گروه نرم افزاری آسمان

دفاع جانانه از حریم ولایت
اشاره







زندگی هجده ساله تنها یادگار پیامبر بزرگوار اسلام صلی اللَّه علیه و آله و سلم پر از افتخارات منحصر به فرد است که در زندگی
بانوي دیگري هرگز چنین افتخاراتی مشاهده نشده است. فاطمه علیهاالسلام آن شخصیت ممتازي است که در تمام میدانهاي علمی
و اخلاقی و عبادي و اجتماعی و سیاسی جزو پیشتازان بلکه در صدر زنان عالم خلقت بوده است. پنج سال از سن شریف و
بزرگوارش نگذشته بود که با فریاد کشیدن علیه مشرکان و کافران مکه به حمایت از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم شتافت.
پیوسته از پدر حمایت و دفاع کرد، بوژه در همان سالهایی که حضرت ختمی مرتبت صلی اللَّه علیه و آله و سلم با کفار قریش به
جنگ برخاسته بود که تاریخ هرگز آن خاطرات را از یاد نمیبرد. او پس از پیامبر صلی اللَّه علیه و اله و سلم نخستین، پشتیبان و
مدافع ولایت و رهبري امیرمؤمنان علیهالسلام بود و در مدت کوتاهی که پس از پدر زندگی بود، هرگز آرام ننشست و به شیوههاي
گوناگون پیام مظلومیت علی بن ابیطالب را به آیندگان منتقل کرد [ صفحه 122 ] و در این راستا آسیبهاي فراوانی را متحمل شد
که از نظرتان گذشت. اینک به گوشهاي از این دفاع مقدس که در چند فراز تنظیم گردیده اشارهاي خواهیم داشت:
نقل روایت درباره جانشینی علی
بسیاري از مسلمانان پس از رحلت پیامبر بزرگوار اسلام، به خاطر ترس و وحشتی که از دستگاه حاکم داشتند، حقایق زیادي را
کتمان کردند گویا هرگز آنها را از پیامبر نشنیدهاند. اما فاطمه علیهاالسلام نه تنها به خود اجازه چنین کاري نداد بلکه شجاعانه و به
بهانههاي مختلف حقایق را پیرامون ولایت و امامت علی بن ابیطالب اظهار کرد و آنچه را که در این خصوص از پیامبر شنیده بود
براي مردم بازگو نمود. او در پاسخ محمود بن لبید که پرسیده بود راز پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم در موقع رحلت با تو چه
بود؟ فرمود: خدا را گواه میگیرم که شنیدم او- پیامبر- میفرمود: علی خیر من اخلفه فیکم؛ علی بهترین فردي است که او را پس از
خودم در بین شما قرار میدهم و او امام و جانشین من است. و همچنین دو فرزندش و نه فرزند از نسل حسین علیهالسلام که اگر از
آنها پیروي کنید خواهید دید آنها هدایت یافته هستند و اگر با آنان مخالفت کردید تا روز قیامت در بین شما- امت- اختلاف
. [ خواهد بود. [ 192
یادآوري ماجراي غدیر خم
صفحه 51 از 61
مهمترین سند ولایت امیرمؤمنان علی علیهالسلام همان جریان فراموش نشدنی [ صفحه 123 ] روز غدیر خم بود که رسول خدا، علی
را به امر پروردگار در برابر چشمان دهها هزار نفر به خلافت و جانشینی پس از خود نصب فرمود. فاطمهزهرا علیهاالسلام که خود
شاهد اعلام جانشینی علی از سوي پیامبر بود، روي همین ماجرا اصرار و پافشاري میکرد. محمود بن لبید از جمله کسانی است که
سخن فاطمه علیهاالسلام را ضمن ملاقاتی با وي در کنار قبر حمزه براي ما نقل کرده است، او میگوید: روزي فاطمه علیهاالسلام را
در کنار قبر حمزه سیدالشهدا دیدم که به شدت میگریست، کمی صبر کردم تا آرام گرفت. از او پرسیدم: اي سیده من! میخواهم
از شما چیزي بپرسم که پیوسته فکر مرا به خود مشغول داشته است. فاطمه علیهاالسلام فرمود: بپرس. گفتم: آیا پیامبر صلی اللَّه علیه و
آله و سلم پیش از رحلت خود سخنی در مورد جانشینی و امامت علی علیهالسلام فرموده است؟ فاطمه علیهاالسلام فرمود: و اعجباه!!!
