گروه نرم افزاری آسمان

سیره و روش فاطمه







توجه به سیرهي اولیا
در بخش گذشته سخن از فضایل و مناقب و کمالات معنوي فاطمه (س) بود، که گوشهاي از فضایل بیشمار حضرت بازگو شد. به
این امید که فضایل حضرت سرمشق زندگی همگان قرار گیرد. چون سراسر زندگی انسانهاي الهی، به ویژه انبیا و عترت رسولالله
(ص) مصون از گناه و خطا بوده و براي دیگران سرمشق الگو میباشد، لازم است سیرهي آنان همواره مورد توجه قرار گیرد. لذا در
این قسمت به گوشهاي از سیره و رفتار حضرت میپردازیم تا با انتخاب روش صحیح و الگوپذیري از انسانهاي نمونهي الهی بتوانیم
بر موفقیت خود افزوده، از وقت و عمر خود که سرمایهي اصلی هر انسان است، بهرهمند شویم و سعادت همیشگی خود را در دنیا و
[ آخرت تأمین کنیم. [ صفحه 120
زندگی سادهي فاطمه
چون فطرت انسان ذاتاً گرایش به پاکی و نیکی دارد، همواره از انسانهاي پاك و اعمال و اخلاق نیک آنان ستایش میکند. به
همین جهت از خلق و خو و سیرهي انسانهاي نیک و صالح الگو میپذیرد. بنابراین الگوپذیري و تحتتأثیر ارزشها و رهنمودهاي
دیگران قرار گرفتن، امري فطري است. چنانکه تنفّر از اعمال زشت و اخلاق ناپسند و ضدّ ارزش هم امري فطري میباشد. به همین
دلیل هر اندازه انسان به پاکی و نیکی و صفات پسندیده آراسته باشد، تأثیرگذاري او در جامعه بیشتر خواهد بود، و بهتر و بیشتر
میتواند قلوب انسانها را تسخیر کند. رمز موفقیّت انبیا و رهبران الهی که در عمق جان انسانها نفوذ دارند همین است؛ که از سویی
دعوت آنان به ارزشهاي فطري که پاکی و نیکی و پرستش و حقیقتجویی است بوده، و تلاش آنان شکوفا کردن خواستههاي
فطري بشر است. از سوي دیگر خود الگوي پاکی و نیکی بوده و به مرام و مسلک خود باور و ایمان داشتهاند و لذا هیچگاه بین
صفحه 48 از 92
اعمال و گفتار آنان ناهماهنگی وجود نداشته، بلکه به خاطر ایمان به وحی آسمانی، خود اسوهي عمل به دستورات دینی بودهاند.
زیرا تضاد بین گفتار و رفتار عامل تنفر و گریز دیگران است، در حالی که باید هر یک از عمل و گفتار انسان مربّی، مویّد یکدیگر
بوده باشد. به همین دلیل، رهبران الهی که نقش اساسی در تکامل و تزکیهي جامعه [ صفحه 121 ] دارند، و مردم را دعوت به پاکی،
زهد، بیرغبتی به دنیا و مخالفت با هواي نفس میکنند، خود الگوي تقوا و اخلاق پسندیده هستند و نمونهي تواضع و اطاعت در
مقابل خالق یکتا و حسن معاشرت با بندگان خدا میباشند. زندگی آنان ساده و بیآلایش و به دور از تجملات است، خوراك و
پوشاك و مسکن و مرکب آنان، در سطح تودهي مردم، بلکه به مراتب از تودهي مردم پایینتر بوده از تشریفات به کلّی بدورند،
زیرا انبیا و انسانهاي الهی هیچگاه ارزش انسان را در حد متاع و زخارف بی ارزش دنیا نمیدانند تا به مادیات پوچ دنیا گرایش پیدا
کنند. گرایش به متاع ناپایدار دنیا که انسان را از هدف اصلی خود بازمیدارد کاري غیر عاقلانه است و انبیا الهی خردمندان جامعه
هستند که هرگز به اموال ناپایدار دل نمیبندند. و همین فرق عمدهي بین رهبران الهی و دیگر مدعیان دروغین رهبري است.
