استقامت ایشان افزوده است
به امید آنکه شاهد این پیروزي و آمدن حق و غلبهي آن بر باطل باشیم و در راه این هدف عالی انجام وظیفه کنیم. ان شاء الله!
معرفی کتاب:
براي مطالعهي بیشتر رجوع شود به:
1. تفسیر نمونه، ج 12 ، آیت الله مکارم شیرازي.
2. تفسیر المیزان، ج 13 ، آیت الله علامه طباطبائی.
3. تفسیر نورالثقلین، عبد علی بن الجمعه العروسی الحویزي.
4. سیماي امام زمان در آئینه قرآن، علی اکبر مهديپور.
5. سیماي مهدویت در قرآن، محمدجواد مولوينیا.
ص: 23
آیات قرآن و نشانههاي ظهور
پرسش:
آیا در قرآن نشانههاي آخر الزمان آمده است؟ چند آیه بیان کنید.
پاسخ:
در قرآن حدود 250 آیه بر مطالب و مباحث پیرامون حضرت مهدي تفسیر و تاویل شده است که بعضی از این آیات اشاره به
حوادث و وقایع قبل از ظهور دارد. البته لازم به ذکر است این اشارات قرآنی و مقاصد ربانی به صورت صریح در آیات نسبت به
علائم ظهور نیست بلکه از تفسیر یا تأویل یا بطن آیات و یا تطبیق آیات بدست میآید که مقتضاي زبان قرآن چنین است یعنی
قرآن داراي ادبیات بیانی خاص به خود میباشد که فهم مقاصد آن از طریق تفسیر و تطبیق و تأویل و غیره بدست میآید، که در
مباحث زبانشناسی قرآن کاملًا بحث شده است و در این مجال اشاره به بعضی از آیات قرآن که بر علائم ظهور حضرت مهدي
دلالت دارد میپردازیم.
ص: 24
در آیات قرآن مطالب بسیاري هست که به لفظ عام بیان شدهاند و در هر زمان بر عدهاي مصداق مییابد و گاهی هم، لفظ آیه
خاص ولی معناي آن عام است و شامل کسان دیگري که مشابه آن عمل از آنان صدور یافته نیز میشود. هر یک از این موارد از
تفسیر و تأویل و بطن و تطبیق موارد بیشماري از آیات قرآنی را شامل میشود. من جمله آیاتی که تفسیر و تأویل و تطبیق بر
مباحث مهدویت و علائم آخرالزمان شده است که مواردي از آن را بیان میکنیم بعضی از آیاتی که اشاره به این علائم دارد
عبارتند از:
« فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ أَیْنَ مَا تَکُونُوا یَأْتِ بِکُمُ اللّهُ جَمِیعاً إِنَّ اللّهَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ ...» . 1. بقره/ 148
« وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالَّثمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ » . 2. بقره/ 155
«... قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَی أَن یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذَاباً مِن فَوْقِکُمْ أَوْ مِن تَحْتِ أَرْجُلِکُمْ أَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعاً وَ » . 3. انعام/ 65
صفحه 11 از 74
« فَاخْتَلَفَ الْأَحْزَابُ مِن بَیْنِهِمْ فَوَیْلٌ لِّلَّذِینَ کَفَرُوا مِن مَّشْهَدِ یَوْمٍ عَظِیمٍ » . 4. مریم/ 37
« إِن نَشَأْ نُنَزِّلْ عَلَیْهِم مِنَ السَّماءِ آیَهً فَظَلَّتْ أَعْنَاقُهُمْ لَهَا خَاضِعِینَ » . 5. شعراء/ 4
« وَقَالُوا آمَنَّا بِهِ وَأَنَّی لَهُمُ التَّنَاوُشُ مِن مَکَانٍ بَعِیدٍ » . 6. سباء/ 52
ص: 25
«... سَنُرِیهِمْ آیَاتِنَا فِی الْآفَاقِ وَفِی أَنفُسِهِمْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ » . 7. فصلت/ 53
«... ، پس در نیکیها [بر یکدیگر] پیشی گیرید. هر کجا که باشید، خدا همه شما را خواهد آورد ...» : 1. آیه 148 سوره بقره
امام باقر (ع) ضمن حدیثی طولانی فرمودند: خداي تعالی در آن حال سیصدوسیزده نفر که اصحاب آن حضرتند به سر او جمع
میکند و ایشان را در غیر موسم حج مانند ابرهاي وقت پائیز جمع میکند یا جابر آیهاي که خداوند تعالی در کتاب خود ذکر کرده
یعنی هر کجا باشید خداي تعالی همه شماها را به یک جا میآورد ... و « اینما تکونوا یأت بکم الله جمیعاً » مضمون آن همین است
«1» . بعد از آن امام باقر (ع) فرمودند: آن سیصد و سیزده مرد که (قرآن به آنها اشاره دارد) در بین رکن و مقام با او بیعت میکنند
پس از این روایات «2» روایات متعدد دیگري هم که در مضمون با این حدیث مطابقت دارد در منابع روائی به چشم میخورد
متعدد که یکی از آنها را نقل کردیم معلوم میشود آیه 148 سوره بقره اشاره به یکی از علائم ظهور که جمع شدن 313 نفر از
یاران حضرت مهدي باشد در مکه
ص: 26
دلالت دارد که تفسیر آن از روایات معلوم میشود.