انسیتم یوم غدیر خم؟، بسی جاي تعجب است! آیا روز غدیر خم را به دست فراموشی سپردهاید؟ محمود بن لبید گوید: در تأیید
. [ سخن حضرت فاطمه عرض کردم: آري! بیاد دارم و مطلب همان است که شما میفرمایید. [ 193
گام در گام علی در مجالس انصار
حمایت فاطمه علیهاالسلام هرگز به نقل حدیث و روایت درباره شخصیت والاي علی علیهالسلام و تکیه کردن بر امامت و جانشینی
[ او خلاصه نمیشد، بلکه آن یکی از شیوههایی بود که فاطمه علیهاالسلام در دفاع از حریم ولایت در پیش گرفته بود. [ صفحه 124
شیوه دیگر این که فاطمه علیهاالسلام همراه امام خود به مجالس انصار میرفت، تا شاید آنان را از خواب غفلت بیدار کرده و حق
علی علیهالسلام را بازستاند. ابنقتیبه مورخ بزرگ مینویسد: علی فاطمه را سوار بر مرکب میکرد و همراه خود شبانه به مجالس
انصار میبرد تا به دفاع از حق علی علیهالسلام پرداخته و از آنان یاري بطلبد اما انصار در پاسخ میگفتند: اي دختر رسول خدا صلی
اللَّه علیه و آله و سلم! ما با اینان بیعت کردیم و اگر شوهر و عموزاده تو زودتر به نزد ما میآمد، هرگز به سراغ شخص دیگري
نمیرفتیم. حضرت علیهاالسلام در پاسخ میفرمود: آیا سزاوار بود که پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم را دفن نکرده در خانهاش
. [ رها میساختیم و بخاطر این موضوع با مردم به نزاع میپرداختیم؟! [ 194
فریاد بر حریمشکنان
فاطمه علیهاالسلام در برابر عدهاي حرمت شکن که به حریم خانهاش حملهور شده بودند تا به خیال خود علی علیهالسلام را به زور
شمشیر از خانه بیرون کشیده، براي بیعت به مسجد ببرند، آن چنان فریاد زد و از عمق جان ناله کشید که قلب هر بیننده را جریحهدار
ساخت. صحنه غریبی بود و منظره عجیبی، علی علیهالسلام تنهاي تنها مانده بود، با یک مدافع آن هم فاطمه. راستی او چه کاري
میتوانست انجام دهد، خود را از شر آنها حفظ کند، یا فرزندان خردسالش را آرام نماید یا از امام خویش دفاع بنماید؟ و مانع
بردنش شود؟ فاطمه که این وضعیّت نگران کننده برایش غیر قابل تحمل بود، یک مرتبه [ صفحه 125 ] فریاد زد و از آنها خواست
تا از خانه بیرون روند و گفت: در غیر این صورت آنها را نفرین خواهد کرد. فاطمه علیهاالسلام فریاد زد: سوگند به خدا، از خانه
. [ بیرون میروید یا این که موهاي خود را پریشان کرده، به درگاه خدا شکایت کنم و نفرینتان بنمایم؟ [ 195
دفاع از علی و شلاق قنفذ
آه و ناله فاطمه بر دل آن مردم حرمتشکن هیچ اثري نکرد، آنان همچنان بر بردن ولی خدا به مسجد اصرار میورزیدند و فاطمه
علیهاالسلام به سختی جلوگیري میکرد و میفرمود: به خدا سوگند هرگز نمیگذارم که پسر عمویم را از روي ظلم از خانه بیرون
بکشید... چه زود سفارش پیامبر خدا را در باره ما اهلبیت فراموش کردید و از خدا نترسیدید.. در حالی که به شما سفارش کرده
صفحه 52 از 61
بود، از ما پیروي نموده و ما را دوست داشته باشید و به ریسمان ما چنگ بزنید... فاطمه همچنان از ولی خدا دفاع میکرد و علی را
. [ محکم گرفته بود که به وسیله شلاق قنفذ او را از علی جدا کردند. [ 196
حفاظت از جان امام
علی را کشان کشان به سوي مسجد بردند، اما مگر فاطمه دست از حمایت امام خود برداشت؟ او بلافاصله بدنبال ولی خدا به راه
افتاد و در پی او تمام زنان بنیهاشم حرکت کردند. فاطمه آمد و خود را به نزد قبر پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم رساند، بار
دیگر آنها را [ صفحه 126 ] مخاطب قرار داد و فرمود: عمو زادهام را آزاد کنید، به آن خدایی که پدرم را به حق فرستاد، اگر
آزادش نکنید، موهاي خودم را پریشان میکنم، پیراهن پیامبر را بر سر میگذارم و به سوي پروردگارم فریاد میکشم، چرا که نه
صالح پیامبر در نزد خدا از پدرم عزیزتر بود و نه شترش عزیزتر از من، و نه بچهاش از فرزندانم. [ 197 ] . آري این فاطمه بود که
دست و صورت و پهلوي خود را سپر امام خویش قرار داد و آن گونه از علی بن ابیطالب علیهالسلام دفاع کرد که حاضر بود در
این راه کشته شود اما به امامش آسیبی نرسد، او به دنبال علی راه افتاد تا نفشه قتل او را خنثی کند، او پیراهن رسول خدا را بر سر
گذارد و آماده نفرین کردن بود تا دست از جان ولی خدا بردارند.
سکوت فاطمه براي حفظ اسلام
همچنانکه فاطمه به همراه حسین، خود را به قبر پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم نزدیک میکرد تا به وسیله یک نفرین، مدینه زیر و
رو شود، علی موقعیت بسیار دشوار را دریافته به سلمان فرمود: اي سلمان دختر پیامبر را دریاب، چرا که میبینی دو پهلوي مدینه
دهان باز کرده است، به خدا سوگند اگر نفرین کند به کسی در مدینه مهلت داده نمیشود و بیم آن میرود شهر مدینه و هر چه در
آن هست به زمین فرورود. سلمان گوید به فرمان امیرمؤمنان علیهالسلامم به سرعت خود را به فاطمه علیهاالسلام رسانده عرض
کردم، اي دختر پیامبر! خداي تبارك و تعالی پدرت را به عنوان رحمت براي امت فرستاد به خانهات برگرد. [ صفحه 127 ] فاطمه
علیهاالسلام فرمود: اي سلمان! دیگر صبرم لبریز شده، مرا رها کن تا به سوي قبر پدرم بروم و آن جا فریاد بزنم به خدا شکایت کنم.
سلمان گوید گفتم علی علیهالسلام مرا به سوي تو فرستاده و به شما دستور برگشت داده است. فاطمه علیهاالسلام فرمود: حال که
علی دستور داده گوش میکنم و فرمان میبرم و بدین ترتیب حضرت به خانه برگشت. [ 198 ] . آري فاطمه علیهاالسلام به خانه
برگشت تا به دیگران بفهماند که اگر قیام او در برابر حریم شکنان براي حفظ و دفاع از ولایت و ولی خدا بود، سکوتش نیز به
خاطر فرمان امام و حفظ اسلام بود.