فاطمه قبل از ازدواج
فاطمه (سلام الله علیها) از زمرهي انسانهاي ملکوتی است که علاوه بر مقام علمی و فضیلتی که دارند، زهد و زندگی سادهي او براي
همهي مسلمانان الگو و اُسوه است. زندگی پربار و نمونهي زهرا (سلام الله علیها) به دور از هر گونه تشریفات، و اکتفا به حدّاقل
نیازهاي زندگی سپري شد. زندگی فاطمه (س) چه در زمانیکه در خانهي پدر بود و وضع عمومی مسلمانان در عُسرت و تنگدستی
سپري میشد، و چه بعد از هجرت به مدینه و ازدواج با علی (ع) که در بسیاري از موارد در اثر غنائم جنگی [ صفحه 122 ] بهرهاي
نصیب آنان میشد، در کمال سادگی میگذشت. و این در حالی بود که زهرا (سلام الله علیها) یگانه دختر رهبر جهان اسلام و
اختیاردار کل امور مسلمانان بود.
فاطمه بعد از ازدواج
شروع زندگی مشترك فاطمه (سلام الله علیها) با مراسم بسیار ساده و بیآلایش، با ابتداییترین لوازم خانگی، در خانهي گلین بود.
جهزیّهي بانوي نمونهي اسلام عبارت بود از: یک عدد پیراهن، دو عدد روسري (مقنعه) یک عدد قطیفهي مشکی، یک تخت از
چوب و لیف خرما، دو عدد تشک از کتان مصري، که یکی از آنها از پشم و دیگري از لیف خرما پر شده بود، چهار عدد بالش که
دو تاي آن از پشم و دوتاي دیگر از لیف خرما، یک عدد پرده، یک عدد حصیر، یک دستگاه دست آس، مَشْکی از پوست،
کاسهي چوبی براي شیر، ظرفی پوستی براي آب، سبوي سبزرنگ، چند عدد کوزهي آب، دو بازوبند نقرهاي، یک ظرف مِسی
یعنی پانصد درهم بوده، ازدواج با این مهریه، و زندگی مشترك با این امکانات « مهر السنۀ » 229 ] . مَهریهي فاطمه (س) هم همان ]
شروع میشود، و جهانی را از ثمرات ارزشمند خود بهرهمند میکند. لازم است مسلمانان و پیروان عترت، شیوهي زندگی آنان را
مورد توجه و مطالعه قرار دهند، تشریفات و تشکیلات ازدواج را کم کنند، تا جوانان جامعه زودتر و راحتتر به این امر مهم و پیوند
روز » مقدس موفق شود؛ مهریه و جهیزیهي کلان [ صفحه 123 ] براي انسان ارزش و کمال نیست. خلاصه اکتفا به نان شب نمودن و
را شیوهي زندگی خویش قرار دادن از درسهاي زندگی است که باید از مکتب علی و فاطمه (سلام الله علیهما) « از نو روزي از نو
آموخت. تحمل مشکلات و کمبودهاي طاقتفرسا که چه بسا فرزندان دلبندشان در گرسنگی به سر میبردند، از درسهاي مکتب
علی و فاطمه (سلام الله علیهما) است. زندگی علی و فاطمه (سلام الله علیهما) به قدري از زخارف و تشریفات دنیایی منزه است که
وقتی پردهاي از غنائم جنگی بهرهي آنان میشود، آن را درِ خانه نصب میکنند، هنگامی که رسولالله (ص) مشرف میشوند و پرده
را میبینند، فاطمه (س) احساس میکند که این پرده خوشایند پدر و زیبندهي خانهي فاطمه نیست، فوراً آن را کنار گذاشته از
صفحه 49 از 92
. [ استفادهي آن صرفنظر میکند [ 230
خانه داري فاطمه
در زندگی بیآلایش فاطمه و علی (علیهماالسلام) کارهاي خانه و بیرون خانه با هماهنگی و مشارکت هر دو معصوم انجام
میگیرد، بسیاري از کارهاي شخصی خانه را خودشان انجام میدهند و به پیشخدمت واگذار نمیکنند، این شیوه الگو است براي
آنان که از خیالات و اوهام خود، براي خودشان شأنی میسازند، و انجام این کارها را خلاف شأن خود میپندارند! توجه بفرمائید:
هیزم و «. کان علیٌّ (سلام الله علیه) یَحْتَطِبُ [ صفحه 124 ] ویَسْتَقی و یَکْنِس، و کانَتْ فاطمۀ (سلام اللّه علیها) تَطْحَنُ و تَعْجَنُ و تَخْبزُ »
سوخت خانه را فراهم کردن، آب آوردن، جارو کردن خانه، سیرهي علی (سلام الله علیه) بوده و آسیاب کردن و خمیر درست
کردن و نان پختن، سیرهي فاطمه (سلام الله علیها) بوده است. همان سیرهي رسولالله (ص) که با بردگان بر روي خاك مینشست و
غذا میل میفرمود، بر حمار برهنه سوار میشد، و کسی را هم بر ترك خود سوار میکرد، با دست خود گوسفند میدوشید، و هر
کاري ولو به ظاهر کوچک را در امور زندگی حضرت خود انجام میداد. این سیرهایست الگو براي انسانها و این زندگی بیآلایش
و متواضعانه است که جهان را تسخیر میکند، این خانههاي محقر گلین انبیا و اهلبیت (علیهمالسلام) است که یک دنیا معنویت و
عظمت را در خود جاي داده و انسانها را در هر عصري به سوي خود جذب میکند و این خانههاي گلین رهبران الهی است که
همواره خطري براي کاخهاي سبز و سفید بوده و هست و خواهد بود. برماست که با سرمشق قرار دادن زندگی اهلبیت و فاطمه
(س) نسبت به دنیا و زخارف آن بیاعتنا باشیم، زندگی دنیا زودگذر است وابسته به دنیا نباشیم که تمام خطرها در وابستگی و تعلق
ساده زیستی و پرهیز از تشریفات رمز موفقیت هر انسان است، زندگی انبیا و اولیا .« [ حُبّ الدنیا رأس کُلٍّ خَطیئۀٍ [ 231 » : به دنیاست
که گرامیترین انسانها در نزد خدا هستند، شاهد گویاي این مدعاست، تا کسی توهم نکند که مال و متاع دنیا کرامت و ارزش
انسانی است که اگر کرامت بود، در نزد بهترین [ صفحه 125 ] بندگان خدا وجود داشت در حالی که نوعاً بهترین بندگان خدا از
محرومترین مردم و ظالمان و مفسدان و... از متموّلترینها بوده و هستند.
همسرداري فاطمه
قرآن کریم دو چیز را رکن و اساس تحکیم بنیان خانواده میداند، که با بودن این دو رکن، خانواده از استحکام و استواري
برخوردار خواهد بود، به طوري که هیچ طوفانی آن را متزلزل نخواهد کرد؛ و در صورت ضربه وارد شدن به این دو رکن، راه نفوذ
شیاطین به خانواده باز میشود. آن دو رکن، یکی مودّت و علاقهمندي دو همسر به یکدیگر است، که باعث ایجاد صفا و صمیمیت
و محبت در محیط خانه و جبران هر نوع کمبود میشود، دیگر عفو و گذشت از لغزشهاي یکدیگر است، که باعث تحکیم مودت و
خاموش شدن تاب و تب شِقاق و مانع بروز اختلافات خانوادگی میشود، خلاصه اساس همسرداري را این دو رکن تشکیل میدهد.
وَ مِن آیاتِهِ اَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ انفسکم اَزْواجاً لِتسکنوا الیها و جعل بینکم مودةً وَ رَحْمۀً اِنَّ فی ذلکَ لآیاتٍ لِقُوْمَ » : قرآن کریم میفرماید
یکی از آیات الهی آن است که براي شما از جنس خودتان جفتی بیافرید که در برِ او آرامش یافته و با هم انس «. [ یَتَفکَّرُونَ [ 232
گیرید و میان شما رأفت و مهربانی برقرار فرمود در این امر نیز که در حقیقت پایهي زندگی و [ صفحه 126 ] آسایش و بقاي نوع
آنست براي مردم با فکر ادلّهي علم و حکمت حق آشکار است. بیان آیهي مبارکه و نیز مطالب بیشتري درباره دو رکن خانواده در
بخش خانواده خواهد آمد. (انشاءالله). زندگی علی و فاطمه (سلام الله علیهما) نمونه و تجسّم مودت و صفا و گذشت و ایثار است.
