گروه نرم افزاری آسمان

فصل دوم: تفسیر آیات مهدویت






اشاره
ص: 31
پرسش:
بعضی از آیات مربوط به مهدویت را برایم تفسیر کنید؟
براساس احادیث در قرآن حدود 250 آیه در رابطه با مهدویت وجود دارد که به مهمترین آنها اشاره میکنیم. «1» : پاسخ
صفحه 13 از 74
رفع فتنهها از جهان با قیام مهدوي
قرآن کریم در آیه سی و نهم سوره انفال، به مسلمانان دستور میدهد که تا رفع فتنه از جهان به جنگ ادامه دهند، و میفرماید:
وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّی لَاتَکُونَ فِتْنَهٌ وَیَکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّهِ فَإِنِ انتَهَوْا فَإِنَّ اللّهَ بِمَا یَعْمَلُونَ بَصِیرٌ
ص: 32
و با آن (کافر) ان پیکار کنید، تا آشوبگري باقی نماند، و دین یکسره از آنِ خدا باشد. و اگر آنان (به کفر) پایان دادند، پس در
واقع خدا به آنچه انجام میدهند، بیناست.
نکات و اشارات:
در قرآن کریم گاهی به معناي آزمایش، بلا و فشار میآید. و در آیه فوق میتواند به معناي شرك و بتپرستی باشد « فِتْنَه » 1. واژه
که انواع محدودیتها و فشارها را براي جامعه در بردارد. و نیز شامل انواع فشارهاي دشمنان در برابر اسلام و آزادي مسلمانان شود.
«1»
2. آیه فوق به دو هدف عمده جهاد اسلامی اشاره کرده است:
نخست بر چیدن بساط بتپرستی و شرك که در حقیقت نوعی خرافه و انحراف است.
و دوم بدست آوردن امنیت از فتنهها تا زمینهاي براي آزادي بیان براي تبلیغ و نشر اسلام شود.
تأویل و تفسیر نهائی این آیه هنوز فرا نرسیده است، و هنگامی که قائم ما قیام » : حکایت شده که « ع» 3. در حدیثی از امام صادق
به تمام نقاطی « ص» کند، کسانی که زمان او را درك کنند، تأویل این آیه را خواهند دید، به خدا سوگند در آن زمان دین محمد
«2» «. که شب آن را فرا میگیرد، خواهد رسید و در روي زمین مشرکی باقی نخواهند ماند
ص: 33
4. با فتنههاي درونی و بیرونی مبارزه کنید:
فرزندم! از خود بینی و خودخواهی درآي، که این ارث شیطان است، ... و » : امام عارفان، در تفسیري دیگر از آیه فوق مینویسد
و قاتلوهم حتی لاتکون » بدان که تمام گرفتاريهاي بنیآدم از این ارث شیطانی است که اصل اصول فتنه است، و شاید آیه شریفه
در بعضی مراحل آن، اشاره به جهاد اکبر و مقاتله با ریشه فتنه، که شیطان بزرگ و جنود آن که در تمام «1» « فتنه و یکون الدین للَّه
اعماق قلوب انسانها شاخه و ریشه دارد، باشد. و هر کس براي رفع فتنه از درون و برون باید مجاهده نماید و این جهاد است که
«2» «. اگر به پیروزي رسید، همه چیز و همه کس اصلاح میشود
البته حدیث فوق از باب تطبیق بر کاملترین مصداق آیه است. که در آن زمان همه فتنهها از زمین رخت بر میبندد.
آموزهها و پیامها:
1. پیام آیه فوق این است که: جنگ جنگ تا رفع فتنه از عالَم.
2. آموزه آیه آن است که تا زمانی که کافران به مسلمانان فشار میآورند با آنان بجنگید، اما هرگاه دست بر داشتند با آنان رفتار
مناسب کنید.
3. آموزه دیگر آیه آن است که دین (اسلام) را بر جهان حاکم کنید.
ص: 34
صفحه 14 از 74
جهانی سازي مطلوب ( مهدوي)
قرآن کریم در آیه سی و سوم سوره توبه به پیروزي جهانی اسلام اشاره میکند و میفرماید:
هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَي وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ
او کسی است که فرستادهاش را با هدایت و دین حق فرستاد، تا آن را بر همه دین [ها] پیروز گرداند؛ و گر چه مشرکان ناخشنود
باشند.
نکات و اشارات:
1. مقصود از هدایت، همان دلایل روشنی است که در آیین اسلام وجود دارد و مقصود از دین حق اسلام است که اصول و فروعش
حق و تاریخ و مدارك آن نیز حق و روشن است.
2. اشاره آیه فوق به همراهی پیامبر اسلام با هدایت و دین حق، گویا اشاره به دلیل پیروزي اسلام بر ادیان دیگر است، زیرا هنگامی
هدایت باشد و عقل بشر بر آن گواهی دهد و اصول و فروعش موافق حق و طرفدار آن باشد، چنین « ص» که محتواي دعوت پیامبر
آیینی طبعاً بر همه ادیان جهان پیروز میگردد.
3. هر چند که دانش بشر پیشرفت کند و ارتباطات آسانتر شود، واقعیتها چهره خود را از پشت تبلیغات مسموم نشان میدهد، و
موانع مخالفان حق برطرف میشود و حق همه جا را فرا میگیرد و پیروز میشود، هر چند که دشمنان مایل نباشند.
ص: 35
آري حرکت دشمنان حق بر خلاف مسیر تاریخ و سنتهاي آفرینش بوده و در نهایت محکوم به شکست است.
4. برخی مفسران بر آنند که مقصود از پیروزي اسلام در آیه فوق پیروزي منطقی و استدلالی است که اکنون در جهان هویدا شده
است.
در قرآن، برآنند که مقصود پیروزي عملی و عینی و ظاهري است. « اظهار » و برخی دیگر از مفسران با استفاده از موارد استعمال ماده
اما بنظر میرسد که آیه فوق شامل پیروزي همه جانبه اسلام بر ادیان دیگر میشود. که در تمام جهان تحقق خواهد یافت. و این
واقعیتی است که با پیشرفت اسلام در جهان بتدریج در حال تحقق است.
ظهور کند. « ص» 5. در احادیث متعددي حکایت شده که وقتی محتواي آیه فوق تحقق مییابد که امام عصر و مهدي آل محمد
به خدا سوگند هنوز تأویل محتواي این آیه تحقق نیافته است و تنها زمانی تحقق » : حکایت شده که « ع» در حدیثی از امام صادق
.«2» -«1» «. میپذیرد که قائم خروج کند، و هنگامی که او قیام کند، کسی کافر و منکر خدا در جهان باقی نخواهد ماند
البته روشن است که پیروزي منطقی و عملی اسلام از صدر اسلام آغاز شده و بتدریج در حال پیشرفت و تحقق است. اما مقصود
این
ص: 36
خواهد بود. « ع» احادیث آن است که تحقق کامل آیه فوق و پیروزي نهایی اسلام در زمان امام مهدي
آموزهها و پیامها:
در نهایت پیروز میشود و بر همه ادیان جهان غلبه میکند. « ص» 1. پیام آیه آن است که دین حق و راه پیامبر اسلام
2. آموزه آیه آن است که در پی پیروزي نهایی دین حق باشید که فرجام تاریخ روشن است.
3. پیام دیگر آیه آن است که ناخشنودي مشرکان مانع تحقق اراده الهی و پیروزي نهایی اسلام نیست.
مهدي (ع) ذخیره الهی
صفحه 15 از 74
قرآن کریم در آیه هشتاد و ششم سوره هود ادامه سخنان شعیب را در مورد اصلاحات اقتصادي مردم مدین بیان میکند و
میفرماید:
بَقِیَّتُ اللَّهِ خَیْرٌ لَکُمْ إِن کُنتُم مُؤْمِنِینَ وَمَا أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفِیظٍ
«. ذخیره الهی براي شما بهتر است؛ اگر مؤمن باشید. و من بر شما نگهبان نیستم
نکات و اشارات:
است و این تعبیر یا اشاره به سود حلال و اندك است که بفرمان خدا باقی میماند. و یا « ذخیره الهی » به معناي « بَقیهُ اللَّه » 1. تعبیر
اشاره
ص: 37
به آن است که بدست آوردن مال حلال سبب دوام و بقاي نعمت است. و یا اشاره به ثوابهاي معنوي است که همیشه باقی
«1» . میماند
اشاره به آن است که این حقایق را تنها کسانی درك میکنند که به خدا و حکمت دستوراتش « اگر شما مؤمن باشید » 2. جمله
ایمان داشته باشند.
پس از قیام خود میگوید: همین آیه (بَقیهُ اللَّهِ « ع» حکایت شده که فرمود: نخستین سخنی که مهدي « ع» 3. در حدیثی از امام باقر
خیرٌ لکم ان کنتُم مُؤمنین) است.
سپس میفرماید: من ذخیره الهی و حجّت او و جانشین او براي شما هستم.
«2» .« السلام علیک یا بقیهُ اللّهِ فی أرضه » : سلام نمیکند مگر اینکه میگوید « ع» و هیچ کس بر مهدي
این گونه احادیث در حقیقت بیان بطن آیه است، یعنی هر چند که این آیه در مورد قوم شعیب است و ذخیره الهی به معناي سرمایه
جامع و وسیع است که در عصرهاي بعد مصداقهاي دیگري را شامل میشود. و از « ذخیره الهی » اقتصادي آنان است. اما مفهوم
جمله هر موجود مفیدي را که از طرف خدا براي بشر ذخیره شده، در بر میگیرد. و از این رو تمام پیامبران و امامان و رهبران
راستین و حتی سربازانی که پس از پیروزي در جهاد براي ملت باقی میمانند، بَقیهُ اللّهِ و ذخیره الهی
ص: 38
«1» . هستند
است که براي پیروزي نهائی حق بر باطل باقی مانده است. و از این « ع» و روشنترین و کاملترین مصداق ذخیره الهی، امام مهدي
لقب شایسته اوست. « بَقیهُ اللّه » رو
آموزهها و پیامها:
1. آموزه آیه آن است که سرمایه اندك و حلال و پاداشهاي معنوي بهتر از در آمدهاي بسیاري است که حرام باشد.
2. پیام دیگر آیه آن است که پیامبران نگهبان مردم نیستند و چیزي را بر آنان تحمیل نمیکنند.