رد بیعت ابوبکر
از موارد دیگر حمایت فاطمه علیهاالسلام از ولایت این بود که تا وقتی که زنده بود، هرگز با خلیفه اول بیعت نکرد و نه تنها بیعت
نکرد بلکه با او هم چنان در حال خشم و غضب و قهر بود تا این که از دنیا رفت. حال سؤال ما این است که چرا فاطمه با ابوبکر
بیعت نکرد در حالی که روایات زیادي از رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم نقل شده که: من مات و لیس له امام فموتته موتۀ
جاهلیته. [ 199 ] . آیا فاطمه علیهاالسلام العیاذ باللَّه بوسیله بیعت نکردن با ابوبکر به مگر جاهلی از دنیا رفته و یا حقیقتاً ابوبکر اما
نبوده تا فاطمه به مفاد این روایت ملزم به بیعت با او باشد و یا حدیث قابل استناد نیست؟ در پاسخ میگوییم: شکی نیست که فاطمه
علیهاالسلام با ابوبکر بیعت نکرد و نه تنها در ملاقاتی که آنان با فاطمه علیهاالسلام داشتند. حضرت زهرا علیهاالسلام از آن دو روي
[ صفحه 128 ] گردانید بلکه فرمود: اگر پدرم را ملاقات کنم از شما دو نفر شکایت خواهم کرد و در پایان همین ملاقات بود که
صفحه 53 از 61
فرمود: به خدا سوگند در هر نماز تو را نفرین میکنم. [ 200 ] . و گویاتر از همه ادله و شواهد این که در صحیح بخاري و مسلم و
دیگر صحاح آمده که زهراي مرضیّه از دنیا رفت در حالی که بر ابوبکر خشمناك بود. [ 201 ] . از جهت دیگر حدیث من مات و لم
یعرف امام زمانه آن قدر صحتش روشن است که نیازي به بررسی اسناد ندارد، چرا که این حدیث را شیعه و سنی به اتفاق نمودهاند
و این حدیث با اسناد فراوان و با تعبیرهاي مختلف از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم نقل گردیده مثلا: طیالسی در مسند از ابنعمر
نقل کرده که: من مات بغیر امام مات میتۀ جاهلیۀ. [ 202 ] . و همچنین به تعبیرهاي دیگري از قبیل: من مات و لا طاعۀ علیه مات
میتتۀ... [ 203 ] . من مات و لیس له امام.. [ 204 ] . من مات و لا بیعۀ علیه... [ 205 ] . و من مات لیس علیه امام فمیتته میتۀ جاهلیه...
206 ] . در کتابهاي اهل سنت فراوان به چشم میخورد. [ صفحه 129 ] و در منابع شیعه نیز مرحو کلینی قریب به همین مضمون از ]
فضیل بن یسار از امام صادق علیهالسلام از پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم نقل کرده است که فرمود: من مات و لیس علیه امام
فمیتته جاهلیه، فقلت قال ذلک رسولاللَّه؟ فقال اي واللَّه قد قال. قلت: فکل من مات و لیس له امام، فمیتته جاهلیه؟! قال: نعم. هر که
بمیرد و پیشوایی نداشته باشد، به مردن جاهلیت مرده است، عرض کردم این سخن پیامبر است؟ فرمود: آري به خدا او فرموده است.
عرض کردم پس هر که بمیرد و پیشوایی نداشته باشد مرگش مرگ جاهلیت است؟! فرمود: آري. [ 207 ] . و با در نظر گرفتن دو
مسئله مسلم فوق: علت عدم بیعت فاطمه با ابوبکر کاملا روشن میگردد که او هرگز امام نبوده، تا فاطمه اقدام به چنین کاري کند.
انتقاد شدید از زنان مهاجر و انصار
و این بار نوبت زنان است که فاطمه علیهاالسلام میباید از آنها سخت انتقاد کند، چرا که آنان نیز در ضایع کردن حقوق اهلبیت و
نادیده گرفتن سفارشهاي پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم بویژه کوتاهی در حق امیرمؤمنان علیهالسلام سهم بسزایی داشتند. آنان با
سکوت خود بر کارهاي خلاف شوهران خود صحه گذاشتند، و این کار که مورد خشم فاطمه علیهاالسلام قرار گرفته بود. در
عیادتی که زنان مهاجر و انصار از او داشتند، ضمن خطبهاي طولانی به آنان گوشزد کرد. [ صفحه 130 ] ابن ابیالحدید در شرح
نهجالبلاغه از عبداللَّه بن حسن بن حسن از مادرش فاطمه دختر امام حسین علیهالسلام نقل کرده: زمانی که بیماري فاطمه شدت
یافت عدهاي از زنان مهاجرین و انصاري به نزد وي رفته، گفتند: اي دختر رسول خدا چگونهاي؟ فاطمه علیهاالسلام فرمود: به خدا
سوگند شب را به صبح رساندم در حالی که از دنیاي شما ناخشنود، و از مردان شما خشمگین و ناراحت هستم. واي بر آنها چگونه
خلافت را از پایگاه استوار رسالت و از پایههاي نبوت و از محل نزول جبرئیل امین و از کسی که حاذق و آگاه به امور دین و دنیا
است منحرف کردند و دور ساختند؟! آگاه باشید این همان خسران آشکار است! چه شده که اینان از ابوالحسن انتقام گرفتند و به
علت استواري قدمهاي او بر روي باطل و از بین بردن آن و به خاطر تسلیم ناپذیرياش در راه خدا بود که چنین کردند، به خدا