گرچه در زندگی این دو معصوم گناه و خطا راه ندارد، امّا مِهر و صفا و گذشت و ایثار و به حساب نیاوردن مشکلات مادي در اوج
خود است. مشکلات زندگی آن زمان که بسیاري از کارهاي سخت را شخصاً انجام میدادند، کمبودها و فشارهاي طاقتفرسا بر
صفحه 50 از 92
زندگی نوپاي علی و فاطمه (سلام الله علیهما) سایه افکنده بود زندگی در کمال عُسرت و تنگدستی سپري میشد، به طوري که در
بسیاري از موارد چیزي که بتوان با آن رفع گرسنگی نمود در خانهي علی و فاطمه (سلام الله علیهما) یافت نمیشد. امّا گذشت و
ایثار آنچنان تجلّی نموده که تمام مشکلات و کمبودها را تحت الشعاع قرار داده، به طوري که حتی فاطمه (سلام الله علیها) در
این جریان را به » سختترین شرایط چیزي از همسر خود مطالبه نمیکند، تا مبادا باعث شرمندگی و یا به زحمت افتادن همسر شود
علی (ع) وارد خانه میشود، رخسار فاطمه را زرد و دگرگون مشاهده میکند از فاطمه (س) سراغ طعام :« دقت مطالعه بفرمایید
میگیرد فاطمه (س): سه روز است که در خانه طعام نیست! علی (ع): چرا مرا خبر نکردي! [ صفحه 127 ] فاطمه (س): رسولالله
(ص) مرا نهی نموده که از تو چیزي طلب کنم و فرموده اگر علی چیزي به همراه خود آورد که آورد اگر نیاورد تو مطالبه نکن. و
این در حالی بود که طبق روایت دیگر، کودکان زهرا (سلام الله علیهم) از گرسنگی لرزان بودند. آري مادران مهربان چون فاطمه با
فرزندان خویش که گُلهاي محمّدي هستند، این چنین در عُسرت و تنگدستی زندگی میکنند و دم بر نمیآورند. این است ایثار
فاطمه (س) و این است همسرداري فاطمه (سلام الله علیها). آنگاه علی (سلام الله علیه) براي تهیهي طعام از منزل خارج میشود، بعد
از مدتی یک درهم قرض میکند تا طعام تهیه کند، در حال بازگشت به خانه، مقداد را در سر راه میبیند، از مقداد میپرسد چه
چیز تو را در این هنگام از خانه بیرون کرده است. مقداد: گرسنگی! آنگاه علی (ع) که او را نیز گرسنگی از خانه بیرون کرده بود،
آن یک درهم را به مقداد میدهد و با دست خالی به منزل بازمیگردد!
باز هم تجلی ایثار فاطمه و علی
آري آن نمونهي ایثار فاطمه (سلام الله علیها) بود و این هم نمونهي ایثار علی (ع)، اینک ملکوت ایثار خاندان وحی را ملاحظه کنید
چگونه تجلّی مییابد؟! علی (ع) وارد خانه میشود، میبیند رسولالله (صلی الله علیه و آله [ صفحه 128 ] و سلم) در خانه نشسته و
فاطمه (س) مشغول نماز است، و طَبَق سرپوشیدهاي در کناري گذاشته شده، نماز فاطمه تمام میشود فاطمه پوشش طبق را برداشته،
میبیند نان وگوشت است، از او میپرسد اینها از کجا: (أنّی لَکِ هذا) فاطمه (س) جواب میدهد از نزد خدا، خدا هر کس را
و در روایت دیگري آمده فاطمه نماز .« [ هو من عندالله ان الله یرزق مَنْ یشاء بغیر حساب [ 233 » : بخواهد روزي بیحساب میدهد
الهی و سیّدي هذا محمّدٌ نبیّک و هذا علیٌّ ابن عمّ نبیّک و هذان الحسن و الحسین » : خواند و دعا کرد و به درگاه خدا عرض کرد
خداي سبحان هم دعاي او را مستجاب کرد. و آنان .« [ سبطا نبیّک، الهی أنْزِل علینا مائدةً من السماء کما نزلت علی بنیاسرائیل [ 234
را از روزیهاي غیبی بهرهمند نمود. این تجلّی ایثار و فداکاري فاطمه و علی (ع) است و این سیره و روش زندگی خاندان وحی
است. وقتی انسان زندگی این دو الگو را میبیند و با زندگی پر زرق و برق و تشریفاتی برخی و یا با زندگی جنگ و گریز بسیاري
از خانوادهها که با کوچکترین کمبود و مشکل، محیط خانه را به جهنّمی از نزاع و آتش تبدیل میکنند! مقایسه میکند، معلوم
میشود که تا چه اندازه زندگی اهلبیت الگو و سرمشق قرار گرفته است؟! فاطمه این چنین همسر وفادار و فداکاري بود که علی
و علی (ع) .« نعم العون [ صفحه 129 ] علی طاعۀ اللّه » : (ع) دربارهي او فرمود، همسرم فاطمه بهترین کمک کار در اطاعت خدا بود
چنین همسر صمیمی و پرافتخار براي زهرا (س) بود که فاطمه (س) به او افتخار میکرد، و دربارهي او فرمود: همسرم بهترین است...
