گروه نرم افزاری آسمان

چشماندازي به خانه فاطمه
اشاره







در مدینهي منوره، شهر پیامبر، تنها یک خانه بود که رسولاللَّه صلی اللَّه علیه و آله و سلم به آن عشق میورزید و اهلش را به شدت
دوست میداشت. در و دیوار و فضاي این خانه از معنویت و نورانیّتی خاص، حکایت داشت. این خانه روز و شب محل نزول و
عروج فرشتگان الهی بود. پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم آن قدر به این خانه احترام میگذاشت که بدون اجازه وارد آن
نمیگردید، هر صبح و شام به آن جا میرفت و پس از کوبیدن در آن، با صداي بلند بر اهلش سلام میداد. هنگام خارج شدن از
شهر، آخرین نقطهي توقفش در مدینه بود و پس از مراجعت، اول به سراغ همان خانه میرفت. آن خانه، خانهي فاطمه علیهاالسلام
بود که این بخش به وصف آن خواهد پرداخت.
ویژگیهاي خانهي فاطمه
صفحه 23 از 61
موقعیت جغرافیایی
این خانه در طرف شرق مسجد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم، هم ردیف دیگر حجرههاي [ صفحه 48 ] رسولاللَّه صلی اللَّه علیه و
با توجّه به دیگر گفتههاي ثبت شده، مسلّم است که » : آله و سلم و در وسط آنها قرار داشت. به گفته نویسندهي مدینه شناسی
دربارهي علی بن ابیطالب » : 59 ] . مردي به عبداللَّه بن عمر گفت ] «. خانهي فاطمه علیهاالسلام بین مربع قبر و ستون تهجد بوده است
علیهالسلام برایم سخن بگو. عبداللَّه گفت: اگر میخواهی بدانی که مقام و منزلت علی علیهالسلام نزد رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و
آله و سلم چه اندازه بود، پس نظر کن به خانهاش نسبت به خانههاي پیامبر صلی اللَّه علیه و اله و سلم، سپس با دست خود به خانهي
علی و فاطمه علیهاالسلام اشاره کرد و گفت: این خانه اوست که در وسط خانههاي پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم قرار گرفته
. [ است. [ 60
مساحت خانهي فاطمه
14 ، از طرف شمال 14 متر و از طرف شرق / طول خانهي فاطمه علیهاالسلام از طرف جنوب 5 » : بتنونی در الرحلۀ الحجازیۀ مینویسد
. [61] «. 7 متر میباشد / و غرب 5
اهدایی خدا و رسول
پیامبر بزرگوار صلی اللَّه علیه و آله و سلم از همان ابتداي ورود به مدینه در فکر احداث چنین حجرهاي براي حضرت فاطمه
علیهاالسلام بود. بدین جهت زمانی که حجرههایی را در طرف شرق مسجد براي همسران خود احداث کرد، براي فاطمه علیهاالسلام
آنگاه ...» : این حجره را ساخت. [ صفحه 49 ] امسلمه در روایتی که دربارهي عروسی حضرت فاطمه علیهاالسلام است میگوید
پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم دختر خود، فاطمه علیهاالسلام و همچنین علی علیهالسلام را پیش خود خواند و دست علی
علیهالسلام را در دست راست و دست فاطمه علیهاالسلام را در دست چپ گرفت و به سینهي خود گذارد و میان دو چشم آن دو را
بوسه زد. آنگاه به علی علیهالسلام فرمود: علی جان! خوب همسري داري و به فاطمه علیهاالسلام فرمود اي فاطمه! تو هم خوب
همسري داري. سپس از جاي برخاسته و پیشاییش آن دو راه افتاد تا این که آن دو را به خانهاي که از پیش براي آنها ساخته بود،
خداوند شما «... طهّر کما اللَّه و طهّر نسلکم » : وارد کرد. سپس هنگام خروج از خانه، در حالی که دستگیرهي در را گرفته بود، فرمود
. [62] «. و نسلتان را پاك گرداند
راهی به بیرون جز از مسجد نداشت
از دیگر ویژگیهاي این خانه این بود که هیچ گونه راهی به بیرون جز از طریق مسجد نداشت. بدون شک در این کار عنایتی بود.