ص: 39
مهلت به ابلیس تا قیام مهدي (ع)
قرآن کریم در آیات سی و چهارم تا سی و هشتم سوره حجر به طرد ابلیس و مهلت خواهی او اشاره کرده و میفرماید:
قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَإِنَّکَ رَجِیمٌ* وَإِنَّ عَلَیْکَ الَّلعْنَهَ إِلَی یَوْمِ الدِّینِ* قَالَ رَبِّ فَأَنظِرْنِی إِلَی یَوْمِ یُبْعَثُونَ* قَالَ فَإِنَّکَ مِنَ الْمُنظَرِینَ* إِلَی یَوْمِ
الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ
صفحه 16 از 74
بنابراین از آن [مقام فرشتگان بیرون شو، چرا که تو رانده شدهاي؛* و در واقع تا روز جزا بر تو لعنت » : (خدا به ابلیس) فرمود
پس در واقع تو » : خدا) فرمود ) *«. پروردگارا، پس مرا تا روزي که (مردم) برانگیخته خواهند شد، مهلت ده » : ابلیس) گفت ) *«! است
«. از مهلت داده شدگانی،* تا روز زمان معلوم
ص: 40
نکات و اشارات:
1. در مورد اینکه شیطان از کجا اخراج شد، مفسران چند مطلب گفتهاند، برخی برآنند که از صفوف فرشتگانی که در آنجا قرار
داشت اخراج شد، یا از بهشت و یا از آسمان معنویت اخراج گشت.
اما با توجه به مطلق بودن آیه، که محل اخراج را مشخص نکرده میتوان گفت: ابلیس از مقامی که داشت اخراج شد، که بقیه
موارد ممکن است مصداقهاي آن باشد.
به معناي دوري از رحمت خداست، و از این آیه استفاده میشود که تکبر، نژادپرستی و نافرمانی خدا سبب تحقیر، « لعنت » 2. واژه
طرد و دوري از رحمت خدا تا قیامت میشود.
3. از این آیات استفاده میشود که ابلیس پس از طرد از درگاه الهی پشیمان نشد و توبه نکرد بلکه بر لجاجت و نافرمانی خود
افزود، و کینه نسل بشر را به دل گرفت، و تصمیم گرفت با منحرف کردن انسانها انتقام بکشد، و از این رو از خدا تا روز رستاخیز
مهلت خواست که زنده بماند و به سرکشی و فریبکاري بپردازد.
4. خدا به شیطان مهلت داد، یعنی تا وقت مشخصی که خدا میداند به او مهلت داد. البته در برخی احادیث این وقت معلوم را پایان
و برخی مفسران نیز آن را روز رستاخیز معرفی «1» . جهان معرفی کردهاند
«2» . کردهاند
ص: 41
طبق برخی از روایات نیز تا ظهور حضرت مهدي (عج) میباشد وهب بن جمیع میگوید: از امام صادق (ع) پرسیدم اینکه خداوند
به شیطان فرمود: به تو مهلت داده شده تا وقت معلوم این چه زمانی است؟ حضرت فرمودند: آیا پنداشتهاي که این روز، روز قیامت
است؟ خداوند تا روز قیام قائم ما به شیطان مهلت داده است. وقتی خداوند قائم را مبعوث میکند و اجازه قیام به او میدهد حضرت
به مسجد کوفه میرود. در آن هنگام شیطان در حالی که با زانوان خود راه میرود به آن جا میآید و میگوید: اي واي بر من از
امروز. حضرت مهدي پیشانی او را میگیرد و گردنش را میزند و آن هنگام روز وقت معلوم است که مهلت شیطان به پایان
«2» . از امام رضا (ع) نیز فرمودند: وقت معلوم روز قیام قائم ما است «1» . میرسد
5. خدا به شیطان مهلت داد، چرا که:
اولًا: سنت خدا فرصت دادن به گناهکاران است تا حجّت بر آنان تمام شود و شاید توبه کنند و باز گردند. و گرنه گرفتار عذاب
شوند.
و ثانیاً: ابلیس وسیله آزمایش انسانهاست. و امتحان یکی از سنّتهاي الهی است.
ص: 42
آموزهها و پیامها:
1. پیام هشدارآمیز آیات آن است که خدا به گناهکاران مهلت
میدهد. (تا آزمایشی براي دیگران و خودشان باشد.)
2. آموزه آیات آن است که نافرمانان متکبر و نژاد پرست را طرد و لعنت کنید.
صفحه 17 از 74
ص: 43
یاران مهدي یاري میشوند
قرآن کریم در آیه پنجم و ششم سوره اسراء به سرکشی و فسادگري اول بنی اسرائیل در تاریخ اشاره کرده و میفرماید:
فَإِذَا جَ آءَ وَعْدُ أُولَیهُمَا بَعَثْنَا عَلَیْکُمْ عِباداً لَنَآ أُوْلِی بَأْسٍ شَدِیدٍ فَجَاسُواْ خِلَلَ الدِّیَارِ وَکَانَ وَعْداً مَفْعُولًا* ثُمَّ رَدَدْنَا لَکُمُ الْکَرَّهَ عَلَیْهِمْ
وَأَمْدَدْنَکُم بِأَمْوَلٍ وَبَنِینَ وَجَعَلْنَکُمْ أَکْثَرَ نَفِیراً
و هنگامی که نخستین وعده (از آن) دو فرا رسد، (گروهی از) بندگان سخت نیرومند (و جنگ آور) مان را بر شما بشورانیم، و میان
خانهها (یتان براي سرکوبی شما) به جستجو در آیند؛ و [این وعدهاي واقع شده است.* سپس دوباره، (پیروزيِ) بر آنان را به شما باز
گردانیم، و شما را بوسیله اموال و پسران امداد رسانیم، و نفرات شما را بیشتر (از دشمن) قرار دهیم.
نکات و اشارات:
1. مقصود از فسادگري و سرکشی اول بنی اسرائیل همان است که در تاریخ آمده است که بیت المقدس توسط داود و سلیمان
« ع» پیامبر
ص: 44
ساخته شد. و بُخت النصر پادشاه بابل در حدود 587 قبل از میلاد بر آن هجوم آورد و آن را ویران کرد. و این شهر حدود پنجاه
«1» . سال به همان حال باقی ماند تا زمان کورش پادشاه هخامنشی ایران که یهودیان را از اسارت نجات داد و فلسطین از نو آباد شد
استفاده میشود مردم (بابل) که به یهودیان حمله کردند مردمی باایمان بودند. که خدا بوسیله آنها از فسادگري « عباداً لنا » 2. از واژه
یهودیان انتقام گرفت.
3. از این آیات استفاده میشود که خدا پس از شکست سخت بنی اسرائیل در سرکشی اول، باز به آنان لطف کرد و به آنان قدرت
و شوکت و نیروهاي کارآمد عنایت فرمود. و آنها را بر دشمنان پیروز ساخت و در این رابطه به آنان اموال داد تا اقتصاد آنان قوي
شود و نیز به آنان پسرانی عنایت کرد تا نیروي جنگی کارآمد داشته باشند.
و آیه دوم بر یاران امام مهدي (عج) و یا رجعت و یا کسانی که قبل از قیام آن « ع» 4. در برخی احادیث آیه اول بر قتل امام علی
حضرت قیام میکنند، تطبیق شده است. چنانچه امام صادق (ع) در تأویل آیه
ص: 45
و فساد قتل امیرالمومنین و زخمی شدن حسن بن علی (ع) است و منظور از هر آینه طغیانی بزرگ مرتکب خواهید شد » : میفرمایند
یعنی هنگامیکه زمان پیروزي حسین (ع) شود بر میانگیزیم بر « پس هنگامیکه وعده اول آنها برسد » ، قتل امام حسین (ع) است
سرتان بندگانمان را که پر توان گوشه و کنار هر دیاري را پی جوئی کنند که آنها گروهی هستند که خداوند قبل از قیام قائم (ع) بر
«1» . میانگیزاند که هیچ امر رها شدهاي از آل محمد را نمیگذارند مگر آنکه آنرا در خواهند یافت و این وعده محقق الهی است
اگر دوباره ستم، اهل حق زبون سازد
وگر زخون، همه جا جمله لاله گون سازد
نموده وعده خدا آورد عبادي را
که تخت و تاج ستم را زسرنگون سازد البته روشن است که اینگونه احادیث بطن آیه را بیان میکند یعنی مفهوم آیه در مورد وعده
سرکشی قوم یهود را گسترش داده و شامل ملت اسلام نیز کرده است. و مصادیق جدید آیه را بیان نموده است. که همان قتل امام
به نوعی جبران میشود. و مؤمنان واقعی پیروز میشوند. « ع» است. و در قیام یاران مهدي « ع» علی
صفحه 18 از 74
ص: 46
آموزهها و پیامها:
1. پیام آیه اول آن است که وعده خدا در مورد سرکشی و سرکوبی قوم یهود، یک بار در تاریخ واقع شده است. (پس منتظر تحقق
وعدههاي دیگر خدا باشید.)
2. پیام دیگر آیه آن است که وعدههاي الهی حتمی است.
3. پیام آیه دوم آن است که گاهی امداد الهی، در سرمایه و نفرات تجلّی مییابد.
4. آموزه آیه براي یهودیان آن است که به تاریخ پیشین خود توجه کنید و درس عبرت بگیرید. (و سرکشی نکنید)
ص: 47
یاران مهدي، وارثان صالح زمین
قرآن کریم در آیات صد و پنجم و صد و ششم سوره انبیاء به قانون فرمانرواي شایستگان بر زمین اشاره میکند و میفرماید:
وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّلِحُونَ* إِنَّ فِی هَذَا لَبَلَغاً لِّقَوْمٍ عَبِدِینَ
قطعاً در این *«. بندگان شایستهام، آن زمین را به ارث خواهند برد » : بعد از آگاه کننده [: تورات نوشتیم که « زَبُور » و بیقین در
(مطلب)، پیامی براي گروه پرستش کنندگان است.
نکات و اشارات:
یعنی مؤمنان سرانجام بر سراسر زمین حاکم «1» . به مجموع کره زمین گفته میشود و سراسر جهان را شامل میشود « ارض » 1. واژه
میشوند.
ص: 48
به معناي چیزي است که بدون معامله به کسی منتقل میشود، و در قرآن گاهی به معناي پیروزي بر گروهی و در « ارث » 2. واژه
یعنی مؤمنان شایسته در نهایت بر مشرکان، کافران و افراد ناشایست پیروز میشوند «1» . اختیار گرفتن امکانات آنها به کار رفته است
و تمام امکانات زمین را بدست میآورند.