سوگند اگر از زمام امري که رسول خدا به علی سپرده بود دست برمیداشتند، آن حضرت مهار شتر رهبري و خلافت را کاملا در
دست میگرفت و به راحتی و آسانی آنان را رهبري میکرد. به طوري که بر شتر خلافت نه جراحتی در بینیاش ایجاد میشد و نه
اضطراب و ناآرامی بر سوار کارش دست میداد. آنان را به سرچشمهاي زلال جوشان و وسیع میرساند، تشنگی را بر طرف
میکرد، در آب غوطهور شده و شراره تشنگی و گرسنگی را خاموش مینمود.... [ 208 ] . آنچه بیان شد گوشهاي بود از دفاع
فاطمهزهرا علیهاالسلام از ولایت و رهبري علی بن ابیطالب علیهالسلام، اما سخن در اینباره فراوان است و درد دل بسیار که خود به
آنها آگاهترید. [ صفحه 131 ] حال سؤال ما این است اگر مولا در فرمایش پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم در ماجراي غدیر خم به
معناي دوستی و محبت بود و نه به معناي ولایت و خلافت و سرپرستی امت، چرا فاطمه علیهاالسلام به ماجراي غدیر استدلال کرده و
چرا خود را به این همه دردسر و مشقت انداخته و تا سر حد جان از حریم ولایت دفاع میکند. مگر ولایت به معناي دوستی آن همه
مشکل آفرین بوده است؟ مگر اسمت اسلامی نمیدانستند که پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم اهلبیت را دوست داشته و مسلمانان
صفحه 54 از 61
را به این دوستی فرامیخوانده؟! مگر قران مجید مردم را به محبت و دوستی اهلبیت پس از نزول آیه (قل لا أسئلکم علیه أجراً الّا
المودة فی القربی) [ 209 ] موظف نکرده بود؟ پس چه لزومی داشت که پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم بار دیگر سه روز مردم را
در آن بیابان سوزان نگه داشته و خطبه بخواند و مردم را براي دوستی اهلبیت فرابخواند. وانگهی آیه (الیوم أکملت لکم دینکم و
أتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الإسلام دیناً) [ 210 ] چه هدفی را دنبال میکرد و چه چیزي در روز غدیر کامل شد که پیش از
این هنوز گفته نشده بود؟ آیا دوستی بود که قبلا آیهاش نازل گردیده بود؟! هم چنین مگر مسلمانان در آن روز به علی علیهالسلام
تبریک نگفتند، مگر در آن روز عمر نگفت: بخ بخ لک یابن أبی طالب أصبحت مولاي و مولی کل مسلم. [ 211 ] . و اگر مولا به
معناي دوستی و محبت بود، دیگر چه نیازي داشت که عمر [ صفحه 132 ] بن الخطّاب به او تبریک بگوید: خوشا به حال تو اي پسر
ابوطالب که امروز مولاي من و هر مسلمانی شدي. آري این تبریک بخاطر سمت جدید علی علیهالسلام بود که در روز غدیر خم
توسط پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم به عنوان خلیفه و جانشین آن حضرت اعلام شده بود و فاطمه علیهاالسلام دقیقا از همین
[ موضع جانانه دفاع کرده و بر آن ایستادگی نمود. [ صفحه 133
شهادت حضرت فاطمه
اشاره
بدون شک فاطمه علیهاالسلام به مرگ خدایی از دنیا نرفته است، چرا که قضایاي حمله به خانه او و وارد آمدن آسیبهاي فراوان بر
دست و پهلو و سینه و جنین، ادامه زندگی را بر او بسیار دشوار کرد. و در این مدت کوتاه پیوسته از صدمات وارده رنج میبرد، و
سرانجام در اثر همان آسیبها به شهادت رسید. اینک جهت اثبات شهادت حضرت زهرا علیهاالسلام نگاهی به شواهد و دلائل
موجود میپردازیم. ناگفته نماند که از امام حسن علیهالسلام مجتبی و امام صادق و امام رضا علیهالسلام روایت شده که فرمودند: ما
میباشند. افزون بر این که روایات صریح و روشنی بر « منّا » مِنّا الّا مسمومٌ أو شهید [ 212 ] و شک نیست که فاطمه علیهاالسلام جزو
شهادت حضرت فاطمه داریم که معصومین روي این جهت تکیه کردهاند. 1. پیامبر پیش از رحلت خود در یک پیشگویی به علی
فرمود: پس [ صفحه 134 ] - فاطمه- اولین کسی است که به من ملحق خواهد شد. در حالی که حزن و اندوه او را فراگرفته، حق او
2- پس از شهادت فاطمه، مدتی امیرمؤمنان از یاران فاصله گرفته و . [ را غصب کرده و وي را کشتهاند بر من وارد خواهد شد. [ 213
از خانه بیرون نرفت. برخی از یاران و دوستان علی علیهالسلام که این وضعیت براي آنها گران آمده بود از عمار یاسر خواستند تا به
خانه علی رفته و از او بخواهند تا از دوستان فاصله نگیرد. عمار براي رساندن پیام، به خانه حضرت علی رفته و از وي خواست تا از