همگی مورّخان اذعان دارند که خانهي علی در » : شاید راز این عمل براي مسلمانان آشکار نگردید. سید محمد باقر نجفی مینویسد
. [63] «. دیگري جز آنچه که به سوي مسجد بازمیشد، نداشت
خانهي رفیع و پر نور
از دیگر ویژگیهاي این خانه این است که همانند دیگر مساجد و [ صفحه 50 ] خانههاي پیامبران، از نورانیّت و جلال و شکوه
در » : [ خاصّ ی برخوردار و از خانههایی بود که قرآن مجید دربارهي آنها فرمود: (فی بیوت اذن اللَّه ان ترفع و یذکر فیها اسمه) [ 64
صفحه 24 از 61
در روایتی که در ذیل آیهي فوق «. خانههایی که خدا رخصت داده که (قدر و منزلت) آنها رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود
هنگامی که پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم این آیه را تلاوت میکرد، مردي از جاي » : آمده است، انس از بریده نقل میکند
برخاست و گفت: مقصود از این خانهها کدام خانههاست؟ پیامبر فرمود: خانههاي پیامبران. ابوبکر گفت: یا رسولاللَّه! هذا البیت
منها و أشار إلی بیت علی و فاطمه علیهاالسلام. قال نعم و أفضلها: در حالی که با دست خود به خانه علی و فاطمه علیهاالسلام اشاره
. [65] «. میکرد گفت: آیا این خانه از جمله آن خانهها است؟ حضرت فرمود: آري. بلکه أفضل از همهي آنها است
محل نماز و عبادت پیامبر
خانهي فاطمه علیهاالسلام استراحتگاه موقت پیامبر صلی اللَّه علیه و اله و سلم هنگام دیدار از یگانه گهرش بوده، جاي جاي این
روزي » : خانه قدمگاه، محل نشستن، محل نماز و عبادت و سجدهگاه وجود مقدس نبیاکرم بود. حضرت علی علیهالسلام فرمود
پیامبر صلی اللَّه علیه و اله و سلم به دیدار ما آمد، ما نیز حریرهاي [ 66 ] برایش آماده کردیم و امّ ایمن هم ظرفی از ماست، کره و
مقداري خرما به ما هدیه کرد. پیامبر صلی اللَّه علیه و اله و سلم از جاي برخاست، وضو ساخت، به سوي [ صفحه 51 ] قبله ایستاد و
مدّتی دعا کرد. آنگاه با چشمانی پر از اشک، سر به سجده گذارد. هیبت و عظمت پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم مانع شد که
علت گریهاش را بپرسیم. فرزندم حسن، از جاي جست و گفت: پدر جان! کارهایی را دیدم انجام دادي که پیش از این انجام نداده
بودي. پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: فرزندم من امروز با دیدن شما آن قدر خوشحال شدم که پیش از این، چنین شادمانی
به من دست نداده بود. اینک جبرئیل آمد و به من خبر داد که همهي شما کشته خواهید شد و محل دفن شما هم دور از یکدیگر
خواهد بود. با شنیدن این خبر براي شما دعا کردم. امام حسین علیهالسلام عرض کرد: یا رسول خدا! با این وصف که قبرهاي ما از
هم جدا میباشد، پس چه کسی به زیارت قبور ما میآید؟ پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: گروهی از امّتم که کمک
وصلهي مرا دوست میدارند. پس در روز قیامت به زیارت این دسته خواهم رفت و بازوانشان را گرفته و آنها را از گرفتاريها و
. [67] «. سختیهاي روز قیامت نجات خواهم داد
زادگاه امام حسن و امام حسین
تردیدي نیست که زادگاه امام حسن، امام حسین، زینب کبري و امکلثوم: در این خانه است اما نسبت به سایر امامان: بعید به نظر
میرسد که زادگاهشان در خانهي حضرت فاطمه علیهاالسلام بوده باشد، زیرا در زمان عبدالملک بن مروان که حسن بن حسن
علیهماالسلام در آن جا سکونت داشت، او را از خانهي [ صفحه 52 ] حضرت فاطمه علیهماالسلام بیرون نمودند و خانه را به بهانهي
توسعه مسجد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم، ویران کردند. [ 68 ] . همچنین بعید است که امام زین العابدین علیهالسلام هم در آن
جا دیده به جهان گشوده باشد، زیرا آن حضرت در سال ( 38 ه. ق) به دنیا آمد و پدرش امام حسین علیهالسلام، در آن سال همراه
حضرت علی علیهالسلام در کوفه بود. بنابراین به نظر میرسد که امام سجاد علیهالسلام در کوفه به دنیا آمده باشد اما چنین سخنی
35 یا 36 ه ق.) به دنیا آمده باشد، میتوان ، را کسی نگفته است. بنابراین احتمالها که حضرت امام سجاد علیهالسلام در سال ( 34
گفت حضرت در مدینه به دنیا آمده اما باز هم بعید است که در خانهي حضرت فاطمه علیهالسلام بوده باشد، زیرا امام حسین
علیهالسلام در آن وقت در خانهي حضرت فاطمه زندگی نمیکرد.
محل رفت و آمد فرشتگان
خانهي علی علیهالسلام و فاطمه علیهاالسلام بخشی از حجرهي پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم است و » : امام باقر علیهالسلام فرمود
صفحه 25 از 61
سقف آن خانه، عرش پروردگار میباشد. محل فرود وحی و رفت و آمد فرشتگانی است که هر صبح و شام و هر ساعت و لحظه، با
آوردن پیام در حال آمد و شد هستند. آن جا خانهاي است که هرگز رفت و آمد فرشتگان در آن پایانی ندارد. گروهی فرود
میآیند و گروه دیگر بالا میروند. پروردگار عالمیان پرده را از آسمانها براي حضرت ابراهیم علیهالسلام کنار زد و به نور
باصرهاش قوت بخشید، تا نگاهش به عرض افتاد. همچنین خداوند به دید چشم محمد، علی، فاطمه، حسن، حسین، قدرت بیشتري
داد، و آنها عرش [ صفحه 53 ] پروردگار را از خانههاي خود میدیدند و هرگز سقفی براي خانههایشان جز عرش پروردگار
نمیدیدند... [ 69 ] . آري بسیاري از آیات الهی به وسیله، امین وحی در همین خانه بر پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم نازل گشت.