بکار رفته است. این « ع» در اصل به معناي هر گونه کتاب و نوشته است، و در قرآن کریم معمولًا به معناي زبور داود « زَبُور » 3. واژه
آمده است که مجموعهاي از مناجاتها و اندرزهاي داود پیامبر است. « مَزامیر داود » کتاب در عهد قدیم کتاب مقدّس، تحت عنوان
«2»
بیان شده که شایستگان بر زمین پیروز خواهند شد، از جمله « مزامیر داود » 4. همانطور که قرآن فرموده است در موارد متعددي از
زیرا » : و در جاي دیگر آمده است که «. زیرا که شریران منقطع میشوند، اما متوکّلان به خداوند، وارث زمین خواهند شد » : میگوید
«3» . و در جاي دیگر متواضعان را وارث زمین معرفی میکند «. متبرکان خداوند وارث زمین خواهند شد
در اصل به معناي یادآوري یا چیزي که مایه تذکّر « ذِکْر » 5. واژه
ص: 49
به کار رفته است. و در اینجا نیز ممکن است به «2» و گاهی در معناي تورات «1» است. ولی این واژه در قرآن گاهی در معناي قرآن
«3» . معناي هر یک از این دو کتاب الهی باشد. و برخی مفسران ترجیح دادهاند که به معناي تورات باشد
6. در این آیه یک قانون کلی و سنت الهی بیان شده که بندگان شایسته و صالح خدا بر زمین حاکم خواهند شد، این بندگان صالح
کسانی هستند که از نظر عمل، علم، قدرت، تدبیر و درك اجتماعی شایسته باشند. و کسانی که این شایستگیها را در خود ایجاد
صفحه 19 از 74
کنند، خدا نیز به آنان کمک میکند که بر مستکبران پیروز شوند و وراث زمین گردند.
تفسیر و تطبیق شده است. « ع» این آیه به یاران امام مهدي « ع» 7. در احادیث متعددي از اهل بیت
بندگان شایستهاي که در این آیه به عنوان وارث زمین از آنها یاد شد،) همان ) » : حکایت شده که فرمودند « ع» از جمله از امام باقر
«4» «. یاران مهدي- عجلاللَّه تعالی فرجه الشریف- در آخر الزمان هستند
البته اینگونه احادیث مصداقهاي بارز این آیه را بر میشمارد و به معناي انحصار آیه در این افراد نیست.
ص: 50
یعنی در هر زمان و مکان که بندگان شایسته خدا قیام کنند، موفق و پیروز میگردند و وارث حکومت آن سرزمین میشوند.
آموزهها و پیامها:
1. پیام این آیات براي ما آن است که پیروزي نهائی از آن شایستگان زمین است. و این یک قانون الهی است.
نور امید دل عابدان است. (« عج » 2. پیام دیگر آیات براي ما آن است که قانون پیروزي نهائی صالحان (و ظهور مهدي
3. پیام دیگر این آیات آن است که برخی قوانین و سنّتهاي ثابت الهی در کتابهاي آسمانی تکرار شده است. تا همگان بدانند.
4. آموزه آیات آن است که اگر میخواهید وارث زمین شوید شایسته کردار گردید.
مهدي (عج) اجازه جنگ دارد
قرآن کریم در آیه سی و نهم سوره حج با اشاره به فلسفه جهاد، به مظلومان اجازه جهاد میدهد و میفرماید:
أُذِنَ لِلَّذِینَ یُقَتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُواْ وَإِنَّ اللَّهَ عَلَی نَصْرِهِمْ لَقَدِیرٌ
به کسانی که جنگ بر آنان تحمیل شده، رخصت (جهاد) داده شد، بخاطر اینکه آنان مورد ستم واقع شدهاند؛ و قطعاً خدا بر یاري
آنان تواناست.
ص: 51
نکات و اشارات:
شکایت میکردند و اجازه جهاد « ص» 1. هنگامی که مسلمانان در مکه بودند مشرکان آنان را آزار میرساندند، و آنان به پیامبر
میفرمود: شکیبا باشید هنوز دستور جهاد به من داده نشده است. این جریان ادامه داشت تا اینکه « ص» میخواستند، اما پیامبر
«1» . مسلمانان به مدینه هجرت کردند، و خدا با نزول آیه فوق به آنان رخصت جهاد داد
2. برخی مفسران برآنند که این آیه نخستین آیهاي است که در مورد جهاد فرود آمده است. و لحن آیه و تعبیر اذن نیز با این مطلب
«2» . سازگار است
3. در این آیه اشاره شده که خدا به مؤمنان مظلوم اجازه جهاد داد تا آنان توان خویش را بکار گیرند و با دشمن مبارزه کنند، و در
این صورت است که از طرف خدا یاري میشوند چراکه خدا براي یاري آنان تواناست.
4. شأن نزول آیه در مورد اجازه جهاد به اصحاب پیامبر (ص) است اما این آیه اختصاص به مورد شأن نزول ندارد بلکه یکی از
مصادیق آیه اجازه ظهور و قیام و خون خواهی حضرت مهدي براي امام حسین (ع) است چنانچه از امام صادق روایت است که
فرمودند این آیه درباره حضرت قائم و اصحاب او است. همچنین از امام صادق (ع) در تفسیر همین آیه حکایت شده که
میفرمایند، اهل سنت میگویند این آیه درباره رسول خدا نازل
ص: 52
شده هنگامیکه کفار قریش آن حضرت را از مکه بیرون کردند و حال آنکه درباره حضرت قائم است که چون خروج کند براي
صفحه 20 از 74
«1» . ما اولیاي خون و طالبان دیه هستیم « نحن اولیاءُکُم فی الدم و طلب الدیه » حسین خونخواهی نماید و این است فرمایش او
آموزهها و پیامها:
1. پیام این آیه براي ما آن است که یکی از فلسفههاي جهاد، دفع ظلم است.
2. آموزه آیه براي ما آن است که اگر دشمنان جنگ را بر شما تحمیل کردند، شما نیز با آنان بجنگید.
مهدي (ع) هدایت نور الهی
قرآن کریم در آیه سی و پنجم سوره نور، با مثالی زیبا، نور خدا را توضیح میدهد و میفرماید:
اللَّهُ نُورُ السَّمَوَتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشکَوهٍ فِیهَا مِصْ بَاحٌ الْمِصبَاحُ فِی زُجَاجَهٍ الزُّجَاجَهُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّيٌّ یُوقَدُ مِن شجَرَهٍ مُّبَرَکَهٍ
زَیْتُونَهٍ لَا شَرْقِیَّهٍ وَلَا غَرْبِیَّهٍ یَکادُ زَیْتُهَا یُضِ یءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَ سْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَی نُورٍ یَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَن یَشَآءُ وَیَضرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَلَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ
بِکلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ
خدا نورِ آسمانها و زمین است؛ مثال نور او همانند چراغدانی است که در آن چراغی باشد، که [آن چراغ در بلوري است- [آن
بلور چنانکه
ص: 53
گویی سیارهاي درخشان است- (و این چراغ با روغنی) از درخت خجسته زیتونی که نه شرقی و نه غربی است، افروخته میشود؛
نزدیک است روغنش روشنی بخشد، و گر چه هیچ آتشی بدان نرسیده باشد. (این) نوري است بر فراز نور، خدا هر کس را بخواهد
(و شایسته بداند) به نور خود راهنمایی میکند؛ و خدا براي مردم مَثلها میزند و خدا به هر چیزي داناست.
نکات و اشارات:
«. چیزي که در ذات خود آشکار است و ظاهر کننده دیگر چیزهاست » : 1. نور پدیدهاي است که آن را اینگونه تعریف کردهاند
2. نور داراي ویژگی خاصی است که به برخی آنها اشاره میکنیم:
نور وسیله مشاهده موجودات است. نور پرورش «1» . نور زیبا و سرچشمه زیبائیهاست. بالاترین سرعت حرکت از آن نور است
دهنده گیاهان و گلهاست. پیدایش رنگ نتیجه تابش نور است. انرژهاي موجود در محیط زمین غالباً از نور سرچشمه میگیرد. نور
نابود کننده میکربهاست. نور هدایتگر مسافران و گمشدگان است. و ...
3. در قرآن کریم به چند چیز نور گفته شده است که عبارتند از:
الف: خدا نور است همانطور که در آیه فوق آمده بود.
ص: 54
«1» . ب: ایمان به خدا نور است
«2» . ج: خود قرآن نوري از جانب خدا است
«3» . د: هدایت الهی نور است
«4» . ه-: آیین اسلام نور است
«5» . چراغی نور بخش است « ص» و: شخص پیامبر
«6» . و علم نور هستند « ع» از احادیث نیز استفاده میشود که امامان معصوم
4. مقصود از اینکه خدا نور است، هدایتگري یا روشنگري یا زینت بخشی خدا به جهان است. یعنی خدا نور است و هر موجودي به
هر اندازه که با او ارتباط دارد از نوارنیّت برخوردار میشود. و از این روست که ایمان، قرآن، اسلام، پیامبر، امامان و علم نور
صفحه 21 از 74
هستند، چون همه در ارتباط با او و سبب آشنائی مردم با نور خدا میشوند.
آري این ویژگی نور است که به همه چیز جان تازه و حرکت میدهد و آنها را پرورش داده و به سر منزل مقصود هدایت میکند. و
موانع را از سرراهشان بر میدارد.
حکایت شده است که: « ع» 5. در برخی احادیث از اهل بیت
«7» . مقصود از نور بودن خدا، هدایتگري او براي اهل آسمانها و اهل زمین است
ص: 55
البته هدایتگري یکی از خواص نور الهی است اما منحصر در آن نیست. و هر کدام از تفسیرهاي نور خدا، به یکی از ابعاد این نور
اشاره دارد.
به معناي محفظهاي براي چراغ است که آن را در برابر باد و طوفان حفظ میکند و غالباً در دیوار ایجاد میشده تا « مِشکاه » 6. واژه
نور چراغ را متمرکز ساخته و منعکس نماید.
در اصل به معناي سنگ شفاف است و از آنجا که شیشه از سنگ ساخته میشود و شفاف است به آن نیز گفته « زُجاجَه » و واژه
میشود. و در اینجا مقصود حبابی است که بر روي چراغ میگذارند تا شعله را محافظت کند و گردش هوا را تنظیم نماید. و بر نور
به معناي خود چراغ است. « مصباح » چراغ بیفزاید. و
7. درخت زیتون درختی پربرکت است. که روغن آن یکی از بهترین روغنها براي اشتعال است. بویژه که اگر درخت وسط باغ
باشد و در طرف شرق و غرب باغ و کنار دیوارها نباشد. که نور آفتاب به همه جاي درخت بتابد و برخی قسمتهاي آن نارس
نگردد. و روغنش ناصاف نشود.