.« [ سُئِلَ فاطمه، فقالَتْ خَیْرُ بَعْلٍ [ 235 »
فاطمه و تربیت فرزندان شایسته
اشاره
صفحه 51 از 92
فرزند امانت الهی میباشد که خداي سبحان در اختیار پدر و مادر قرار داده است. از پدر و مادر خواسته تا در تربیت صحیح
فرزندان خویش کوشا باشند، و راه تربیت را هم به انسان آموخته است. بنابراین فراگیري اصول و روشهاي صحیح تربیت، و بکار
بستن آنها موفقّیت بزرگی است که نصیب یک خانواده میشود همانطور که سهلانگاري در مسائل تربیتی فرزند، مسؤولیت
سنگینی در پی دارد. اگر ما راه و روش صحیح تربیت را فرانگیریم، در پیشگاه خداي سبحان مسؤول خواهیم بود. تربیت فرزندانی
فرزانه و شایسته چون حسن و حسین و زینب و کلثوم (سلام الله علیهم) موفقیت بزرگی بود که نصیب فاطمه و علی (سلام الله
علیهما) شد. زیرا همانطور که علی و فاطمه و زندگی پربارشان براي همهي مسلمانان الگو و اُسوه است، فرزندان آنان نیز از هر
جهت نمونه و الگو هستند. البته بررسی زندگی و فضایل فرزندان زهرا (سلام الله علیهم) نوشتار [ صفحه 130 ] مستقل و جداگانهاي
میطلبد، اما به خاطر اهمیّت موضوع تنها اشارهاي به برخی مناقب تربیتیافتگان دامن پربرکت فاطمه (سلام الله علیها) میکنیم.
پسران فاطمه
اما دو فرزند پسر، یعنی گلهاي باغ رسالت و امامت هر دو معصوم و امام و پیشواي جامعهي اسلامی، و هر دو مدافع حق در شرایط
گوناگون زمان تا پاي جان، و در نهایت هر دو شهید راه حق و حقیقت میباشند. عظمت فرزندان فاطمه (س) را باید از زبان و بیان
[ اِنَّهما ریحانتی من الدنیّا یعنی الحسن و الحسین [ 236 » : وحی شنید: رسولالله (ص) فرمود: حسن و حسین شاخههاي گُلِ مَن هستند
الحسن و الحسین سیّدا شباب اَهْلِ » : و نیز دربارهي مقام و منزلت آنان میفرماید: اینان سرآمد و سرور همهي جوانان بهشت هستند .«
و رسولاللّه (ص) در حق محور بودن آنان میفرماید: که محبّت آنان محبّت به حق و موجب تقرب به خدا و عداوت .« [ الجنۀ [ 237
مَنْ أحَبَّ » و.« [ مَنْ احب الحسن و الحسین فقد احبّنی و مَنْ ابغضهما فقدا بغضنی [ 238 » : و دشمنی با آنان عداوت حقّ، میباشد
و نیز میفرماید: اینان برگزیدگان خدا هستند و به همین ملاك .« [ هذین و اَباهُما و اُمّهما کان معی فی درجتی یوم القیمه [ 239
؛« [ الحسن و الحسین صفوة الله [ 240 »: شایستگی، آنان امام و پیشواي جامعه و خلیفه و جانشین رسولاللّه (ص) [ صفحه 131 ] هستند
و... .« [ الحسن و الحسین امامان قاما او قعدا [ 241 »
دختران فاطمه
اما دو دختر فاطمه (س) یعنی زینب کبري که ملقّب به عقیلهي بنیهاشم و زینب صغري یعنی امکلثوم میباشند. هر دو مؤمن و
متعهّد و هر دو اسلامشناس و آگاه به قرآن و مفسّر قرآن و مدافع قرآن و حق در تمام شرایط زندگی و هر دو حاظر در صحنههاي
گوناگون اجتماعی و سیاسی جامعه بودهاند؛ عظمت و بزرگواري و شجاعت و شهامت این دو کریمه اهلبیت را از حماسهاي که با
شهیدان کربلا و سیّد و سالار شهیدان حسین بن علی (علیهمالسلام) آفریدند میتوان فهمید، همانان که انقلاب ستمسوز عاشورا را
پدید آوردند و پیامرسان خون شهیدان تاریخ شدند. دو چهرهي تابناك که در شرایط نظام جهنّمی بنوامیه به همراه برادران و یاران
خود به یاري حق شتافتند و فرهنگ اصیل اسلام را در جامعه احیا کردند و با تحمّل داغهاي جانسوز برادران و فرزندان و یاران
خویش، و با پرستاري از یادگران و یتیمان شهدا و با تحمّل مصایب دلخراش و انواع شکنجهها، در زیر غل و زنجیر دشمن فریاد حق
برآوردند آنان که با تحمّل سفر کربلا تا شام و مدینه، چنان عظمتی آفریدند که تاریخ نظیر آن را سراغ ندارد. همانان که با قامتی