. [ جریان حدیث کسا و آمدن جبرئیل نیز در همین خانه بود. [ 70
سلام پیامبر بر اهل خانه
پس از آن که آیهي (و أمر اهلک بال ّ ص لاة و اصطبر علیها) [ 71 ] بر پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم نازل گشت، آن حضرت چهل
روز [ 72 ] شش ماه، [ 73 ] هشت ماه [ 74 ] یا نه ماه [ 75 ] در هر صبح و شام به سوي خانهي حضرت فاطمه علیهاالسلام میرفت و
[ دستگیرهي در خانه را میگرفت و پس از سلام بر اهل آن خانه، به دستور آیه عمل مینمود و میفرمود: الصّلاة یرحمکم اللَّه [ 76
و سپس این آیه را تلاوت میفرمود: (اِنّما یرید اللَّه لیذهب عنکم الرّجس أهل البیت و یطهّرکم تطهیرا.) [ 77 ] . ابوالحمراء میگوید:
چهل روز پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم را دیدم که هر روز صبح به طرف در خانهي علی و فاطمه علیهاالسلام میآمد و »
دستگیرهي در را میگرفت و میفرمود: السّلام علیکم اهل البیت و رحمۀ اللَّه و برکاته. الصّلاة یرحمکم [ صفحه 54 ] اللَّه. (اِنّما یرید
این حدیث از 300 » : 78 ] . قندوزي حنفی پس از ذکر این حدیث میگوید ] « اللَّه لیذهب عنکم الرّجس اهل البیت و یطهّرکم تطهیرا
. [79] «. نفر از صحابه و یاران پیامبر روایت شده است
بسته شدن در خانهها جز خانه فاطمه
یاران رسول خدا آن گاه که میبینند در خانهي علی علیهالسلام و فاطمه علیهالسلام به مسجد بازمیشود، هر یک از خانهي خود
دري به مسجد بازمیکنند. دیري نگذشت که فرمان رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و فاطمه آمد که تمام درها باید بسته شود جز
در خانهي علی علیهالسلام. موج اعتراض بالا گرفت امّا پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم قاطعانه بر موضوع پافشاري کرد و تمام
برخی از یاران از حضرت خواستند که اجازه » : درها، حتی پنجرهها را، جز در خانهي علی علیهالسلام بست. زید بن ارقم میگوید
دهد، درها همچنان بازبماند. پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم از جاي برخاست و پس از حمد و ثناي الهی فرمود: به من دستور
داده شد که تمام درها، جز در خانهي علی علیهالسلام را ببندم. حال میبینم که برخی از شما سخن گفتهاید اما این را بدانید که
80 ] حدیث یاد ] «. سوگند به خدا! این من نبودم که در خانهاي را بسته یا بازکرده باشم، بلکه دستوري بود که من از آن پیروي کردم
شده از احادیث مسلم شیعه و سنی است و تاکنون کسی بر صحت آن اشکال نگرفته جز ابنالجوزي که آن را در ردیف احادیث
در رد « فتح الباري در شرح صحیح بخاري » [ در کتاب [ صفحه 55 « ابنحجر عسقلانی » موضوعه و ساختهي رافضیها خوانده است
أخطأ فی ذلک شنیعاً فانّه سلک فی ذلک رد الأحادیث الصّحیحۀ بتوهّمه المعارضۀ؛ وي خطاي » : گفتهي ابنالجوزي اظهار میدارد
. [81] «. زشتی را در این کتاب مرتکب شده است، زیرا به بهانهي تعارض، بسیاري از احادیث صحیح را رد کرده است
احترام ویژه امامان
گرچه در زمان معصومین علیهاالسلام به ویژه از اواخر زمان امام سجاد علیهالسلام به بعد، خانهي حضرت فاطمه علیهاالسلام را به
صفحه 26 از 61
بهانهي توسعه مسجد ویران کردند، امّا جایگاه خانه معلوم و مشخص بود و مردم بدون هیچ تقیّهاي، نسبت به خانهي حضرت فاطمه
علیهاالسلام احترام ویژهاي قائل بودند. امام جواد علیهالسلام هر روز مقارن اذان ظهر، نخست به زیارت رسولاللَّه صلی اللَّه علیه و
آله و سلم میرفت، سپس به طرف خانهي حضرت فاطمه علیهاالسلام میرفت و کفشهاي خود را بیرون میآورد و وارد خانهي
. [ حضرت فاطمه علیهاالسلام میگشت و در آن جا نماز میگذارد. [ 82
نگاهی دیگر
نگاه دیگري که به این خانه میافکنیم، حیرتمان بیشتر میشود. چرا که در این خانه هرگز از زخارف دنیا و تجملگرایی چیزي
یافت نمیشود، خانهاي بسیار ساده، نه فرش قابل ذکري دارد و نه وسائل گران قیمت. اشتباه نشود، خیال نکنید که حضرت علی
علیهالسلام فقیر بود و تهیدست، آوردهاند که از دسترنج خود هزار بنده را آزاد کرد، بلکه این خانواده نمیخواستند غیر از زندگی
[ صفحه 56 ] زاهدانه راه دیگري را در پیش گیرند، بدین جهت آنچه داشتند یا وقف فقرا و تهیدستان میکردند یا به دیگران
میدادند و خود در نهایت ساده زیستی زندگی میکردند. [ 83 ] . اینک نیم نگاهی به وسائل این خانه- که در حقیقت همان
جهیزیهي حضرت فاطمه علیهاالسلام بود و در آن چند سال هیچ به آن اضافه نگشته بود- خواهیم داشت. در این خانه علاوه بر
چوبی که حضرت علی علیهالسلام به دو طرف اطاق جهت آویزان کردن لباس نصب کرده بود، یک پوست گوسفند که در کف
اطاق انداخته، یک بالش که داخلش را از لیف خرما پر کرده بود چیز دیگري جز جهیزیهي حضرت فاطمه علیها السلام نبود. (که
صورت جهیزیه پیش از این، در بحث مراسم ازدواج از نظرتان گذشت)
سرنوشت خانهي فاطمه
متأسفانه، این خانه و ساکنانش پس از رحلت پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم مورد بیمهري امت قرار گرفت و دست خوش
حوادث ناگواري شد. خانهاي که در و دیوارش بوي رسولاللَّه صلی اللَّه علیه و آله و سلم از آن به مشام میرسید و زمین و
محرابش یادآور سجدههاي طولانی یگانه یادگار پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و اله و سلم بود نه تنها فقط در آن خانه را بستند و بر
خلاف سفارش آن حضرت مردم را از فیض برکات آن خانه و اهلش محروم ساختند، بلکه براي بیعت گرفتن از علی علیهالسلام
مورد هجوم ناجوانمردانه عدهاي کینهتوز و فرصت طلب قرار گرفت و سرانجام در زمان عبدالملک بن مروان، به بهانهي توسعه
مسجد، ساکنان آن را [ صفحه 57 ] بیرون کردند و خانه را ویران ساختند. تعجب این جا است که آنها با مشاهده آن همه عطوفت
و مهروزيها و احترام فوقالعاده پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم نسبت به اهل بیت خود به ویژه نسبت به فاطمه علیهاالسلام چگونه
مردان کینهتوز و فرصتطلب را جهت بیعت گرفتن از علی علیهالسلام روانه خانهي فاطمه علیهاالسلام ساختند. آنان مگر حضرت
فاطمه علیهاالسلام را نمیشناختند که با بردن آتش [ 84 ] هم در خانه را سوزاندند [ 85 ] و شکستند [ 86 ] ، هم پهلو [ 87 ] و حرمت
صاحب خانه را. [ 88 ] . در این خانه که آن را هالهاي از غم و مظلومیت فراگرفته، دو قبر مجهول و گمشده و یک محراب قرار دارد.