خانه بیرون بیاید. حضرت در پاسخ فرمود: بدان اي عمار! این فقید و از دست رفته، دختر رسول خدا دار فانی را وداع گفت در
حالی که مظلوم بود و حق او غصب شده و شهید از دنیا رفت. سپس از جاي برخاسته در حالی که اشک از چشمانش سرازیر بود
3- سلیم بن قیس از علی نقل کرده- وقتی که- ابوبکر به قنفذ پیام فرستاد که - اگر فاطمه مانع شد او . [ خانه را ترك گفت... [ 214
را بزن- پس او را براي آن که دست از علی بردارد به طرف دستهي درب خانهاش فشار داده و یک دنده از پهلویش را شکست و
4- امام . [ جنین او را سقط کرد، و پس از آن ماجرا در بستر بیماري بود تا این که در اثر همان صدمات، شهید از دنیا رفت. [ 215
حسین علیهالسلام از محمد بن عمار بن یاسر از پدرش عمار حدیثی نقل کرده و در پایان همان حدیث، عمار ضمن بازگو کردن
ماجراي پس از [ صفحه 135 ] رحلت پیامبر صلی اللَّه علیه و اله و سلم و هجوم به خانه فاطمه میگوید: وقتی که پیامبر به لقاء اللَّه
شتافت. و گذشت آنچه که گذشت به هنگام ورود به خانه فاطمه و بیرون آوردن پسر عموي او از دست آن مرد به فاطمه آنچنان
5- همچنین از امام صادق علیهالسلام . [ آسیب رسید که فرزند خود را سقط کرد و همان جریان باعث بیماري وفات وي بود. [ 216
صفحه 55 از 61
نقل شده که فرمود: علت وفات فاطمه علیهاالسلام این بود که قنفذ غلام عمر به دستور وي با غلاف شمشیر به دختر پیامبر صلی اللَّه
6- علی بن . [ و علیه و آله و سلم زد که در اثر همان زدن محسن سقط گردید و در پی این سقط جنین سخت بیمار گشت... [ 217
جعفر از برادر خود امام موسی بن جعفر علیهالسلام نقل کرده که فرمود: ان فاطمه علیهاالسلام صدیقۀ شهیدة. [ 218 ] . و بزرگان ما
همانند شیخ مفید و دیگران بر این عقیده هستند که وي شهید از دار دنیا رفته است. وي در کتاب فقهی خود به نام المقنعه در
هرگاه به مدینه رفتی... به روضه داخل شو و آن جا بایست و فاطمه » : زیارت حضرت فاطمه علیهاالسلام چنین آورده است
علیهاالسلام را زیارت کن که او همان جا دفن گردیده، پس هرگاه خواستی او را زیارت کنی به سوي قبله بایست و بگو...: السّلام
علیک یا رسولاللَّه صلی اللَّه علیه و آله و سلم، السّلام علیک و علی بنتک الصّدیقۀ الطاهرة، السّلام علیکِ یا فاطمه علیهاالسلام بنت
رسولاللَّه صلی اللَّه علیه و آله و سلم، السّلام علیکِ ایّتها البتول الشّهیدة الطّاهرة، لعن اللَّه من ظلمکِ و منعکِ حقّکِ و دفعکِ عن
إرثکِ و لعن اللَّه من کذّبکِ. [ 219 ] . [ صفحه 136 ] و علامه مجلسی در مرآة العقول ذیل روایت کلینی در کافی از حضرت موسی
میفرماید: و این خبر دلالت دارد که فاطمه علیهاالسلام شهید شده است و این « انّ فاطمه صدّیقۀ شهیدة » : بن جعفر علیهالسلام فرمود
. [ مسئله از متواترات است... [ 220
سال روز شهادت
و اما سال روز رحلت جانگداز فاطمه علیهاالسلام اگر چه در بین مورخین اختلاف نظر هست به گونهاي که برخی اقوال را به هجده
نظر رساندهاند. [ 221 ] . اما مختار از بین این گفتهها فقط دو قول است و نظر برزگان نیز بر همین دو گفته استوار است. قول اول
هفتاد و پنج روز پس از رحلت پیامبر صلی اللَّه علیه و اله و سلم در نظر گرفته شده و برگرفته از روایتی است که- به نظر علامه
مجلسی صحیح است- از امام محمد باقر نقل شده، فرمود: وي هفتاد و پنج روز پس از رحلت پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم
بزرگوار از دنیا رفته است. [ 222 ] . قول دوم نود و پنج روز است، چنان چه مرحوم اربلی از امام محمد باقر علیهالسلام همین قول را
نقل کرده [ 223 ] و ابوالفرج اصفهانی نیز از امام محمد باقر علیهالسلام گذشت سه ماه را از رحلت پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم
روایت کرده [ 224 ] که قول پیامبر صلی اللَّه علیه و اله و سلم را تأیید میکند. [ صفحه 137 ] در این جا علامه مجلسی ضمن صحیحه
خواندن روایت هفتاد و پنج روز فرموده: تطبیق دادن بین ولادت و وفات و عمر شریف فاطمه علیهاالسلام کار بسیار دشواري است،
زیرا اگر رحلت پیامبر اسلام صلی اللَّه علیه و اله و سلم در روز 28 صفر باشد باید وفات فاطمه در اواسط جمادي الأولی باشد و اگر
به گفته اهل تسنن در دوازدهم ربیع الأوّل پیامبر صلی اللَّه علیه و آله و سلم وفات نموده باشد، میبایست وفات آن حضرت در
اواخر جمادي الأولی صورت پذیرفته باشد و آن چه که ابوالفرج اصفهانی نقل کرده که فاطمه علیهاالسلام سه ماه پس از پدرش