استوار همانند کوهی سترگ در مقابل ظلم و ستم بنیامیه ایستادند و با سخنان روشنگر خویش، پردهي نفاق از چهرهي [ صفحه
132 ] ننگین آنان کنار زده و کفر آنان را آشکار کردند و چنان ستمگران و نابکاران اموي را رسوا نمودند که ننگ رسوایی آنان تا
را در کوفه به مجلس ذلت و « عبیدالله » قیامت در گوش جهانیان طنینانداز است. آنان که مجلس فتح و پیروزي مزدور اموي
شکست و ننگ تبدیل کردند و در مجلس فتح و بزم یزید پلید، چنان انقلابی بپا کردند که یزید و یزیدیان را در کاخ سبز خود، به
صفحه 52 از 92
خاك ذلت نشاند. آنان که درس استواري، پایداري، صبر و تحمّل مصیبت در راه خدا را به همگان آموختند و آن همه مصیبت
جانسوز را تحمل کردند و چون همهي آن مصایب را در راه خدا و دوست میدیدند، خم به ابرو نیاوردند، تا آنجا که وقتی از
[ ما رأیتُ الّا جمیلًا [ 242 » ! زینب (سلام الله علیها) پرسیدند این سفر بر شما چگونه گذشت! فرمود: ما جز زیبایی چیز دیگري ندیدیم
آري این است روح بزرگ و روحیّهي شکستناپذیر فرزندان فاطمه، و اینانند تربیت شدگان دامن مطهّر فاطمه که از پستان فاطمه .«
همسرداري » شیر نوشیدند. همان فاطمه که همواره در مقابل ظلم و نامردمیها و حقکشیها قد علم کرده بود. این دو ویژگی یعنی
در زندگی فاطمه (سلام الله علیها) درخشندگی خاصی دارد. و به لحاظ اسوه و الگو بودن آن حضرت، پیروي از « و تربیت فرزند
سیرهي او نقش بنیادي در اصلاح خانواده و تربیت فرزند داشته و موجب رشد و تعالی جامعه خواهد بود. و این مهم نه تنها در
زندگی و سیره فاطمه (سلام الله علیها) به چشم میخورد، بلکه در [ صفحه 133 ] سیره انبیا و ائمه (علیهمالسلام) به عنوان محور و
اساس خانواده مورد توجه میباشد.
به کارگیري دستورات دینی
اگر زندگی فاطمه (سلام الله علیها) در همسرداري و تربیت فرزند الگو قرار میگیرد، بدان لحاظ است که در کانون خانواده و
تربیت فرزند کمال اهمیّت را در بکارگیري دستورات دینی قائل است. با بکارگیري راهنماییهاي وحی محیط خانه را محیط صفا و
صمیمیت و مهر و فرزندان خود را سرشار از عشق به اسلام بار میآورد. تلاش فاطمه در اهتمام به دستورات دینی آنچنان بود که
حتی دستورات دینی را در مورد فرزندان خود. در هنگام خردسالی که هنوز بالغ نشدهاند، بکار میبندد. تا کودکان از فیوضات
الهی بهره بگیرند. به این نکته توجه و دقت بفرمایید:
اهمیت لیلۀالقدر و فاطمه
عظمت و فضیلت شب قدر بر کسی پوشیده نیست، که در بین شبهاي سال شبی به شرافت شب قدر، وجود ندارد که شب قدر شب
شبی .« [ لیلۀ القدر خیرٌ مِن الف شهر [ 243 » : تقدیر مقدرات یک سال و نزول برکات الهی است و فضیلت او از هزار ماه افزون است
که ملائکه الهی بر بندهي شایسته حق (سلام الله علیه) نازل میشوند. [ صفحه 134 ] شبی که درهاي رحمت خاص الهی به سوي
همگان باز است، و انسان لایق و شایسته میطلبد تا با عبادت و شب زندهداري خود را لایق بهرهگیري بنماید. حال ببینم فاطمه
(سلام الله علیها) که خود لیلۀالقدر است چگونه قدرِ شب قدر را ارج مینهد؟ در این شب باعظمت فاطمه (سلام الله علیها) نه تنها
خود تا به صبح شب زندهدار است؛ بلکه آنچنان اهمیت به این شب قائل است که کودکان خردسال خویش را از قبل آماده میکند،
تا در شب قدر تا به صبح بیدار باشند و به تهجد و عبادت بپردازند. تا از فیوضات الهی در این شب کمال بهره را ببرند و سعادت
و کانَتْ فاطمه (سلام الله علیها) لا تدفع احداً من اَهْلِها ینام تلک اللیله و تداویهم بقلِۀِ الطعام و تتأهبُّ لها من » : خویش را تأمین کنند
244 ] . روش فاطمه (س) این بود که کسی از اهل خانه در شب قدر به خواب نرود. آنان را ] « النهار و تقول: محروم مَنْ حَرَم خیرها