قبر اوّل، قبر محسن پنجمین فرزند حضرت علی و فاطمه علیهاالسلام است و گویا در پاي در خانه دفن گردید. قبر دوم احتمالًا قبر
فاطمه علیهاالسلام و یک محراب که براي همگان قابل رؤیت است و روزي این محراب محل نماز، سجده و دعاي حضرت فاطمه
علیهاالسلام زهرا علیهاالسلام بود. جاي بسی تعجب است که آن خانهاي که در زمان عبدالملک بن مروان به بهانهي توسعه مسجد
[ پیامبر خراب میشود، امروزه در محاصرهي نردههاي آهنین قرار گرفته است. [ صفحه 59
فاطمه اسوه حیات زیبا
صفحه 27 از 61
اشاره
انسانهاي پاك سرشت در پی یک زندگی پاك و حیات طیب هستند که زیباترین نماد آن را میتوان در زندگانی رهبران دینی
جستجو کرد. فاطمه، از آن مربیان و معلمان اخلاق است که بشر میتواند زندگی او را به عنوان بهترین الگو براي رفتار و معاشرت
خود قرار دهد. آن چه در پیش رو دارید اشارهاي است کوتاه، و گذرا از ایمان، عبادت ترس از خدا و روز قیامت و اخلاق و روش
معاشرت او که به اختصار از آن یاد میشود.
تهجد و عبادت
اشاره
در این نه سالی که فاطمه علیهاالسلام در خانه علی بود اگر چه براي او یک دوران پرخاطره به حساب آمد، اما هرگز او را از هدف
اصلی یعنی رسیدن به معبود و معشوق خود بازنداشت. او همانند پدرش محمد مصطفی صلی اللَّه علیه و آله و سلم جزو پیشتازان
میدان عبادت و بندگی [ صفحه 60 ] خدا بود و به گفته حسن بصري: لم یکن فی هذه الأمّۀ أزهد و لا أعبد من فاطمه علیهاالسلام:
در این امّت عابدتر از فاطمه علیهاالسلام و زاهدتر از او نداریم! [ 89 ] . و همو گوید: وي آن قدر نماز میخواند و خدا را عبادت
میکرد که دو پاي مبارکش ورم میکرد. پیامبر بزرگوار اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم این حالت تحسینآمیز و اعجاب برانگیز
فاطمه علیهاالسلام را در اشکال مختلف بیان میداشت:
وجود فاطمه مملو از ایمان است
ابن شهرآشوب از محمد بن علی بن الحسین روایت کرده که روزي پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم سلمان را براي رساندن پیامی
به خانه فاطمه فرستاد سلمان گوید: پس از درنگی کوتاه پشت در خانه فاطمه علیهاالسلام به وي سلام گفتم. پس صداي فاطمه
علیهماالسلام را از داخل خانه شنیدم که قرآن میخواند و در فضاي بیرون، دستاس در حال چرخیدن بود. گوید: به محضر پیامبر
صلی اللَّه علیه و آله و سلم برگشتم و ماجرا به او گزارش کردم آن حضرت تبسمی کرد و فرمود: یا سلمان، ان ابنتی فاطمه
علیهاالسلام ملأ اللَّه قلبها و جوارحها ایماناً الی مشاشها... اي سلمان! خداوند قلب و اعضا و جوارح دخترم فاطمه علیهاالسلام را تا
فرق سرش سرشار از ایمان کرده، دخترم خود را در اطاعت و عبادت خدا قرار داده و خداوند فرشتهاي را به نام زوقابیل- جبرئیل-
. [ فرستاده تا به جاي او دستاس را بگرداند. [ 90
سلام فرشتگان به فاطمه
ابنعباس از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم نقل کرده که فرمود: و امّا دخترم فاطمه، پس او سیده زنان عالیمان از اوّلین و آخرین
است. هنگامی که در محراب عبادت می [ صفحه 61 ] ایستد، هفتاد هزار فرشته از فرشتگان مقربین بر او سلام گفته و همان ندایی را
. [ که به مریم میگفتند به فاطمه علیهاالسلام میگویند، که: ان اللَّه اصطفاك و طهرك و اصطفاك علی نساء العالمین. [ 91
منزلت خداوندي
پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم از عظمت فاطمه علیهاالسلام و از چگونگی عبادت و تهجد و راز و نیازش باز چنین پرده
یا ملائکتی انظروا الی أمتی فاطمه علیهاالسلام سیّدة امائی، قائمۀ بین » : برداشته و نداي خداوند به فرشتگان را این چنین بیان میکند
صفحه 28 از 61
یدي ترتعد فرائصها من خیفتی و قد أقبلت بقلبها علی عبادتی و أشهدکم أنی قد أمنت شیعتها من النّار، فرشتگانم به فاطمه
علیهاالسلام بنگرید که چگونه در مقابل من ایستاده و از ترس من اعضاي بدنش میلرزد و من قلبش را به عبادت خود مشغول
. [92] «. کردهام، شاهد باشید که من دوستان و شیعیان او را از آتش جهنم ایمن کردم
ترس از روز قیامت
حضرت زهرا علیهاالسلام به شدت از روز قیامت و سختی آن نگران بود و از پدر بزرگوارش درباره چگونگی زنده شدن و احوال
روز قیامت سؤالات بسیاري مینمود. علامه مجلسی مینویسد هنگامی که آیه (و انّ جهنّم لموعدهم أجمعین لها سبعۀ أبواب لکلّ
باب منهم جزء مقسوم) [ 93 ] بر پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم نازل گشت آن [ صفحه 62 ] حضرت بشدت گریست و یارانش نیز