زنده مانده، ممکن است با قول مشهور که حضرت در سوّم جمادي الثّانی از دنیا رفته است، منطبق شود، و خبر ابوبصیر از امام
صادق بر همین قول است، البته اگر بگوییم که روزهاي زیادي را امام بخاطر ناچیز بودنش ذکر نفرموده است. [ 225 ] . و شیخ مفید
در تأیید نظر دوم میفرماید روز سوم ماه جمادي الثانی سال یازدهم هجرت سال روز رحلت حضرت فاطمه علیهاالسلام زهرا
میباشد و این همان روزي است که- در همه سال- غم و اندوه مؤمنین تجدید میشود. [ 226 ] . این بود خلاصهاي از زندگی پاره
تن مصطفی و همسر علی مرتضی که به طور اشاره و گذرا تقدیم خوانندگان شد، امید است خوانندگان عزیز ما را از کم و
کاستیها و یا ناهماهنگیهاي موجود این چکیده عفو فرموده و اگر بر نکتهاي دست یافتند، ما را بهرمند سازند. و اللَّه الموفّق و
المعین
پاورقی
صفحه 56 از 61
، 4] صحیح بخاري ج 2، ص 302 ] . 3] مسار الشیعه، ص 31 ] . 2] الخرایج و الجرایح، ج 2، ص 524 ] . 1] الخرایج، ج 2، ص 524 ]
[7] . 6] بحار الأنوار ج 43 ، ص 54 ] . 5] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 80 ] . حلیۀ الأولیاء، ج 2، ص 40 ، تهذیب التهذیب ج 12 ، ص 469
10 ] تاریخ بغداد، ج 1، ص ] . 9] بحار الأنوار، ج 15 ، ص 10 ] . 8] مقتل الحسین خوارزمی، ج 1، ص 59 ] . روضۀ الواعظین، ص 150
14 ] مقتل الحسین ] . 13 ] احقاق الحق، ج 25 ، ص 37 ] . 12 ] احقاق الحق، ج 10 ، ص 115 ] . 11 ] بشارة المصطفی، ص 24 ] .259
17 ] بحار الأنوار، ص 68 . ذخایر العقبی ص ] . 16 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 23 ] . 15 ] فاطمۀالزّهراء، ص 58 ] . خوارزمی، ج 1، ص 60
21 ] مناقب ] . 20 ] بحار الأنوار ج 43 ، ص 108 ] . 19 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 140 ] . 18 ] مناقب آل أبیطالب، ج 3، ص 345 ] .35
24 ] مناقب آل أبیطالب، ] . 23 ] تاریخ الأئمه، ص 6 ] . 22 ] امالی طوسی، ص 39 ] . خوارزمی، ص 247 ، کشف الغمۀ، ج 1، ص 365
27 ] بحار الأنوار ج 43 ، ص ] . 25 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 145 به نقل از کافی. [ 26 ] بحار الأنوار ج 43 ، ص 92 ] . ج 3، ص 365
[30] . 29 ] هجر یکی از روستاهاي اطراف شهر مدینه است. (معجم البلدان، ج 5، ص 393 ] . 28 ] کشف الغمۀ، ج 1، ص 379 ] .105
34 ] بحار ] . 33 ] کافی، ج 5، ص 377 ] . 32 ] کافی، ج 5، ص 377 ] . 31 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 108 ] . کشف الغمۀ، ج 1، ص 397
36 ] بحار ] . 35 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 112 ، مناقب ابن مغازلی، ص 350 ] . الأنوار، ج 43 ، ص 112 ، مناقب ابن مغازلی، ص 350
40 ] کشف ] . 39 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 143 ] . 38 ] المقنع، ص 99 ] . 37 ] احتجاج طبرسی، ج 2، ص 242 ] . الأنوار، ج 43 ، ص 112
[43] . 42 ] زندگانی حضرت فاطمه، ص 56 ] . 41 ] امالی طوسی، ص 40 ، مناقب آل ابیطالب، ج 3، ص 252 ] . الغمۀ، ج 1، ص 379
[47] . 46 ] اعلام الوري ص 81 ] . 45 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 131 ] . 44 ] امالی طوسی، ص 40 ] . مناقب آل ابیطالب، ج 3، ص 353
50 ] مناقب آل ] . 49 ] امالی طوسی، ص 42 ] . 48 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 114 ] . امالی طوسی، ص 40 ، بحار الأنوار، ج 43 ، ص 95
52 ] در این که روز عروسی فاطمه علیهاالسلام در چه روزي بوده است چهار ] . 51 ] دلائل الإمامه، ص 21 ] . ابیطالب، ج 3، ص 353
21 ماه محرم سال سوّم هجرت رجوع شود به - قول است: 1- چند روز از شوّال گذشته. 2- اوّل ما ذیحجّه 3- ششم ماه ذیحجّه. 4
55 ] اخلاق حضرت ] . 54 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 115 ] . 53 ] کشف الغمۀ، ج 1 ص 368 ] . بحار الأنوار، ج 43 ، ص 92 و 97 و 141
. 58 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 142 ] . 57 ] مناقب آل ابیطالب، ج 3، ص 355 ] . 56 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 132 ] . فاطمه، ص 80
. 62 ] مناقب خوارزمی، ص 247 ] . 61 ] الرحلۀ الحجازیۀ، ص 327 ] . 60 ] سفینۀ البحار، ج 1، ص 115 ] . 59 ] مدینه شناسی، ص 73 ]