8. نور خدا که به صورت شعلههاي ایمان در مصباح قلب مؤمن آشکار میشود و حباب قلب او ایمان را در درون خود تنظیم
میکند و مشکوه سینه او که همان مجموعه شخصیت مؤمن است ایمانش را از گزند حوادث حفظ میکند. و درخت مبارك وحی
الهی که عصاره آن قرآن است، ایمان مؤمنان را شعله ور و پر بار میسازد. و وجود مؤمنان را روشن مینماید. و هنگامی که با
دلایل عقلی همراه میشود نور علی نور
ص: 56
«1» . میشود
البته وقتی این نور الهی در قلب روشن میشود که قلب انسان با
ص: 57
خودسازي و اخلاق آماده شود. و نور وحی از آلودگی گرایشهاي انحرافی شرقی و غربی بر کنار بماند.
و زُجاجه را به سینه علی و نور علی نور را به امام معصوم که با نور « ص» مشکوه را به نور علم پیامبر « ع» 9. در احادیث اهل بیت
علم تأیید میشود. و درخت مبارك را به ابراهیم خلیل که ریشه است و لا شرقیه ولا غربیه را به نفی گرایشهاي یهود و مسیحیت
تفسیر کردهاند.
در روایتی دیگر از جابر بن عبدالله انصاري نقل شده که میگوید: در مسجد کوفه داخل شدم در حالی که امیرالمومنین با انگشتان
مبارك خود مینوشت و تبسم فرمود، گفتم یا امیرالمومنین چه چیز شما را به خنده آورد؟ فرمود عجب دارم از آن که این آیه را
میخواند ولی به حق به آن معرفت ندارد، گفتم کدام آیه؟ فرمود: اللَّهُ نُورُ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ ... مثل نوره کمشکوه مشکوه محمد
(ص) است فیها مصباح منم مصباح زجاجه الزجاجه حسن و حسین (ع) هستند کأنّها کوکب دُرّي علی بن الحسین (ع) است یوقد
من شجره مبارکه محمد بن علی (ع) است زیتونه جعفر بن محمد (ع) است لاشرقیه موسی بن جعفر (ع) است لاغربیه علی بن موسی
صفحه 22 از 74
الرضا (ع) است یکاد زیتها یُضی محمد بن علی (ع) است ولو لم تمسه نارٌ علی بن محمد (ع) است نور علی نور حسن بن علی (ع)
است و یهدي الله
ص: 58
«1» . لنوره من یشاء قائم مهدي (ع) است
در این احادیث مصداقهاي کامل این آیه بیان شده است. اما این
ص: 59
«1» . بدان معنا نیست که آیه منحصر به این موارد است
آموزهها و پیامها:
1. پیام این آیه براي ما آن است که جهان از خدا روشن است.
2. پیام دیگر آیه براي ما آن است که نور الهی چند لایه است.
3. آموزه آیه آن است که بدنبال نور الهی باشید که هدایت به سوي نور الهی، بدست خداست.
خلافت زمین بدست مهدي (ع)
قرآن کریم در آیه پنجاه و پنجم سوره نور به مؤمنان نوید حکومت جهانی، پیروزي اسلام، آرامش و توحید میدهد و میفرماید:
وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمْ وَعَمِلُواْ الصَّلِحَتِ لَیَستَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِي ارْتَضَی
لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَمَن کَفَرَ بَعْدَ ذَلِکَ فَأُوْلَئِکَ هُمُ الْفَسِقُونَ
خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و [کارهاي شایسته انجام دادهاند، وعده داده است که قطعاً آنان را در زمین جانشین خواهد
کرد،
ص: 60
همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند، جانشین کرد؛ و مسلماً دینشان را که براي آنان پسندیده است، به نفعشان مستقر
خواهد کرد، و البته بعد از ترسشان (وضعیت) آنان را به آرامش مبدّل میکند، در حالی که مرا میپرستند [و] هیچ چیز را شریک
من نخواهند ساخت. و کسانی که بعد از آن کفر ورزند، پس فقط آنان نافرمانبردارند.
شأن نزول:
داستان نزول آیه فوق اینگونه حکایت شده که مسلمانان هنگامی که به مدینه مهاجرت کردند، قبایل جزیره العرب و مکه بر ضد
آنان شوریدند، و با مخالفتها و تهدیدهاي فراوانی رو برو شدند، و زندگی ناامنی داشتند بطوري که دائماً در حالت آماده باش
نظامی بودند و باید شب و روز اسلحه را از خود دور نمیکردند، این حالت بر مسلمانان سخت آمده و برخی گفتند: تا کی این
حالت ادامه دارد آیا زمانی فرا میرسد که ما با آرامش زندگی کنیم.
«1» . آیه فوق بدین مناسبت فرود آمد و به آنان مژده داد که زمان پیروزي و آرامش فرا خواهد رسید
نکات و اشارات:
1. خدا در این آیه به مؤمنان شایسته کردار، چهار وعده داده است:
نخست آنکه آنان صاحب حکومت جهانی میشوند.
ص: 61
دوم آنکه دین حق در همه جا امکانات نشر مییابد.
صفحه 23 از 74
سوم آنکه نگرانیهاي آنان به آرامش و امنیت تبدیل میشود.
و چهارم آنکه در نهایت توحید خالص و خدا پرستی تحقق مییابد.
مقصود از این گروه، یا افرادي «1» . 2. در این آیه بیان شده که گروهی از مردم قبل از مسلمانان بر زمین حکومت و خلافت کردند
همچون آدم، داود و سلیمان و بنی اسرائیل هستند که قرآن به خلافت و حکومت آنان اشاره کرده است. و یا مقصود گروهی از
«2» . اقوام مؤمن و صالح است که بر زمین یا بخشی از آن حکومت کردند
البته مانعی ندارد که حکومت همه این افراد و گروهها مقصود آیه باشد.
در این آیه یا کل جهان و حکومت جهانی است و یا بخشی از زمین است. البته با توجه به اینکه حکومتهاي « ارض » 3. مقصود از
بخشی از زمین باشد. « ارض » پیشینیان که در این آیه به آنها اشاره شده شامل بخشی از زمین میشد، مانعی ندارد که مقصود از
4. وعده الهی در مورد حکومت و خلافت که در این آیه وعده داده شد، مخصوص چه کسانی است؟ برخی از مفسران آن را
میدانند که در عصر رسول خدا به حکومت بخشی از زمین دست یافتند. « ص» مخصوص صحابه پیامبر
ص: 62
و برخی آن را اشاره به همه مسلمانانی میدانند که مؤمن و شایسته کردارند و به حکومت الهی دست مییابند.
و برخی دیگر از مفسران این آیه را اشاره به حکومت جهانی امام
«1» . میدانند « ع» مهدي
البته مانعی ندارد که این آیه اشاره به همه این موارد باشد. و هر کدام مصداقی از آیه باشند. و مصداق کامل آن در زمان حضرت
مهدي (عج) تحقق یابد که جهانیسازي مثبت انجام میگیرد.
حکایت شده « ع» است. و در حدیثی از امام سجاد « ص» 5. در احادیث اسلامی حکایت شده که این آیه اشاره به مهدي آل محمد
بخدا سوگند مقصود از این افراد شیعیان ما هستند، خدا این کار را بدست مردي از ما انجام میدهد که او مهدي این » : که فرمودند
در مورد او فرمود: « ص» امت است. و زمین را پر از عدل و داد میکند همانگونه که پر از ظلم و جور شده باشد. و اوست که پیامبر
اگر از عمر دنیا، جز یک روز باقی نمانده باشد، خدا آن روز را آنقدر طولانی میکند تا مردي از دودمان من که نامش نام من »
«2» «. است، زمین را پر از عدل و داد کند. همانگونه که پر از ظلم و جور شده است
6. در این آیه اشاره شده که هدف نهایی توحید، نفی شرك و عبادت خالص خداست. یعنی حکومت جهانی، آرامش و استقرار
آیین حق، همه
ص: 63
مقدمه آن است که توحید در جامعه پیاده شود. و مردم به پرستش خدا روي آورند که مایه تکامل و رشد آنهاست.
7. در این آیه اشاره شده که اگر حکومت جهانی الهی نیز تشکیل شود، بازهم برخی افراد نافرمانبردار و فاسق هستند که به کژ راهه
میروند و راه کفر میپیمایند.
آري تا انسان داراي آزادي و اختیار است، در هر جامعهاي افراد مؤمن و منحرف پیدا خواهند شد. و این لازمه حرکت تکاملی و
آزادانه انسان است.
آموزهها و پیامها:
1. آموزه آیه براي ما آن است که به آینده امیدوار باشید که آینده بشریت روشن و نوید بخش است.
2. پیام این آیه براي ما آن است که سرانجام خلافت و حکومت از آن مؤمنان شایسته کردار است.
3. پیام دیگر آیه آن است که در نهایت دین اسلام بر جهان حاکم میشود و جهانیسازي مثبت تحقق مییابد.
صفحه 24 از 74
4. پیام دیگر آیه آن است که در آینده، آرامش و امنیت در انتظار مؤمنان است.
5. پیام دیگر آیه آن است که نتیجه حکومت مؤمنان صالح، پیاده شدن توحید در جامعه است.
6. پیام دیگر آیه آن است که حتی در حکومت عدل الهی، افراد منحرفی پیدا میشوند.
ص: 64
مهدي (عج) مضّطر حقیقی
قرآن کریم در آیه شصت و دوم سوره نمل به نشانههاي دیگر خدا در رفع مشکلات اشاره میکند و میفرماید:
أمَّنْ یُجِیبُ المُضطَرَّ إذَا دَعَاهُ وَیَکْشِفُ السُّوءَ وَیَجْعَلُکُمْ خُلَفَاءَ الأرْضِ أإلَهٌ مَعَ اللَّهِ قَلِیلًا مَا تَذَکَّرُونَ
بلکه آیا (معبودان شما بهترند یا) کسی که درمانده را، به هنگامی که او را میخواند، اجابت میکند، و (گرفتاري) بد را برطرف
میسازد، و شما را جانشینان (خود یا گذشتگان در) زمین قرار میدهد؛ آیا معبودي با خداست؟! چه اندك متذکّر میشوید.