بر اثر گریه آن حضرت گریستند اما کسی نمیدانست که پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم چرا میگرید، و جبرئیل چه چیزي را بر
او نازل کرده که باعث گریه فراوان پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم شده است و از طرفی هیچ کس یاراي سخن گفتن با آن را
حضرت نداشت. یاران چون میدانستند وقتی پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم نگاهش به فاطمه علیهاالسلام میافتد شاد میگردد،
یکی از اصحاب به خانه فاطمه رفت تا وي را از این ماجرا و گریه پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم باخبر سازد، دختر رسول خدا
صلی اللَّه علیه و آله و سلم با شنیدن این خبر برآشفت و در حالی که خود را به یک چادر کهنه- که دوازده جاي آن را با لیف
خرما وصله کرده بود- پوشانیده، خانه را به قصد مسجد و دیدار پیامبر صلی اللَّه علیه و اله و سلم ترك گفت. همین که سلمان
فارسی چشمش به چادر فاطمه افتاد گریست و گفت واحزناه... برتن دختران قیصر و کسري لباسهاي سندس و ابریشم میباشد اما
دختر پیامبر خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم فقط یک چادر پشمینه کهنه داشته باشد!! هنگامی که فاطمه علیهاالسلام بر پیامبر صلی
اللَّه علیه و آله و سلم وارد شد، با دیدن آن حالت از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم خواست پدر را آرام کند بدین جهت
گفت: اي رسول خدا سلمان از لباسی که من دارم شگفتزده شده است و آن خدایی که تو را به پیامبري برانگیخت پنج سال است
که با علی علیهالسلام زندگی میکنم و جز پوست گوسفندي که روزها علف شترمان را روي آن میریزیم و شبها زیر انداز ما
میباشد چیز دیگري نداریم، سپس فرمود: پدرجان جانم فدایت باد چه چیز تو را به گریه درآورده است؟! پیامبر صلی اللَّه علیه و
آله و سلم در پاسخ فاطمه علیهاالسلام آن چه را که جبرئیل بر او نازل کرده بود بر دخترش تلاوت کرد. فاطمه علیهاالسلام از شدت
ترس و وحشت با صورت بر زمین افتاد در حالی که [ صفحه 63 ] میفرمود: واي پس واي پس واي، واي بر کسی که وارد دوزخ
شود. سلمان که چنین دید از وحشت گفت: اي کاش گوسفندي بودم که گوشت مرا میخوردند و پوست مرا پاره پاره میکردند و
هرگز نامی از آتش جهنم نمیشنیدم. ابوذر گفت: اي کاش مادرم نازا بود و مرا نمیزایید که نام آتش را بشنوم. مقداد میگفت:
اي کاش پرندهاي بودم که بر من حساب و کتاب و عقابی نبود و نام آتش را نمیشنیدم. علی علیهالسلام میفرمود: اي کاش
درندگان گوشت مرا میدریدند و میخوردند و اي کاش مادرم مرا نمیزایید و نام آتش را نمیشنیدم، پس دست بر سر
. [ میگذاشت و میگفت: واي از دوري راه و کمی توشه در سفر آخرت. [ 94
انس با قرآن کریم
توجّه ویژه حضرت زهرا به قرآن کریم در طول زندگی خود درس دیگري را به شیفتگان این کتاب آسمانی میدهد. گاهی اوقات
که امام علی علیهالسلام از مسجد به منزل میآمد ملاحظه میکرد، همان آیاتی که لحظاتی قبل بر پیامبر صلی اللَّه علیه و اله و سلم
نازل شده بر زبان فاطمه علیهاالسلام تجاري است، با کمال تعجب میپرسید این آیات از چه راهی به شما رسیده است در حالی که
لحظاتی بیش نیست که این آیات بر پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم نازل شده؟! فاطمه علیهاالسلام در پاسخ میفرمود: فرزندت
صفحه 29 از 61
حسن آنها را برایم تلاوت کرده است. [ 95 ] . [ صفحه 64 ] و در روایت دیگري آمده است که حضرت فاطمه علیهاالسلام فرمود:
حبّب الی من دنیاکم تلاوة کتاب اللَّه و النظر فی وجه رسولاللَّه صلی اللَّه علیه و آله و سلم و الإنفاق فی سبیل اللَّه؛ سه چیز از دنیاي
شما را دوست دارم: تلاوت قرآن کریم، نگاه به چهره مقدّس پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم و انفاق در راه خدا. [ 96 ] . و پیش از
این گذشت که وقتی سلمان فارسی جهت رساندن پیامی از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم به خانه فاطمه علیهاالسلام رفته بود،
. [ صداي قرآن خواندن فاطمه علیهاالسلام را از درون خانه شنیده و براي پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم گزارش داد. [ 97
دعا براي دیگران
حضرت فاطمه علیهاالسلام چگونه سخن گفتن با خدا و چگونه دعا کردن را به آیندگان آموخت، او همیشه دعا میکرد و همه چیز
از خدا میخواست اما نه براي خود، فاطمه علیهاالسلام حتی در دعا کردن نیز ایثار میکرد و همه را بر خود مقدم میداشت. امام
حسن مجتبی علیهالسلام فرمود: مادرم فاطمه علیهاالسلام را در شب جمعهاي دیدم که پیوسته در حال رکوع و سجود بود تا این که