65 ] سفینۀ البحار، ج 1، ص 114 و مجمع البحرین، ] . 64 ] سوره نور، آیه 36 ] . 63 ] مدینه شناسی، ص 119 و فرات کوفی، ص 125 ]
67 ] بشارة المصطفی، ص 195 ، عوالم العلوم ] . 66 ] غذایی است که با آرد و شیر یا روغن میپزند. فرهنگ جدید، ص 91 ] . ص 138
70 ] سند ] . 69 ] سفینۀ البحار ج 1، ص 115 ] . 68 ] سفینۀ البحار ج 1، ص 115 ] . و المعارف، ج 7، ص 123 و کامل الزیارة، ص 58
[74] . 73 ] سیر اعلام النبلاء، ج 2، ص 434 ] . 72 ] امالی طوسی. ص 251 ] . 71 ] سوره طه، آیه 132 ] . حدیث شریف کساء، ص 6
77 ] بحار ] . 76 ] امالی طوسی، ص 251 ] . 75 ] ینابیع المودّة، ص 174 و مناقب خوارزمی، ص 23 ] . بحار الانوار، ج 43 ، ص 53
81 ] مدینه شناسی، ] . 80 ] ذخائر العقبی، ص 77 ] . 79 ] ینابیع المودة، ص 174 ] . 78 ] ینابیع المودة، ص 174 ] . الانوار، ج 43 ، ص 53
84 ] العقد الفرید، ج 5، ص 13 و الامامۀ و السیاسۀ، ] . 83 ] سفینۀ البحار، ج 2، ص 54 ] . 82 ] سفینۀ البحار، ج 2، ص 375 ] . ص 117
88 ] بحار الانوار، ج 53 ، ص ] . 87 ] اثبات الوصیۀ، ص 124 ] . 86 ] تفسیر عیاشی، ج 2، ص 67 ] . 85 ] اثبات الوصیۀ، ص 124 ] . ص 20
92 ] بحار الأنوار، ج ] . 91 ] امالی صدوق، ص 437 ] . 90 ] مناقب آل ابیطالب، ج 3، ص 338 ] . 89 ] ربیع الأبرار، ج 2، ص 104 ] .14
96 ] اخلاق ] . 95 ] مناقب آل ابیطالب، ج 4، ص 8 ] . 94 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 88 ] . 93 ] سورهي حجر. آیهي 44 ] . 43 ، ص 172
. 99 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 93 ] . 98 ] علل الشّرایع، ص 215 ] . 97 ] مناقب آل ابیطالب، ج 3، ص 338 ] . حضرت فاطمه، ص 17
، 103 ] سفینۀ البحار، ج 1 ] . 102 ] احقاق الحق، ج 10 ، ص 400 ] . 101 ] احقاق الحق، ج 10 ، ص 400 ] . 100 ] اخلاق فاطمه، ص 62 ]
106 ] بحار الأنوار، ج ] . 105 ] الخرایج و الجرایح، ج 2، ص 530 ] . 104 ] اخلاق فاطمه، ص 106 ، بحار الأنوار، ج 2، ص 3 ] . ص 571
صفحه 57 از 61
، 109 ] بحار الأنوار، ج 43 ] . 108 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 189 ] . 107 ] اخلاق فاطمه، ص 36 . ذخائر العقبی، ص 50 ] . 43 ، ص 81
[113] . 112 ] اخلاق حضرت فاطمه، ص 109 ] . 111 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 213 ] . 110 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 189 ] . ص 189
114 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 91 به نقل از نوادر راوندي. [ 115 ] این مقاله در آستانه شهادت ] . کشف الغمۀ، ج 2، ص 92
117 ] فاطمۀالزهرا، ص ] . فاطمهزهرا علیهاالسلام در مجلّه کوثر شماره 30 به چاپ رسیده است. [ 116 ] بحار الانوار، ج 43 ، ص 225
120 ] مناقب علی بن ابیطالب، ص ] . 119 ] امالی صدوق، ص 16 ] . 118 ] بحار الانوار، ج 43 ، ص 225 ] . 74 ، امالی صدوق، ص 16
124 ] بحار ] . 123 ] بحار الانوار، ج، 43 ص 220 ] . 122 ] بحار الانوار، ج، 43 ص 221 ] . 121 ] بحار الانوار، ج 43 ، ص 220 ] .63
127 ] تفسیر فرات، کوفی، ص ] . 126 ] بحار الانوار، ج، 43 ص 15 ] . 125 ] تفسیر فرات کوفی، ص 114 ] . الانوار، ج، 43 ص 222
131 ] القطرة، ] . 129 ] کنایه از غذاهایی بسیار خوب است. [ 130 ] بحار الانوار، ج 43 ، ص 227 ] . 128 ] ذخائر العقبی، ص 48 ] .114
134 ] بحار ] . 133 ] مناقب آل ابیطالب ج 3، ص 329 ] . 132 ] سوره انسان، آیه 13 ] . ص 192 و آیه در سوره مبارکه فاطر، آیه 34
[138] . 137 ] فاطمهالزهراء، ص 99 ] . 136 ] فاطمهالزهراء، ص 99 ] . 135 ] بحار الانوار، ج، 43 ص 76 ] . الانوار، ج 43 ، ص 227
140 ] فاطمۀالزهراء، ص ] . 139 ] مسند فاطمۀ، ص 45 ، کفایۀ الطّالب ص 311 ، بشارة المصطفی، ص 48 ] . فاطمۀالزّهراء، ص 113
. 143 ] عیون المعجزات، ص 54 و بحار ج 43 ، ص 8 ] . 142 ] بشارة المصطفی، ص 50 ] . 141 ] خصایص فاطمه، ص 341 ] .100
. 144 ] اخلاق حضرت فاطمه، ص 58 ، مسند فاطمه زهرا علیهاالسلام، ص 585 ؛ سفینۀ البحار، ج 1، ص 229 و دلائل الامامۀ، ص 1 ]
146 ] بنا به قول کلبی که فاطمه علیهاالسلام در سن سی و پنج سالگی از دنیا رفته، باید گفت: حدود ] . 145 ] الغدیر، ج 6، ص 295 ]
147 ] امالی صدوق، ص 118 ، مناقب آل ابیطالب، ج ] . بیست و پنج سال در مکه در خدمت پدر بوده است. ذخائر العقبی، ص 52