و قطعاً [همه شما را به چیزي از ترس و » : 2. آیه 155 سوره بقره
«. گرسنگی و کاهشی در ثروتها و جانها و محصولات، آزمایش میکنیم؛ و به شکیبایان مژده ده
وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَ یْءٍ مِنَ الْخَوْفِ » در روایات تفسیري ذیل آیه از معصوم (ع) حکایت شده که فرمود آن است فرموده خداي عزوجل
«... وَالْجُوعِ وَ
که [شما را میآزمائیم یعنی شما مومنین را و [خوف یعنی ترس از پادشاهان فلان خاندان در اواخر سلطنتشان و [گرسنگی به گرانی
نرخهایشان است و [کمبودي اموال به فساد و تباهی تجارتها و کمی سود آنهاست و [جانها] مرگ زودرس است و [ثمرات کمی
رشد گیاهان و کم شدن برکت میوهها است و اینکه فرموده [بشارت بده به صبرپیشگان یعنی در آن هنگام به خروج قائم (ع) سپس
«1» ... وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ » فرمود: اي محمد بن مسلم این است تأویل آن آیه که خدا میفرماید
«
در ذیل این آیه روایات دیگري نیز وجود دارد که دلالت دارد بر
ص: 27
«1» . اینکه تاویل این آیه بر علائم ظهور حضرت مهدي (عج) است
3. آیه 65 سوره انعام: بگو او تواناست که بر شما عذاب و بلائی از آسمان یا زمین فرستد یا شما را به اختلاف کلمه و پراکندگی و
مخالفت با هم درافکند.
«2» . یعنی بعضی از شما بعض دیگر را بکشد
4. آیه 37 سوره مریم: طوایف مردم از پیش خود اختلاف کردند واي بر این مردم کافر هنگام حضور آن روز بزرگ. از امام باقر
(ع) روایت شده است که حضرت فرمودند همین آیه را از حضرت امیرالمومنین پرسیدند آن حضرت فرمودهاند به مشاهده سه چیز
منتظر باشید در آن حال عرض کردم یا امیرالمومنین آنها چیستند؟ فرمود: اختلافی است که در میان اهل شام واقع شود (مربوط به
صفحه 12 از 74
خروج سفیانی است) و بیرقهاي سیاهند که از خراسان میآیند (مربوط به خروج سید خراسانی است) و اضطرابی است که در ماه
رمضان واقع میشود (که مربوط است به صیحه آسمانی که از علائم حتمیه آخرالزمان است) بعد حضرت پیرامون علامت سوم
(صیحه آسمانی) آیه 4 سوره شعراء را فرمودند که مگر نشنیدهاید که
ص: 28
خداوند میفرماید اگر میخواستیم از آسمان براي ایشان نشانهاي نازل میکردیم که همه گردن زیر بار ایمان بیاورند و آن نشانه و
آیت صدائی است که از آسمان (توسط جبرئیل) میرسد آن چنان صدائی که از شدت مهابتش دختر با عفّت را از پس پرده بیرون
«1» . کشیده و خوابیده را بیدار و بیدار را مضطرب میسازد
5. آیه 53 سوره فصلت: ما آیات قدرت و حکمت خود را در آفاق جهان و نفوس بندگان کاملًا هویدا و روشن میگردانیم تا ظاهر
و آشکار شود که او بر حق است و ...
در ذیل این آیه روایت شده است از امام کاظم (ع) که در اطراف زمین فتنه واقع میشود و در دشمنان حق مسخ. و علامه مجلسی
(ره) در ذیل این روایت میفرماید یعنی آیتهاي الهی در اطراف عَلَم فتنههایند که واقع میشود و آیتهایی که در نفس ایشان است
«2» . عبارت است از مسخ شدن ایشان
نتیجه:
اگر به تفسیر و یا تأویل و یا تطبیق آیات مراجعه کنیم خواهیم دید که بسیاري از آیات دلالت بر علائم ظهور حضرت مهدي (عج)
دارد که به بعضی از آنها در این مختصر اشاره شد.
ص: 29
فصل دوم: تفسیر آیات مهدویت