صبح دمید و شنیدم که مؤمنین و مؤمنات را نام میبرد و بسیار براي آنان دعا میکرد، اما ندیدم حتی یکبار براي خودش دعا کند،
از روي تعجب گفتم: مادر، چرا براي خودت دعا نمیکنی و از خدا چیزي نمیخواهی، همانگونه که براي دیگران دعا میکنی؟
[ مادرم در پاسخ فرمود: یا بنیالجار ثم الدّار، فرزندم اوّل باید همسایه را در نظر گرفت. [ 98 ] . [ صفحه 65
احترام فوقالعاده به پیامبر
هنگامی که آیه (لا تجعلوا دعاء الرسول بینکم کدعاء بعضکم بعضا) بر پیامبر نازل گشت، حضرت فاطمه علیهاالسلام پدر را یا
رسولاللَّه خطاب میکرد. امام حسین علیهالسلام از مادرش فاطمهي زهرا نقل میکند که فرمود: از آن روزي که این آیه بر پیامبر
نازل گشت، هیبت آن حضرت مانع شد که او را پدر خطاب کنم، از اینرو میگفتم: یا رسولاللَّه. چون پیامبر این برنامه را از من
مشاهده کرد، فرمود: دخترم! این آیه دربارهي تو و اهلبیت تو نازل نگشته است، زیرا تو از من هستی و من از تو میباشم، بلکه این
آیه درباره اهل جفا و متکبران نازل گشته که احترام مرا نگه نمیدارند. دخترم! تو مرا با همان کلمهي پدر خطاب کن که براي
آرامش قلب من بهتر و به خوشنودي خداوند نزدیکتر است. سپس پیشانی مرا بوسید و مقداري از آب دهان خود به من مالید که از
آن پس هرگز نیاز به عطر پیدا نکردم. [ 99 ] . شیخ مفید به نمونه دیگري از احترام فاطمه علیهاالسلام به پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و
سلم اشاره میکند که در بخش خواستگاري از فاطمه علیهاالسلام بیان شد.
سبقت در سلام
حضرت زهرا علیهاالسلام به پیروي از سنت حسنه رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم بسیار اهمیت میداد. در حدیث آمده است
که شخصی گفت: بر حضرت فاطمه وارد شدم تا مرا دید سلام کرد و در این امر نیکو بر من پیشی گرفت، سپس فرمود: چه چیز تو
را به این جا آورده است؟ [ صفحه 66 ] عرض کردم: به جهت بدست آوردن خیر و برکت. فاطمه علیهاالسلام فرمود: پدرم مرا خبر
. [ داد که هر کس سه روز بر من و یا پدرم درآید و سلام کند، خداوند بهشت را بر او واجب میگرداند. [ 100
تحمل سختیهاي زندگی
در روزهاي نخست شکلگیري حکومت اسلامی در مدینه، مشکلات فراوان و طاقت فرسایی بر مسلمانان وارد شد. بسیاري از
مهاجرین و انصار با تنگدستی روزگار میگذراندند، به یقین با وجود این حالت رقتبار که براي حفظ اسلام و پیروي از پیامبر
صفحه 30 از 61
پیش آمده بود هرگز براي انسانهاي با تقوا و دین دار قابل قبول نبود که خود در بهترین شرایط زندگی کنند و دیگر مسلمانان را به
حال خود رها سازند. بدین جهت حضرت زهرا علیهاالسلام از نزدیک شاهد این مسائل بود چگونه میتوانست چیزي بگوید در
حالی که علی نیز یکی از همان تهیدستان بود که همانند سایر مسلمانان زندگی میکرد و اگر هم بر چیزي دست مییافت، دیگران
را بر خود مقدم میداشت. تا چند سال وضع به همین منوال سپري شد، علی و فاطمه زیر اندازي به جز یک پوست گوسفند- که
روي آن میخوابیدند- نداشتند، با این حال فاطمه علیهاالسلام صبر کرد و سختیهاي زندگی را به خاطر رضاي خدا و پدر و شوهر
خویش تحمل کرد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم ضمن با خبر بودن از وضع معیشتی علی علیهالسلام و فاطمه علیهاالسلام پیوسته
دختر خود را به صبر و شکیبایی در برابر مشکلات زندگی فرامیخواند. [ صفحه 67 ] انس گوید: روزي فاطمه علیهاالسلام خدمت
پدر آمده، عرض کرد یا رسولاللَّه صلی اللَّه علیه و آله و سلم من و پسر عمویم زیر اندازي جز یک پوست گوسفند نداریم، که
شبها ما از آن استفاده میکنیم و روزها علف شترمان را روي آن پهن مینماییم، پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم فرمود: دخترم صبر
کن زیرا موسی بن عمران علیهالسلام ده سال از روزهاي زندگی خود را سپري کرد در حالی که چیزي جز یک عباي قطوانیه
نداشت. [ 101 ] . همچنین نقل شده است که روزي پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم و ابوبکر و عمر به دعوت ابوایوب به منزل او
رفتند، حضرت مقداري از گوشت را برداشت و در قرص نانی گذارده، به ابوایوب فرمود: این را به خانه فاطمه علیهاالسلام برسان،
زیرا چند روز است که از چنین غذایی استفاده نکرده است. [ 102 ] . جابر انصاري گوید: روزي پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم
چشمش به فاطمه افتاد در حالی که عبایی از پشم شتر بر سر افکنده و با دو دست خود آرد میکرد، و فرزند خود را نیز شیر میداد.
پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم از دیدن این منظره متأثر شده و در حالی که اشک بر گونههایش جاري بود، فرمود: دخترم پیش از
شیرینی آخرت تلخی دنیا بچش. فاطمه علیهاالسلام عرض کرد: یا رسولاللَّه صلی اللَّه علیه و آله و سلم خداوند را در برابر
. [ نعمتهایش ستایش میکنم و بر نعمتهاي ظاهرياش شکر گزارم. [ 103
پاسخ به پرسشهاي مذهبی
حضرت فاطمه علیهاالسلام به عنوان یک مبلّغه دین از توان بالایی برخوردار بود. از نظر علم جز با امام معصوم هرگز قابل مقایسه
نیست و از نظر اخلاق و [ صفحه 68 ] برخوردها باید وي را با پدر بزرگوارش مقایسه کرد. آن حضرت روش برخورد با مردم و به
خصوص کسانی که در حوزه دین ابهاماتی داشتند، از پدرش یاد گرفته بود. امام حسن عسکري علیهالسلام فرمود: زنی نزد حضرت
فاطمه شرفیاب شد و گفت: من مادر ضعیفی دارم که در مورد نماز دچار اشتباهی گردیده و مرا نزد شما فرستاده تا از شما مشکل او
را سؤال کنم. حضرت فاطمه جواب مسئله او را داد. وي بار دوم و سوم آمد و پرسید و پاسخ گرفت و این عمل تا ده بار تکرار شد
و باز هم فاطمهزهرا علیهاالسلام جواب سؤال او را بیان کرد. آن زن از این همه رفت و آمدهاي پی در پی شرمنده شد و گفت:
بیش از این شما را به زحمت نمیاندازم و دیگر سؤال نمیکنم. صدیقهي طاهره فرمود باز هم بیا و هر چه سؤال داري بپرس سپس
ادامه داد اگر کسی را روزي اجیر نمایند که بار سنگینی را تا ارتفاعی بالا ببرد ولی در مقابل عنوان اجر و مزد به وي صد هزار دینار
طلا بدهند آیا در مقابل چنین اجرتی این بار سنگین برایش دشوار خواهد بود؟ آن زن پاسخ داد: نه. حضرت فرمود: هر مسئلهاي که
پاسخ میدهم خداوند بیش از فاصله بین زمین و عرش که پر از لؤلؤ و جواهر شده باشد به من پاداش میدهد. پس مسلم است که
تو هر قدر سؤال کنی براي من هیچ گونه ناراحتی ایجاد نخواهد کرد. از پدرم رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم شنیدم که
میفرمود: روز قیامت که علماي شیعیان ما محشور میگردند به میزان دانششان به آنان خلعتهاي گرانبهایی داده میشود و میزان
خلعتها با میزان تلاشی که براي ارشاد بندگان خدا نموده مناسبت دارد تا جایی که به یکی از آنان هزار زیور از نور هدیه
میدهند. [ صفحه 69 ] آنگاه منادي از سوي پروردگار ندا میدهد: اي کسانی که ایتام آل محمد را سرپرستی کردید و اي آنان که
صفحه 31 از 61
در هنگام نبود پدران این ایتام- که ائمهي اطهار باشند- آنان را محافظت و مراقبت میکردید، اینان همان شاگردان شمایند، همان
یتیمانی که سرپرستی و نگهبانیشان نمودید و با علوم خود آنان را شاداب و با طراوت کردید، پس به مقدار علمی که به شاگردان
خود دادهاید، از سوي خدا به آنان خلعت دهید، پس آنان به شاگردان خویش به مقدار درسی که به آنها در دنیا داده بودند خلعت
میدهند حتی برخی از این شاگردان نیز به شاگردان خود خلعت میدهند و از سوي خداي تبارك و تعالی امر میشود که به
معلمان، دو برابر آن چه به شاگردان خود خلعت دادهاند خلعت داده شود. پس حضرت فاطمه علیهاالسلام فرمود: یک نخ از این
. [ خلعتهاي آخرتی از آن چه که خورشید یک میلیون بر آن بتابد با ارزشتر است. [ 104
التزام به تعهدهاي اخلاقی
بسیاري از انسانها در موقع تبیین برخی از ارزشها و طرفداري از آن، خوب سخن میگویند، اما نوبت به مرحلهي عمل که
میرسد، معلوم میشود که همهاش حرف بوده و بس. اما این اصل ارزشی- یعنی تطابق گفتار و کردار- در زندگی معلمان اخلاقی
همچون فاطمه علیهاالسلام جایگاه بسیار مهم و ویژهاي دارد. گویند: وقتی که قرار شد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم یک اسیر
زن را به فاطمه هبه کند تا در کارهاي خانه او را کمک نماید، رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم یکی از اسراي ساحل بحر را [
صفحه 70 ] به خانه دخترش فرستاد و سفارش فرمود: تا با او مدارا شود. هنگامی که فاطمه علیهاالسلام این سفارش را از پدر شنید،
به پدر گفت: اي رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم کارهاي خانه یک روز با من باشد و یک روز با او در مرحله عمل نیز چنین
کرده و تا آخر بدان پاي بند بود. سلمان گوید: روزي فاطمه علیهاالسلام نشسته بود: و در برابرش دستاس گذارده بود، و جو آرد
میکرد و دستهاي آن حضرت زخمی شده بود، از سوي دیگر حسین علیهالسلام در گوشه خانه از گرسنگی به خود میپیچید،
عرض کردم: اي دختر رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم! دستهایت زخم شده است. چرا بعضی کارها را به فضّه واگذار
نمیکنی؟! فرمود: پدرم به من سفارش کرده که کارهاي خانه یک روز با من باشد و یک روز به عهده او، و دیروز نوبت او بوده
است. سلمان گوید: عرض کردم... اجازه دهید یا جو را آرد کنم و یا حسین علیهالسلام را آرام نمایم؟ فرمود: من به آرام کردن
حسین علیهالسلام شایستهترم، تو جو را آرد کن. مقداري از جو را آرد کردم تا این که صداي اقامه پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم
به گوشم رسید، در نماز جماعت پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم شرکت نمودم و پس از نماز، ماجرا را براي علی نقل کردم.