نکات و اشارات:
1. در این آیه اشاره شده که هرگاه تمام درها و اسباب جهان به روي انسان بسته شود و از هر نظر درمانده گردد، تنها کسی که
میتواند مشکلات را برطرف سازد، و نور امید دردلها بتاباند و دعاي انسانهاي گرفتار را مستجاب کند، ذات پاك خداست.
رحم آر بر دلِ من کز مهر روي خوبت
شد شخص ناتوانم باریک چون هلالی (حافظ)
یا همان ساکنان زمین هستند که خدا آنان را حکمران و صاحب اختیار نعمتهاي زمین قرارداده « جانشینان زمین » 2. مقصود از
است و وسایل رفاه و آرامش آنان را فراهم کرده است.
ص: 65
«1» . و یا منظور جانشین شدن اقوام به جاي همدیگر در زمین است
«2» . و یا مقصود جانشین شدن نوع انسان بجاي خدا در زمین است که در آیات دیگر قرآن بدان اشاره شده است
البتّه معناي اول و سوم قابل جمع است و ممکن است مقصود آیه هرسه معنا باشد.
مقصود از مُضطرّ در این آیه قائم آل محمد صلی الله علیه وآله » : حکایت شده که « ع» 3. در برخی احادیث از امام باقر و امام صادق
«3» «. وسلم است. که خدا دعاي اورا مستجاب میسازد و مشکلات او را. برطرف میسازد و اورا خلیفه زمین میگرداند
«4» . البتّه اینگونه احادیث مصداق روشن مضطرّ را بیان میکند و گرنه مفهوم آیه شامل هرفرد مُضطرّ که دعاکند، میشود
4. سالک اضطرار خود را در نظر بگیرید:
پس بهتر است که سالک الی اللَّه پاي سلوك خود را بشکند و از اعتماد به خود و ارتیاض (: » : امام عارفان در این مورد مینویسند
ریاضت کشیدن) و عمل خود یکسره برائت جوید و از خود و قدرت و قوت خود فانی شود، و فنا و اضطرار خود را همیشه در نظر
گیرید تا مورد عنایت شود و راه صد ساله را با جذبه ربوبیّت یک شبه طی نماید و لسان باطن و
ص: 66
آموزهها و پیامها: «1» «. امن یحبیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء » : حالش در محضر قدس ربوبیّت با عجز و نیاز عرض کند
1. آموزه آیه براي ما آن است که هنگام بر آورده شدن دعاها و رفع مشکلات، نشانههاي خدا را ببینید.
2. پیام دیگر آیه آن است که یکی از سرچشمههاي شرك غفلت و پند ناآموزي است.
ص: 67
صفحه 25 از 74
حکومت مهدوي حکومت مستضعفان
قرآن کریم درآیات پنجم و ششم سوره قصص به قانون پیروزي مستضعفان در زمین و سرکوبی مستکبران اشاره میکند و
میفرماید:
وَنُرِیدُ أنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذِینَ اسْتُضْ عِفُوا فِی الأرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أئِمَّهً وَنَجْعَلَهُمُ الوَارِثِینَ* وَنُمَکِّنَ لَهُمْ فِی الأرْضِ وَنُرِيَ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ
وَجُنُودَهُمَا مِنْهُمْ مَا کَانُوا یَحْذَرُونَ
و میخواهیم که برکسانی که در زمین مستضعف شده بودند، منّت نهیم و آنان را پیشوایان (زمین) گردانیم وآنان را وارثان (آن)
قرار دهیم.* و در زمین به آنان امکانات دهیم، و به فرعون وهامان و لشکریانشان، آنچه را همواره از آن (بنی اسرائیلی) ان بیم
داشتند بنمایانیم.
نکات و اشارات:
1. هرچند که این آیات درمورد پیروزي موسی و بنی اسرائیل و نابودي فرعونیان فرود آمده است، اما یک قانونی کلی و امید بخش
را
ص: 68
« ص» که موسی و فرعون یکی از مصادیق آن و پیروزي پیامبر اسلام «1» ؛ درمورد همه مستضعفان و مستکبران جهان بیان میکند
مصداق کامل آن است. « ع» مصداق دیگر و حکومت جهانی امام مهدي
است که خدا مهدي آنان را بعد از « ص» آیه فوق در مورد آل محمد » : حکایت شده که « ع» 2. دربرخی از احادیث از امام علی
«2» «. زحمات و فشارهایی که برآنان وارد میشود، بر میانگیزد و آنان را عزّت میدهد و دشمنانشان را ذلیل میسازد
البتّه روشن است که حکومت جهانی امام مهدي (عج) مصداق کامل آیه است ولی موجب انحصار معناي آیه نمیشود چون آیه
فوق یک قانون کلی را بیان میکند. که در هر زمان مصداقی دارد.
به معناي بخشیدن نعمت بزرگ و سنگین است. و اگر درمورد مردم استعمال شود به معناي بازگوکردن نعمت است « منّت » 3. واژه
«3» . که کار ناپسندي است اما درمورد خدا به معناي بخشیدن نعمت است
به معناي فرد ضعیف و ناتوان نیست بلکه به معناي کسی است که به ناتوانی کشیده شده وضعیف گردیده « مُستَضعف » 4. واژه
است.
«4» . یعنی فرد نیرومندي که از طرف ستمکاران تحت فشار قرارگرفته است و نمیتواند استعدادها و نیروهاي خود را آشکارسازد
ص: 69
5. مستضعفان گاهی از ناحیه فکري، فرهنگی، اقتصادي، اخلاقی یا سیاسی ضعیف نگاه داشته شدهاند. اما چیزي که قرآن بر آن
آري استعمارگران و استثمارگران، نخست مردم راگرفتار استضعاف «1» . تاکید بیشتري دارد استضعاف سیاسی و اخلاقی است
فرهنگی و سیاسی میکنند، سپس منابع اقتصادي آنان را غارت میکنند و به استضعاف اقتصادي میکشانند. و قدرت قیام را از آنان
میگیرند.
6. مستکبران براي نابودي مستضعفان برنامههایی طراحی میکنند که در آیات قبل اشاره شد، از راه تفرقه افکنی، نابودي نسل جوان
و فساد وارد میشوند، همانطور که در جهان کنونی آثار آن را در توسعه فحشاء، شراب، مواد مخدّر وبیبند و باري فرهنگی و
سرگرمیهاي ناسالم میبینیم. اما پیامبران الهی و بویژه قرآن کریم در همه جا به حمایت از مستضعفان برخاستهاند و خطرات
مستکبران فسادگر و برتري طلب را به آنان گوشزد نمودهاند.
صفحه 26 از 74
7. قرآن کریم در آیات فوق پنج مرحله قانون پیروزي مستضعفان را اینگونه بیانکردهاست: نخست خدا به آنان نعمت بزرگ
(همچون دین و رهبري الهی) میدهد.
در مرحله دوّم مستضعفان را پیشوایان اهل زمین میگرداند.
در مرحله سوم مستضعفان را وارث اموال و زمینهاي دشمنان میگرداند.
ص: 70
در مرحله چهارم مستضعفان را به حکومت جهانی زمین میرساند.
و در مرحله پنجم مستکبران را مجازات میکند و به سزاي اعمالشان میرساند.
تحمل کن اي ناتوان از قوي
که روزي تواناتر از وي شوي
لب خشک مظلوم را گو بخند
که دندان ظالم بخواهند کند (سعدي)
وزیر معروف فرعون بود که در دستگاه او نفوذ زیادي داشت، بطوري که قرآن لشکریان مصر را به او و فرعون نسبت « هامان » .8
«1» . میدهد
آموزهها و پیامها:
1. پیام این آیات براي ما آن است که جهان فرجام امید بخشی دارد و پیروزي نهایی از آن مستضعفان است.
2. آموزه آیات آن است که مستضعفان بدنبال پیشوایی، حکومت جهانی و وراثت زمین باشند.
3. پیام دیگر آیه ششم آن است که مستکبران از آنچه میترسند به سرشان میآید.
نورانی شدن زمین با نور مهدوي
قرآن کریم در آیات شصت و نهم و هفتادم سوره زمر به شش و یژگی رستاخیز اشاره میکند و میفرماید:
ص: 71
وَأشْرَقَتِ الأرْضُ بِنُورِ رَبِّهَا وَوُضِعَ الکِتَابُ وَجِیءَ بِالنَّبِیِّینَ وَالشُّهَدَاءِ وَقُضِ یَ بَیْنَهُمْ بِالحَقِّ وَهُمْ لا یُظْلَمُونَ* وَوُفِّیَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ
وَهُوَ أعْلَمُ بِمَا یَفْعَلُونَ
و (در رستاخیز) زمین به نور پروردگارش روشن میشود، و نامه (اعمال) نهاده میشود، و پیامبران و گواهان آورده میشوند، و
بینشان به حق داوري میشود درحالی که آنان مورد ستم واقع نمیشوند.* و به هر شخص آنچه انجام داده است بطور کامل داده
شود؛ و او نسبت به آنچه انجام دهند داناتر است.
نکات و اشارات:
1. مقصود از روشن شدن زمین با نور پروردگار چیست؟
مفسران قرآن در این مورد چند احتمال داده اند:
اول آنکه منظور از نور پروردگار، همان حق و عدالت است که در رستاخیز همه جا را پرمیکند.
دوم آنکه نوري غیر از نور خورشید است که خدا در رستاخیز میآفریند.
و سوم آنکه مقصود کنار رفتن حجابها و ظاهرشدن حقایق امور است.
البته این تفسیرها با هم منافاتی ندارد و ممکن است همه آنها مقصود آیه باشد.
صفحه 27 از 74
2. هرچند که نور الهی همه جهان را فرا میگیرد ولی در این آیه به زمین اشاره شده، چراکه هدف اصلی بیان حال مردم روي زمین
است.
ص: 72
« ع» که نوعی تطبیق و تشبیه است، چراکه قیام امام مهدي «1» 3. در برخی احادیث این آیه را به قیام امام عصر (عج) تفسیر کردهاند
نمونهاي از صحنه رستاخیز است که عدالت درهمه جاگسترده میشود. و نور الهی امامت همه جا را روشن میکند.