. 149 ] الإمامۀ و السّیاسۀ، ج 1، ص 20 ، الدر الثمین، ص 51 ] . 148 ] نوادر الأخبار، ص 162 ، بشارة المصطفی، ص 198 ] . 2، ص 209
، 153 ] احتجاج ج 1 ] 152 ] احتجاج طبرسی، ج 1، ص 108 ] . 151 ] اختصاص مفید، ص 188 ] . 150 ] تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 137 ]
157 ] الإمامۀ و ] . 156 ] تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 126 ] . 155 ] الأمامۀ و السیاسۀ، ص 20 ] . 154 ] الأمامۀ و السّیاسۀ، ص 19 ] . ص 105
161 ] بحار ] . 160 ] بحار الانوار، ج 8، ص 59 ] . 159 ] اختصاص مفید، ص 181 ] . 158 ] نوادر الأخبار، ص 183 ] . السیاسۀ، ص 20
165 ] سلیم ] . 164 ] اثبات الوصّیۀ، ص 124 ] . 163 ] عقد الفرید، ج 5 ص 13 ] . 162 ] الإمامۀ و السیاسۀ، ص 19 ] . الانوار، ج 8، ص 59
167 ] بهجۀ ] . 166 ] ارشاد القلوب ج 2، ص 78 ، الکوکب الدّري، ص 191 ] . بن قیس، ج 2، ص 25 ، بحار الأنوار، ج 43 ، ص 197
171 ] معانی ] . 170 ] اثبات الوصیّۀ، ص 124 ] . 169 ] نوادر الأخبار، ص 183 ] . 168 ] بحار، ج 53 ، ص 14 ] . قلب المصطفی، ص 532
173 ] امالی طوسی، ص 118 و مناقب آل ] . 172 ] احتجاج طبرسی، ج 1، ص 108 ، سلیم بن قیس، ص 40 ] . الأخبار، ص 206
[176] . 175 ] بحار الانوار ج 8، ص 58 و حقّ الیقین، ص 164 ] . 174 ] بحار الانوار، ج 53 ، ص 14 ] . ابیطالب ج 2، ص 209
. 179 ] ذخائر العقبی، ص 155 ] . 178 ] تذکرة الخواص، ص 57 و 288 ] . 177 ] الفصول المهمۀ، ص 124 ] . احتجاج، ج 1، ص 108
، 182 ] مناقب آل ابیطالب، ج 3 ] . 181 ] الفصول المهمّۀ، ص 124 ] . 180 ] نیل الأوطار، ج 4، ص 151 ، فتح الباري، ج 3، ص 124 ]
186 ] الملل و ] . 185 ] الصراط المستقیم، ج 3، ص 12 ] . 184 ] بحار الانوار، ج 44 ، ص 83 ] . 183 ] احتجاج، ج 1، ص 108 ] . ص 133
188 ] الملل و ] . 187 ] الملل و النحل، ص 59 و الوافی بالوفیات، ج 6، ص 17 ] . النّحل، ص 59 و الوافی بالوفیات، ج 6، ص 17
191 ] شرح نهجالبلاغه ج 14 ، ص ] . 190 ] بحار الانوار، ج 8 (چاپ سنگی)، ص 56 ] . 189 ] اسرار آل محمد، ص 33 ] . النحل، ص 59
. 194 ] الأمامۀ و السّیاسۀ، ج 1، ص 19 ] . 193 ] کفایۀ الأثر، ص 198 ] . 192 ] کفایه الأثر، ص 198 ] . 192 و بحار الانوار، ج 23 ، ص 21
198 ] اختصاص مفید، ] . 197 ] احتجاج طبرسی، ج 1، ص 113 ] . 196 ] نوادر الأخبار، ص 182 ] . 195 ] بشارة المصطفی، ص 198 ]
200 ] الامامه و السیاسه، ] . 199 ] بحار الأنوار، ج 23 ، ص 41 . المعجم الکبیر، ج 10 ، ص 350 . کشف الأستار، ج 2، ص 252 ] .181
201 ] صحیح مسلم، ج 2، ص 43 ، صحیح بخاري، ج 3، ص 55 تاریخ طبري، ج 2، ص 226 ، شرح نهجالبلاغه، ج 4، ص ] . ص 20
صفحه 58 از 61
204 ] صحیح ] . 203 ] تاریخ بخاري، ج 6، ص 445 ، مسند ابن ابیشیبه، ج 15 ، ص 38 ] . 202 ] مسند طیالسی، ص 1259 ] .18
، 205 ] طبقات ابنسعد، ج 5 ] . ابنحبّان، ج 7، ص 49 مسند أحمد ج 3، ص 446 محمد الزّوائد، ج 5، ص 233 ، مسند زید، ص 422
، 207 ] الکافی، ج 1، ص 376 ، محاسن برقی، ج 1 ] . 206 ] المعجم الکبیر، ج 10 ، ص 350 ، کشف الأستار، ج 2، ص 252 ] . ص 144
. 209 ] سوره شوري، آیه 23 ] . 208 ] شرح نهجالبلاغه ج 16 ، ص 233 ، فریاد فاطمه، ص 43 ] . ص 153 ، تفسیر عیاشی، ج 1، ص 252
212 ] حیاة الإمام الحسن العسکري، ] . 211 ] آیات الغدیر، ص 262 به نقل از تاریخ بغداد، ج 8، ص 290 ] . 210 ] سوره مائده، آیه 3 ]
214 ] الکوکب الدّري، ص ] . 213 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 173 . بشارة المصطفی، ص 199 ، أمالی ال ّ ص دوق، ص 101 ] . ص 425
218 ] الکافی، ج 1، ص ] . 217 ] دلائل الإمامۀ، ص 45 ] . 216 ] دلائل الإمامۀ، ص 26 ] . 215 ] احتجاج طبرسی، ج 1 ص 108 ] .250
222 ] بحار ] . 221 ] رجوع شود به وفات الصّدیقۀ الزّهراء، ص 114 ] . 220 ] مرآة العقول، ج 5، ص 318 ] . 219 ] المقنعۀ، ص 71 ] .458
، 224 ] مقاتل الطّالبین، ص 31 ، فتح الباري، ج 7 ] . 223 ] کشف الغمۀ، ج، ص، بحار الأنوار، ج 43 ، ص 189 ] . الأنوار، ج 43 ، ص 15
226 ] مسار الشّیعۀ، ص 66 ، مصباح کفعمی، ص ] . 225 ] بحار الأنوار، ج 43 ، ص 215 ] . ص 397 ، تهذیب التهذیب، ج 12 ، ص 469
.511