حضرت گریان به خانه رفت اما مدتی نگذشت که شاد و خندان به مسجد برگشت. پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم جریان را از
علی علیهالسلام پرسید در جواب فرمود: بر فاطمه علیهاالسلام وارد شدم دیدم به پشت خوابیده و حسین هم روي سینهاش به خواب
رفته است و آسیاب هم بدون آن که کسی آن را بگراند میچرخد. رسول خدا فرمود: مگر نمیدانی در روي زمین فرشتگانی است
که در حال گردشاند و تا روز قیامت، محمد و آل محمد را خدمت میکنند. [ 105 ] . روشن است که فاطمه علیهاالسلام از اول
میتوانست چنین قراري را نگذارد و اگر [ صفحه 71 ] گذاشت، گاهی بخاطر رسیدگی بیشتر به فرزندان و یا در حالات ویژه به
تعهد خود عمل نکند و یا درخواست کمک بنماید، چرا که او نه سوگند یاد کرده بود و نه از لحاظ شرعی ملزم به رعایت چنین
تعهدي بوده، زیرا این مسئله فقط یک تعهد اخلاقی بود، اما میبینیم که حضرت هرگز این عهد را نشکست و تا آخر به آن پاي بند
بود.
خوشحالی از کم شدن بار مسئولیت
آوردهاند روزي علی و فاطمه علیهاالسلام به خدمت رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله و سلم آمده درخواست کرده تا برنامه زندگی و
خدمات در خانه را براي هر یک معین بفرماید. پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم فاطمه علیهاالسلام را به خدمت در درون خانه
صفحه 32 از 61
گماشت و آن چه مربوط به بیرون از خانه بود به علی واگذار کرد. فاطمه که از این تقسیم صحیح حساب شده بسیار خوشحال
گشته بود گفت: فلا یعلم ما داخلنی من السّرور الّا اللَّه بإکفائی رسولاللَّه صلی اللَّه علیه و آله و سلم تحمّل رقاب الرّجال، فقط خدا
میداند، چقدر خرسندم از این که میبینم رسول خدا صلی اللَّه علیه و اله و سلم مرا از کارهایی که فقط از عهده مردان برمیآید
معاف داشت. [ 106 ] . ناگفته نماند این تقسیم بدان معنا نبود که دیگر علی در منزل دست به هیچ کاري نزند و یا فاطمه علیهاالسلام
در کارهایی که مربوط به تأمین معاش و زندگی است به علی علیهالسلام کمک نکند، بلکه بر اساس برخی از روایات، هم علی
علیهالسلام در خانه به کمک زهرا علیهاالسلام میشتافت و گاهی خانه را جارو میزد و گاهی فاطمه براي تأمین معاش به کمک
[ علی علیهالسلام میشتافت و در مقابل ریسیدن پشم براي مردم، قدري جو میگرفت و از آن نانی تهیه میکرد. [ صفحه 72
خدمت بیمنت
در طول نه سالی که فاطمه علیهاالسلام در خانه علی علیهالسلام بود با داشتن چهار فرزند خردسال (جز در سالهاي آخر که
خادمهاي براي آن حضرت معین شد) تمام کارهاي خانه را خودش انجام میداد. فاطمه علیهاالسلام علاوه بر بچه داري خود از چاه
آب میکشید و جو آسیاب میکرد، اما اظهار خستگی نکرده، و هرگز به خاطر چنین کارهایی بر شوهر منت نگذاشت و یا از کار
کردن در خانه استنکاف نکرد و از زیر بار مسئولیت شانه خالی ننمود. فاطمه علیهاالسلام آن محبوبه خدا و پیامبري است که
امیرمؤمنان علیهالسلام درباره فضایل و سجایاي اخلاقیاش به مردي از بنیسعد فرمود: آیا مایلی مطلبی را از خودم و از فاطمه
علیهاالسلام براي تو بگویم، او محبوبترین و عزیزترین خلق در نزد پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم بود. او آنقدر با مشک آب از
چاه کشید تا آن که در سینهاش اثر گذاشت و آن قدر با دستاس آرد کرد، تا آن که هر دو دستش سفت و سخت شد، و آن قدر
خانه را نظافت کرد، تا آن که پیراهنش غبار آلود شد، و آن قدر آتش در زیر دیگ روشن کرد که لباسش سیاه رنگ گردید و این
کارهاي دشوار به وي آسیب فراوان وارد میآورد. روزي به فاطمه علیهاالسلام گفتم: چه خوب است نزد پدرت رفته و از آن
حضرت بخواهی که خدمتگزاري برایت معین نماید تا این خدمات را انجام دهد. فاطمه علیهاالسلام نزد رسول خدا صلی اللَّه علیه و
[ اله و سلم رفت ولی گروهی در نزد آن حضرت نشسته بودند، لذا از گفتن حاجتش خودداري کرد و برگشت. [ 107 ] . [ صفحه 73
فاطمه الگوي