4. برخی مفسران برآنند که مقصود ازگواهان رستاخیز نیکان، پاکان عادل همه امت ها و شهیدان و امامان معصوم و فرشتگان و
«2» . اعضاي بدن و حتی مکان و زمان هستند، که شاهد اعمال انسان ها بوده و در محضر خدا گواهی میدهند
5. هرچند که خدا از همه اعمال بندگان آگاه است اما با این حال گواهانی را در رستاخیز میآورد تا تاکیدي به عدالت او باشد و
این نوعی لطف و اتمام حجّت است.
آموزهها و پیامها:
1. پیام این آیات براي ما آن است که رستاخیز روز نورانی شدن جهان است.
2. پیام دیگر آیه آن است که در دادگاه رستاخیز، پرونده اعمال و گواهان و قاضی عادل و حق طلب، آماده (رسیدگی به اعمال
شما) است.
3. پیام دیگر آیات آن است که در رستاخیز هرکس نتیجه اعمال خود را (بصورت پاداش یا کیفر) دریافت میکند.
4. آموزه آیات آن است که رستاخیز داوري عادل و آگاه دارد (پس مراقب اعمال خود باشید.)
ص: 73
قیام مهدي (عج) تاویل حروف مقطعه
قرآن کریم در آیات اول تا چهارم سوره شوري به حروف مقطعه و مسأله وحی و صفات خداي متعال اشاره میکند و میفرماید:
حم* عسق* کَذلِکَ یُوحِی إِلَیْکَ وَإِلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِکَ اللَّهُ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ* لَهُ مَا فِی السَّماوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَهُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ
حا، میم.* عین، سین، قاف.* این چنین خداي شکستناپذیر فرزانه به سوي تو و به سوي کسانی که پیش از تو بودند وحی
میکند.* آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است فقط از آن اوست؛ و او بلند مرتبه [و] بزرگ است.
نکات و اشارات:
که تفسیرهاي متعددي براي آنها شده است. این حروف میتواند « ص» 1. حروف مقطعه، عبارت است از رموزي بین خدا و پیامبر
اشاره به آن
ص: 74
«1» . باشد که این قرآن معجزه آسا از همین حروف معمولی ساخته شده است اگر میتوانید مثل آن را بیاورید
2. برخی مفسران برآنند که سوره هایی که با حروف مقطعه مشابه همدیگر شروع میشوند محتواي آنها شبیه همدیگر است یعنی
دارد مشابه است و محتواي سورهاي « الم » ارتباطی بین حروف مقطعه و محتواي سوره وجود دارد. بطوري که محتواي سورههایی که
«2» . است « ص» و سوره « الم » دارد جامع میان محتواي سورههاي « المص » که
در هفت سوره قرآن آمده است، یعنی سورههاي: مؤمن، فصلت، شوري، زخرف، دخان، جاثیه، احقاف. « حم » 3. حروف
در برخی احادیث حکایت شده که: حاء اشاره به رحمان و میم اشاره به مجید و عین اشاره به علیم و سین اشاره به قدوس و قاف
«3» . اشاره به قاهر از صفات و نامهاي خداست
صفحه 28 از 74
4. یکی دیگراز تفاسیر حروف مقطعه در ابتداي این سوره مربوط به امام مهدي (ع) میباشد. چنانچه از امام باقر (ع) روایت شده که
فرمودند حم به معناي حتمی بودن است و عین عذابست و بین قحطی است از قبیل قحطی زمان حضرت یوسف (ع) و قاف عبارت
است از قذف و مسخ و خسف که در آخرالزمان واقع میشود بسبب سفیانی و اصحاب او و جمع کثیري از کلب که عدد آنها سی
هزار نفر است و با سفیانی خارج
ص: 75
«1» . میشوند و این قضیه در زمان قائم (عج) ما اهل بیت در مکه واقع میگردد و او مهدي این امت است
5. خدا قرآن و همه کتابهاي آسمانی را از سرچشمه قدرت و حکمت خویش نازل کرد همان خدایی که مالکیت و حاکمیت
مطلق آسمانها و زمین را دارد و بر اساس همین مالکیت سرنوشت موجودات را مشخص میسازد با حکمت خویش از طریق وحی
به آنها برنامه میدهد، آري او بلند مرتبه و بزرگ است.
6. در این آیات به پنج صفت خدا اشاره شده است که عبارتند از:
عزیز، حکیم، مالک هستی، بلند مرتبه، عظیم.
که همه این صفات با نزول وحی و قرآن در ارتباط است.
است و این اشاره به حروف مقطعه است که قرآن و کتابهاي آسماي دیگر با همین حروف « اینچنین » به معناي « کذلک » 7. واژه
معمولی نازل شده است یا اینکه اشاره به محتواي سوره و مطالب بلند آن است که همه جا سرچشمه وحی خداست.
آموزهها و پیامها:
1. پیام این آیات این است که قرآن از همین حروف معمولی ساخته شده است (اگر میتوانید مثل آن را بیاورید.)
2. پیام دیگر آیات آن است که وحی جلوهاي از عزّت، حکمت، مالکیت، بلند مرتبهگی و بزرگی خداست.
ص: 76
3. پیام دیگر آیات آن است که وحی به پیامبر اسلام و پیامبران قبلی همگون بوده است.
4. آموزه آیات آن است که وحی و صفات الهی را بشناسید (و حرکت خود را در آن راستا قرار دهید.)
ص: 77
جهانی سازي مهدوي
قرآن کریم در آیه بیست و هشتم سوره فتح به پیروزي نهایی اسلام بر همه ادیان و جهانیسازي اسلامی اشاره میکند و میفرماید:
هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَي وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ وَکَفَی بِاللَّهِ شَهِیداً
او کسی است که فرستادهاش را با هدایت و دین حق فرستاده تا آن را بر همه دین [ها] پیروز گرداند؛ و گواهی خدا کافی است.
نکات و اشارات:
1. در این آیه وعده پیروزي دراز مدت اسلام برجهان را می دهد، پیروزيهایی که بدنبال صلح حدیبیه یکی پس از دیگري تحقق
مییابد و روشن میسازد که این صلح فتح المبین اسلامبود.
2. در اینجا پرسشی مطرح است که پیروزي اسلام چگونه خواهد بود و چه زمانی تحقق مییابد؟!
مفسران در این مورد دوگونه پاسخ دادهاند:
اول آنکه مقصود پیروزي منطقی و استدلالی اسلام برادیان دیگر است که هم اکنون تحقق یافت است.
ص: 78
صفحه 29 از 74
دوم آنکه پیروزي نظامی وظاهري برادیان دیگر است که تاکنون مناطق وسیعی از جهان و بیش از یک میلیارد نفر تحت پرچم
اسلام قرارگرفتهاند و در آینده تمام جهان وجهانیان زیر پرچم اسلام میآیند همانطور که درآیات قرآن مکرر براین مطلب تاکید
این کار در زمان امام مهدي (عجلاللَّه تعالی فرجه الشریف) تکمیل خواهد شد و نوعی جهانیسازي اسلامی تحقق «1» . شده است
مییابد که براي بشریت نتایج مثبتی به بار میآورد.
درروي زمین خانهاي و خیمهاي باقی نمیماند مگر آنکه خدا اسلام را در آن » : حکایت شده که « ص» 3. درحدیثی از پیامبر اسلام
«2» «. وارد میکند
4. آیه فوق نوعی پیشگوئی پیروزي نهایی اسلام است و هر پیشگوئی نیاز به گواه وشاهد صدق دارد، ودر اینجا خداي متعال خود
شاهد و گواه است. و نیاز به شاهد دیگري ندارد.
آموزهها و پیامها:
1. پیام این آیه آن است که پیروزي نهایی از آنِ اسلام است.
2. آموزه آیه براي مسلمانان آن است که به آینده پیروزمند خویش امیداوار باشید.
3. پیام دیگر آیه آن است که در عصر کنونی پیامبر اسلام صاحب هدایت و دین حق است.
4. پیام دیگر آیه آن است که گواه پیروزي اسلام، خداست.
5. آموزه دیگر آیه آن است که بدنبال جهانیسازي اسلامی باشید.
ص: 79
نداي آسمانی در هنگام قیام مهدي (عج)
قرآن کریم در آیات چهل و یکم تا چهل و چهارم سوره ق به بانگ بیدار باش رستاخیز و حالات مردم در آن روز اشاره میکند و
میفرماید:
وَاسْتَمِعْ یَوْمَ یُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَکَانٍ قَرِیبٍ* یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَهَ بِالْحَقِّ ذلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ* إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی وَنُمِیتُ وَإِلَیْنَا الْمَصِ یرُ* یَوْمَ
تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِرَاعاً ذلِکَ حَشْرٌ عَلَیْنَا یَسِیرٌ
و گوش فرا ده روزي که دعوت گر از مکانی نزدیک ندا میدهد،* (همان) روزي که بانگ (بزرگ ستاخیز) را به حق میشنوند؛
آن روز خروج (از قبرها) است.* در حقیقت فقط ما زنده میکنیم و میمیرانیم، و فرجام (همه) تنها به سوي ماست.* روزي که
زمین برآنان بشکافد، بسرعت (از آن بیرون میآیند)؛ این گرد آوري است که براي ما آسان است.
ص: 80
نکات و اشارات:
ولی در حقیقت «1» است که گوش به منادي رستاخیز دهد، ویا انتظار آن روز را بکشد « ص» 1. در این آیات خطاب به پیامبر اسلام
مقصود آیات همه انسانها هستند، که منتظر حادثه وحشتناك رستاخیز باشند و دائماً گوش دهند تا صداي بانگ آسمانی رستاخیز
را بشنوند.
2. منادي روز رستاخیز یا خداي متعال است و یا اسرافیل آن فرشته بزرگ الهی است که در شیپور بیدار باش رستاخیز میدمد و
بانگ آسمانی او در فضا میپیچد و از نزدیک به گوش همگان میرسد.
3. مقصود از مکان نزدیکی که منادي رستاخیز از آن ندا میدهد، آن است که صداي او (همچون امواج رادیویی) چنان نزدیک
«2» . است که گوئی در گوش انسان سخن میگوید
صفحه 30 از 74
4. مقصود از بانگ آسمانی در این آیات همان بانگ دوم است که براي زنده شدن مردگان وخروج آنها از زمین به سوي صحنه
رستاخیز است، آري در آن روز همه انسانها به سوي خدا بازمی گردند.