روز قبل به کم غذا خوردن و استراحت آماده میساخت تا بتوانند شب قدر شب زندهداري و بیدار باشند. میفرمود محروم آن
کسی است که از خیر و فیوضات شب قدر محروم باشد. حدیث شریف سیره و شیوهي زندگی حضرت را بیان میکند که همواره
سعی میکرد تا از روز قبل فرزندان و اهل خانه را آماده کند، تا بتوانند در شب قدر بیدار بمانند. این یک نمونه از اهمیت دادن
حضرت به دستورات دینی در تربیت [ صفحه 135 ] فرزندان است. البته نمونه بسیار روشن و بارز که حتی کودکان نابالغ را در شب
قدر سعی دارد بیدار نگهدارد، همان امري که اکثري مردم حتی درباره نوجوانان و جوانان از آن غافل هستند! لذا تربیت صحیح
فرزند با بکارگیري دستورات دینی میسر خواهد بود. و به همین سبب است که مسائل خانوادگی و نیز اصول تربیتی از کمال اهمیت
صفحه 53 از 92
برخوردار میباشد. و به لحاظ اهمیت این دو محور این نکته را بهانه قرار دادیم که به برخی مسائل خانوادگی و اصول تربیتی در
اسلام را مورد بررسی قرار بدهیم. گرچه از موضوع بحث قدري فاصله میگیریم لیکن به لحاظ اهمیت موضوع از یک طرف، و نیز
به لحاظ امکان پیروي از سیرهي فاطمه (سلام الله علیها) و ائمه (علیهمالسلام) از طرف دیگر ناچار از طرح آن هستیم.
خانواده و آیین همسرداري
پیوند ازدواج یا سنت الهی
حبّ بقا و جاودانگی در نهاد تمام نظام هستی به ودیعه گذاشته شده است، زیرا همهي ذرات عالم، مظهر و آیت خداي لایزالاند.
در عالم شهادت، این حقیقت با قانون و سنت پیوند ازدواج تحقق مییابد. به همین جهت سنت تناکح در سراسر نظام شهادت جاري
میباشد، که بقاء نوع و تداوم زندگی، و بارور شدن و به ثمر رسیدن از این راه ممکن است. قرآن کریم از این راز پرده برداشته، و
سبحان الذي خلق الازواج کلّها ممّا تنبت الارض و من [ صفحه 136 ] انفسهم » : توجه انسان را به این حقیقت جلب میکند میفرماید
منزه است آن خدایی که جفتها را از آنچه که زمین میرویاند و از خود انسانها و از آنچه که نمیدانند .« [ و ممّا لا یعلمون [ 245
از هر چیزي جفت آفریدیم، تا شاید شما متذکر و .« [ و مِنْ کل شئیٍ خلقنا زوجین لعلکم تذکرون [ 246 » : خلق کرد. و میفرماید
متنبه شوید. انسان هم از این قانون و سنت تکوین بیرون نیست، براي تدام زندگی و بقاي نسل و نوع، ناگزیر از این پیوند است. و
و چون .« [ فلن تجد لسنۀ اللّه تبدیلًا و لَن تجد لسنۀ اللّه تحویلًا [ 247 » : این سنت الهی همانند سایر سنتها تغییر و تحول پذیر نیست
نظام تشریع مطابق و بر اساس تکوین است، در نظام تشریع هم زندگی و حیات اجتماعی و انسانی به رعایت سنتهاي تشریعی
میباشد و جامعه در صورتی از حیات و زندگی برخوردار خواهد بود که بر طبق سنتهاي الهی حرکت کند، زیرا سنتهاي الهی
.« [ یا ایُّها الَّذینَ آمنوا اسْتَجیبُوا للّه و للرّسُولِ إِذَا دَعاکُمْ لِما یُحییکُمْ [ 248 » : هستند که همانند نظام تکوین، احیاگر جامعه هستند
حیات جامعه بر رعایت سنّت الهی است و اگر جامعهاي از سُنَن الهی فاصله گرفت از حیات انسانی برخوردار نخواهد بود. رسولاللّه
کسی که از سنت دین .« [ النکاح سنتی فمن رَغَب عن سنتی فلیس منّی [ 249 » : (صلی الله علیه و آله و سلم) احیاگر جامعه میفرماید
اعراض و دوري کرد و [ صفحه 137 ] از پیام وحی دوري نمود، قهراً از حیات دینی برخوردار نخواهد بود و جامعهاي که از حیات
دینی محروم باشد، آن جامعه هم زنده نخواهد بود. زیرا تنها سنتهاي الهی و دینی زندهکننده و حیاتبخش جامعه انسانی میباشد. و
و) .« [ فَلَن تجد لِسُنته اللّه تبدیلًا و لن تجد لسنته اللّه تحویلًا [ 250 » : این سنت تشریعی مانند سنتهاي تکوینی تغییر و تحول ندارد
طریقهي خدا طریقهي حق است و سنت الهی هرگز تغییر نمیپذیرد).