5. یکی از مصادیق این ندا قیام و خروج حضرت مهدي است چنانچه علی بن ابراهیم در تفسیر منسوب به امام صادق (ع) میگوید:
منادي صیحه حضرت قائم و نام پدرش را ندا میکند و اینکه » : امام فرمودند
ص: 81
منظور صیحه از سوي آسمان بنام قائم است و آن روز خروج و « یوم یسمعون الصیحه بالحق ذلک یَوم الخروج » : خداوند فرموده
«1» . ظهور است
به معناي گردآوري از هرسو است که دراینجا مقصود جمع کردن مردم در رستاخیز است و این کار براي خدا آسان « حَشْر » 6. واژه
است چون علم و قدرت بی نهایت دارد و جاي همه را میداند و میتواند همگان را جمع کند.
« ص» 7. در احادیث حکایت شده که اولین کسی که زنده میشود و از قبر خارج گشته و وارد صحنه رستاخیز میشود، پیامبر اسلام
«2» . همراه اوست « ع» است و امام علی
آموزهها و پیامها:
1. آموزه آیه چهل و یکم براي ما آن است که منتظر و گوش به بانگ رستاخیز باشید.
2. پیام آیه آن است که نداي رستاخیز را از نزدیک خواهید شنید.
3. پیام آیه چهل و دوم آن است که بانگ رستاخیز حق است.
4. پیام دیگر آیه آن است که مردم با بانگ رستاخیز زنده و از زمین خارج میشوند.
ص: 82
5. پیام آیه چهل و سوم آن است که زندگی، مرگ و بازگشت شما به سوي خداست.
6. پیام آیه چهل و چهارم آن است که رستاخیز روز شکافته شدن زمین و شتاب مردم و جمع آوري آنان است.
7. پیام دیگر آیه آن است که رستاخیز شما، بر خدا سخت نیست.
ص: 83
مهدي (ع) تکمیل کننده نور الهی
قرآن کریم درآیه هشتم و نهم سوره صف به تلاش بیهوده کافران براي خاموش ساختن نور خدا و پیروزي نهایی دین حق اشاره
میکند و میفرماید:
یُرِیدُونَ لِیُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ کَرِهَ الْکَافِرُونَ* هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَي وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَی الدِّینِ کُلِّهِ
وَلَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ
[کافران میخواهند تا نور خدا را بادهانهایشان خاموش سازند؛ درحالی که خدا کامل کننده نور خویش است، و گرچه کافران
ناخشنود باشند.* او کسی است که فرستادهاش را با هدایت و دین حق فرستاد، تا آن را بر همه دین [ها] پیروز گرداند، و گرچه
مشرکان ناخشنود باشند.
نکات و اشارات:
1. مضمون آیه هشتم سوره صف، در سوره توبه آیه 32 و مضمون آیه نهم سوره صف در سوره توبه آیه 33 و سوره فتح آیه 28
تکرار شده است، هرچند که برخی نکات ریز این آیات با هم تفاوت دارد ولی پیام اصلی آیات همگون است و این مطلب نشان
صفحه 31 از 74
دهنده اهمیت این پیام است
ص: 84
که پیروزي نهایی اسلام برجهان و شکست نهایی کافران و مشرکان است.
آري همه توطئههاي کافران همچون تهمتهاي آنان بر پیامبر، محاصره اقتصادي، تحمیل جنگها، نفاق، ایجاد اختلاف بین
مسلمانان و تقسیم کشور اسلام به بیش از پنجاه کشور، نقشههاي ایجاد انحراف در جوانان، تهاجم فرهنگی و تبلیغاتی، استعمار
سیاسی و نظامی و استثمار و تحمیل استبداد برمسلمانان با شکست رو بروخواهد شد و سرانجام دین حق اسلام بر جهان سایه
میافکند.
براي اسلام و تذکر اینکه سرانجام این دین برهمه ادیان پیروز میشود اشاره به آن است که دین حق یکی است و « دین حق » 2. تعبیر
پس از ظهور اسلام ادیان دیگر باطل است و پیروان آنها سرانجام شکست خواهند خورد، بنابراین یک راه مستقیم بیشتر وجود ندارد
«1» . و همه ادیان در یک زمان حق نیستند
البته ادیان الهی هرکدام در مقطع زمانی خاص خود حق و قابل پیروي هستند اما هنگامی که پیامبر بعدي با دین کاملتر میآید،
دین قبلی نسخ میشود و پیروي از دینجدید موجب نجات خواهد بود تا اینکه کاملترین دین یعنی اسلام ظاهر شد. که دین حق
نهایی است و برهمه ادیان پیروز خواهد شد.
ص: 85
3. در آیه فوق راه خدا و آیین اسلام و قرآن کریم به نور و روشنائی تشبیه شده که منشأ حیات زیبائی و رشد و حرکت و آبادانی
در زمین
است.
آري اسلام آیینی حرکت آفرین است که جامعه انسانی را در مسیر تکاملی به پیش میبرد وسرچشمه هر خیر و برکت است.
تشبیه شده است. یعنی آنان میخواهند نور آفتاب را با دهان خود « فوت کردن بادهان » 4. در آیه فوق تلاش دشمنان اسلام به
خاموش کنند. و این نهایت حقارت تلاش یک مخلوق ناتوان را در برابر اراده و قدرت بیپایان الهی نشان میدهد.
چراغی را که ایزد برفروزد
« لام » در آیه فوق در آیه 32 / توبه هم آمده است اما در سوره صف همراه با « یُطفِئُوا » هر آنکس پُف کند ریشش بسوزد 5. تعبیر
آمده است. برخی لغویین بر آنند که این تعبیر در اینجا اشاره به خاموش کردن بدون مقدمه است و در آیه هشتم سوره صف اشاره
که در هر دو صورت این تلاش دشمنان اسلام با شکست روبروخواهد شد. «1» . به خاموش کردن همراه با مقدمات و اسباب است
در آیه فوق بصورت مضارع آمده است، نشان میدهد که خواستو توطئههاي دشمنان بر ضد اسلام « یُریدُون » 6. از اینکه تعبیر
ص: 86
«1» . ادامه خواهد داشت
7. مقصود از هدایت، همان دلایل روشنی است که در آیین اسلام وجود دارد و مقصود از دین حق اسلام است که اصول و فروعش
حق و
تاریخ و مدارك آن نیز حق و روشن است.
8. اشاره آیه فوق به همراهی پیامبر اسلام با هدایت و دین حق، گویا اشاره به دلیل پیروزياسلام بر ادیان دیگر است، زیرا هنگامی
هدایت باشد و عقل بشر بر آن گواهی دهد و اصول و فروعش موافق حق و طرفدار آن باشد، چنین « ص» که محتواي دعوت پیامبر
آیینی طبعاً بر همه ادیان جهان پیروز میگردد.
صفحه 32 از 74
9. هر چند که دانش بشر پیشرفت کند و ارتباطات آسانتر شود، واقعیتها چهره خود را از پشت تبلیغات مسموم نشان میدهد، و
موانع مخالفان حق برطرف میشود و حق همه جا را فرا میگیرد و پیروز میشود، هر چند که دشمنان مایل نباشند.
آري حرکت دشمنان حق بر خلاف مسیر تاریخ و سنتهاي آفرینش بوده و در نهایت محکوم به شکست است.
10 . برخی مفسران بر آنند که مقصود از پیروزي اسلام در آیه فوق پیروزي منطقی و استدلالی است که اکنون در جهان هویدا شده
است.
در قرآن، برآنند که مقصود پیروزي عملی و عینی و ظاهري است. « اظهار » و برخی دیگر از مفسران با استفاده از موارد استعمال ماده
ص: 87
اما بنظر میرسد که آیه فوق شامل پیروزي همه جانبه اسلام بر ادیان دیگر میشود. که درتمام جهان تحقق خواهد یافت. و این
واقعیتی است که با پیشرفت اسلام در جهان بتدریج در حال تحقق است.
ظهور کند. « ص» 11 . در احادیث متعددي حکایت شده: وقتی محتواي آیه فوق تحقق مییابد که امامعصر و مهدي آل محمد
به خدا سوگند هنوز تأویل محتواي این آیه تحقق نیافته است و تنها زمانی تحقق » : حکایت شده که « ع» در حدیثی از امام صادق
.«2» -«1» «. میپذیرد که قائم خروج کند، و هنگامی که او قیام کند، کسی کافر و منکر خدا در جهان باقی نخواهد ماند
البته روشن است که پیروزي منطقی و عملی اسلام از صدر اسلام آغاز شده و بتدریج در حال پیشرفت و تحقق است. اما مقصود
خواهد بود. « ع» این احادیث آن است که تحقق کامل آیه فوق و پیروزي نهایی اسلام در زمان امام مهدي
آموزهها و پیامها:
1. پیام آیه هشتم آن است که تلاشهاي دشمنان اسلام نافرجام است.
2. پیام دیگر آیه آن است که فروغ اسلام هر روز پرنورتر میشود.
3. پیام دیگر آیه آن است که مسیر تاریخ بشریت به نفع اسلام و
ص: 88
برخلاف اراده کافران در حرکت است.
4. پیام آیه نهم آن است که دین حق یکی است و هر دینی غیر از اسلام باطل است.
5. پیام دیگر آیه آن است که پیروزي نهائی و غلبه برجهان در انتظار مسلمانان است.
6. آموزه این آیات آن است که کفر و شرك مورزید که نهایت آنها
شکست است.
ص: 89
امام مهدي آب حیات ملتها
قرآن کریم در آیات بیست و هشتم تا سیام سوره مُلک به بیپناهی، گمراهی و ناتوانی کافران، و عدم تاثیر فوت پیامبر در
سرنوشت آنان اشاره میکند و میفرماید:
قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَهْلَکَنِیَ اللَّهُ وَمَن مَعِیَ أَوْ رَحِمَنَا فَمَن یُجِیرُ الْکَافِرِینَ مِنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ* قُلْ هُوَ الرَّحْمنُ آمَنَّا بِهِ وَعَلَیْهِ تَوَکَّلْنَا فَسَ تَعْلَمُونَ مَنْ
هُوَ فِی ضَلَالٍ مُبِینٍ* قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُکُمْ غَوْراً فَمَن یَأْتِیکُم بِمَاءٍ مَعِینٍ
آیا به نظر شما اگر خدا من و کسانی را که با من هستند هلاك کند، یا بر ما رحم کند، پس چه کسی کافران را از عذاب » : بگو
او (خداي) گستردهمهر است، به او ایمان آوردیم و فقط بر او توکّل کردیم؛ پس بزودي خواهید » : بگو *.«!؟ دردناك پناه میدهد
صفحه 33 از 74
آیا به نظر شما اگر آب (سرزمین) شما [در زمین فرو رود، پس چه کسی » : بگو *.«! شناخت کسی را که او در گمراهی آشکار است
«!؟ آب روانی براي شما میآورد
نکات و اشارات:
و مسلمانان نفرین میکردند و تقاضاي مرگ او را « ص» 1. در برخی روایات تاریخی حکایت شده که کافران مکه به پیامبر اسلام
داشتند،
ص: 90
چون میپنداشتند که اگر آن حضرت از دنیا رود بساط اسلام بر چیده میشود.
و «1» . اما آیه فوق به اینگونه پندارها قاطعانه پاسخ داد که مرگ و زندگی پیامبر در فرجام عذابآلود کافران تاثیري نخواهد داشت
.« گر بمیرد مصطفی هرگز نمیرد نام حق » : سرانجام اسلام بر همه جهان پیروز میشود. آري
2. در این آیات اشاره شده که تنها پناهگاه جهانیان خداست که باید به او ایمان آوریم و بر او تکیه و توکّل نماییم، چرا که او
رحمان است و رحمتش بر تمام موجودات سایه افکنده است و همه از فیض وجودش و نعمتهایش استفاده میکنند.
و مسلمانان است که بدانند در مبارزه حق و باطل تنها نیستند و خدا با آنهاست. و « ص» 3. این آیات از طرفی نوعی دلداري به پیامبر
در نهایت پیروز میشوند. و از طرف دیگر هشداري به کافران است که منتظر مرگ پیامبر یا مسلمانان نباشند چون این مطلب تاثیري
در فرجام عذابآلود آنان ندارد.
4. در این آیات از طرفی کافران را افرادي ناتوان معرفی میکند که اگر اراده خدا مانع آبرسانی به آنها شود حتی نمیتوانند آب
آشامیدنی خود را تأمین سازند، و از طرف دیگر آنان را افرادي گمراه معرفی میکند
ص: 91
که عذاب دردناکی در انتظار آنهاست.
5. پوسته زمین داراي دو قشر نفوذپذیر و نفوذناپذیر است که آبهاي سطحی و بارانها از قشر نفوذپذیر عبور میکند و در
سفرههاي آب زیر زمینی میماند سپس انسانها بوسیله حفر چاه آنها را استخراج کرده و مورد استفاده قرار میدهند.
اما اگر اراده الهی چنین نبود و قشر نفوذ ناپذیري در زمین بوجود نمیآمد همه آبها به عمق زمین میرفت و قابل دسترسی نبود و
هیچ آبی در سطح زمین جاري نمیشد و حیات انسان و موجودات زنده به خطر میافتاد. آري دسترسی به آب یکی از نعمتهاي
الهی و از مظاهر رحمت اوست.
مقصود از آیه (آخر سوره ملک)، امام عصر (عج) است که میگوید: اگر » : حکایت شده که « ع» 6. در برخی احادیث از امام باقر
آن امام از شما پنهان شود، نمیدانید کجاست؟ پس چه کسی براي شما امامی میفرستد که اخبار جهان و حلال و حرام الهی را
البته در برخی دیگر از احادیث «1» .« براي شما بیان کند. ولی به خدا سوگند تأویل این آیه هنوز نیامده است و سرانجام خواهد آمد
تأویل شده است. « ع» نیز آب جاري در آیه به معناي علم امام
البته اینگونه احادیث تأویل و باطن آیه را بیان میکند، یعنی معناي آب را به مادي و معنوي گسترش میدهد و اشاره میکند که
همانطور که آب مادي مایه حیات موجودات است آب معنوي نیز مایه حیات علمی و
ص: 92
معنوي انسانهاست.
از این رو وجود امام و علم او آب معنوي بشر است.
البته بیان تأویل و باطن آیه در روایات به معناي نفی معناي ظاهري آیه نیست.
صفحه 34 از 74
آموزهها و پیامها:
1. آموزه آیه بیست و هشتم براي مخالفان اسلام آن است که منتظر مرگ رهبر اسلام نباشید که در سرنوشت عذابآلود شما
تاثیري ندارد.
2. پیام آیه بیست و نهم آن است که ایمان به خداي رحمان و تکیه بر او انسان را از گمراهی آشکار نجات میدهد.
3. پیام دیگر آیه آن است که آینده روشنگر حقایق است و گمراهی کافران را آشکار میسازد.
4. پیام آیه سیام آن است که انسان در برابر خدا ناتوان است بطوري که اگر خدا اراده کند نمیتواند آب آشامیدنی خود را تامین
کند.
5. پیام دیگر آیات آن است که کافران افرادي گمراهند که در برابر خدا ناتوان و بیپناه هستند.
ص: 93
روز قیام مهدي، روز موعود
قرآن کریم در آیات چهلم تا چهل و چهارم سوره معارج با سوگند و تاکید به کافران در مورد تغییر اقوام در دنیا و روز هولناك
رستاخیز هشدار میدهد و میفرماید:
فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَ ارِقِ وَالْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ* عَلَی أَن نُبَدِّلَ خَیْراً مِنْهُمْ وَمَا نَحْنُ بِمَسْبُوقِینَ* فَذَرْهُمْ یَخُوضُوا وَیَلْعَبُوا حَتَّی یُلَاقُوا
یَوْمَهُمُ الَّذِي یُوعَدُونَ* یَوْمَ یَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْدَاثِ سِرَاعاً کَأَنَّهُمْ إِلَی نُصُبٍ یُوفِضُونَ* خَاشِعَهً أَبْصَارُهُمْ تَرْهَقُهُمْ ذِلَّهٌ ذلِکَ الْیَوْمُ الَّذِي
کَانُوا یُوعَدُونَ
و سوگند یاد میکنم به پروردگار خاوران و باختران که قطعاً ما تواناییم،* بر اینکه بهتر از آنان را جایگزین کنیم؛ و ما پیشی گرفته
شده (و مغلوب) نیستیم.* پس آنان را رهاکن تا (در باطل) فرو روند و بازي کنند تا اینکه روز (رستاخیز) شان را که وعده داده
میشوند، ملاقات کنند.* (همان) روزي که از قبرها بسرعت خارج میشوند چنانکه گویی آنان به سوي بتهاي سنگی روانه
میشوند؛* در حالی که چشمهایشان (از
ص: 94
وحشت) فروتن است، [و] خواري آنان را فرا گرفته است! این روزي است که همواره وعده داده میشوند.
نکات و اشارات:
1. این آیات نوعی هشدار به کافران است از این رو قدرت خدا را به رخ آنان میکشد که ما میتوانیم شما را از بین ببریم و گروه
بهتري را بجاي شما قرار دهیم ولی نمیخواهیم بلکه خدا میخواهد شما را رها سازد تا به گناه و سرکشی ادامه دهید تا رستاخیز فرا
رسد و گرفتار عذاب خوار کننده شوید.
2. طبق بعضی از روایات یکی از مصادیق روز موعود که چشمهاي آنها از شدت وحشت به زیر افتاده میشود و خاضعانه نگاه
میکنند و پرده اي از ذلّت بر وجود آنها احاطه پیدا میکند روز ظهور و خروج حضرت مهدي (عج) میباشد. چنانچه از امام باقر
«1» «. منظور از یوم وعده داده شده در آیه روز خروج و ظهور حضرت قائم است » : (ع) حکایت شده که میفرمایند
3. سوگند خدا به مشرقها و مغربها، براي تاکید بر مطلب است همانطور که نشان دهنده اهمیت مشرقها و مغربهاي متعدد است
و به نوعی توجه انسان را به وجود مشرقها و مغربهاي متفاوت جلب میکند
ص: 95
تا در مورد آنها مطالعه کند و نشانههاي خدا را دریابد.
صفحه 35 از 74
4. مشرق به مکان طلوع خورشید و مغرب به مکان غروب آن گفته میشود که براساس حرکت زمین به دور خود بوجود میآید که
هر بار یک نیمکره زمین در برابر نور خورشید قرار میگیرد از این رو با توجه به حرکت مداوم زمین، مغربها و مشرقهاي زیادي
داریم که در هر سرزمین متفاوت است و نیز در طول سال تغییر میکند.
اما دو مشرق و مغرب ممتاز وجود دارد که یکی در آغاز تابستان یعنی حد اکثر اوج خورشید در مدار شمالی و یکی در آغاز
و گاهی «1» زمستان در حد اقل پایین آمدن خورشید در مدار جنوبی است. از این رو گاهی قرآن به مشرق و مغرب اشاره میکند
به مشرقها و مغربها، که هر دو اشارهاي علمی در بردارد.
5. از این آیات استفاده میشود که اگر گروهی از انسانها اهل منطق و استدلال نباشند و بر کفر و شرك لجاجت ورزند، خدا آنان
را رها میکند تا در غفلت و باطل گرائی فرو روند و به بازي دنیا مشغول شوند تا رستاخیز فرا رسد و گرفتار گردند.
آري این یکی از انواع عذابهاي الهی است که به نام سنت و روش مهلت دادن (: امهال یا استدراج) نامیده میشود.
6. در این آیات بیان شده که هنگام بیرون آمدن کافران از قبرها،
ص: 96
«1» . چند اتفاق جالب میافتد: اول آنکه آنان با سرعت میدوند، چنانکه گویی به سوي بتها یا پرچمهایشان روان هستند
دوم آنکه چشمهایشان (از وحشت) فروتن شده است.
سوم آنکه ذلت و خواري آنان را فرا گرفته است.
آري کسانی که در دنیا متکبر بودند و دیگران را خوار میکردند و در راه خدمت به بتها تلاش میکردند در آخرت نیز همان راه
را ادامه میدهند.
آموزهها و پیامها:
1. آموزه آیه چهلم آن است که وجود مشرقها و مغربهاي متعدد با اهمیت (و قابل مطالعه) است.
2. پیام هشدارآمیز آیه چهلم و چهل و یکم آن است که در برابر خدا سرکشی نکنید که او میتواند بهتر از شما را جایگزینتان کند.
3. پیام آیه چهل و دوم آن است که یکی از عذابهاي الهی رها کردن افراد به حال خوداست.
4. آموزه آیه آن است که مراقب باشید در باطل فرونروید و مشغول بازي دنیا نشوید که گرفتار عذاب رستاخیز میشوید.
5. پیام آیه چهل و سوم و چهارم آن است که رستاخیز روز شتابزدگی و خواري کافران و معاد ناباوران است.
ص: 97
فصل سوم: روششناسی