هدف ازدواج
اشاره
هر سنتی از سنتهاي الهی پیآمد و ثمرهاي را به دنبال دارد، که ثمرات آن را میتوان به عنوان هدف آن سنت مطرح نمود. و سنت
نکاح هم اهدافی بسیار مهمّ و مقدّس به دنبال دارد، که باید مورد توجه قرار گیرد، گرچه بسیاري از افراد، غرض از ازدواج را تنها
تأمین غریزهي جنسی میپندارند! لیکن اهداف مهم ازدواج را در چند عنوان میتوان بیان کرد.
پاکدامنی
صفحه 54 از 92
یکی از خواستههاي طبیعی و فطري انسان غریزهي جنسی میباشد که براي تأمین آن مانند بسیاري از غرایز نیازمند به همنوع خود
است. تأمین این غریزه میتواند از راه ازدواج و نکاح که راه صحیح و شرعی آن است باشد؛ و ممکن است به صورت گناه و سفاح
که بیراهه و [ صفحه 138 ] انحراف است صورت گیرد. خداوند سبحان براي تأمین نیازهاي فطري انسان راه صحیح و شرعی قرار
داده و براي تأمین این خواسته، سنت ازدواج را مقرر کرده، تا با به موقع انجام گرفتن پیوند مقدّس ازدواج، جامعه از انواع
آلودگیها و بزهکاریها پاك شود. بدین سبب براي حفظ و پاکی جامعه از فساد و گناه قرآن کریم تأکید بر تحقق این سنت الهی
البته باید مردان بیزن و زنان بیشوهر و .« [ وانکحوا الَایامی مِنکُم وَال ّ ص الِحینَ مِنْ عِبادِکُمْ وِ اِمائِکُمْ... [ 251 » : دارد و میفرماید
کنیزان و بندگان خود را به نکاح یکدیگر درآورید. رسول گرامی اسلام (ص) در مورد نقش ازدواج در تأمین عفت جامعه
مَنْ تزوج فَقَد أحْرَزَ نصف دینه فلِیَتَقِ اللّه فی نصف الباقی [ 252 ] کسیکه ازدواج کند نیمی از دین خود را از خطر حفظ » : میفرماید
مَنْ تزوّج فقد » . کرده و در نیم دیگر هم باید تقوا پیشه کند. و یا در روایت دیگر آمده: نیمی از عبادت خدا با ازدواج تأمین میشود
و در روایت دیگري میفرماید: کسی که میخواهد خدا را با روحی پاك ملاقات کند باید ازدواج .« [ اُعْطِیَ نصف العباده [ 253
بنابراین از جمله اهداف .« [ مَنْ احبٌ اَنْ تلقی اللّه طاهراً مطهّراً فَلْیِتَعفَفْ بزوجۀٍ [ 254 » : کند که با ازدواج این طهارت حاصل میشود
[ مهم ازدواج، تأمین عفت فرد و پاکی جامعه میباشد. [ صفحه 139
تربیت فرزند شایسته
یکی دیگر از اهداف مهم ازدواج که در آثار و متون دینی بدان توجه داده شده است؛ تربیت فرزند صالح و شایسته میباشد، که
بزرگترین مسؤولیت خانواده محسوب میشود، و موفقیت در آن، بهرهمندي از نعمت عظیم الهی است. در آثار دینی ترغیب به
ازدواج شده است تا والدین موفق به تربیت انسانی الهی شوند، نه اینکه غرض از ازداواج تنها اطفاي شهوات که مشترك بین انسان
همسران شما «... [ و حیوان است باشد. قرآن کریم میفرماید: نِساوُئکُمْ حَرْثٌ لَکُمْ فَاْتُوا حَرْثَکُمُ أنّی شِئْتُمْ و قَدِّمُوا لِاَنْفُسِکُمْ [ 255
کشتزاران شما هستند، با بذرافشانی در کشتزار خود از نعمت فرزند شایسته بهرهمند شوید. و رسولاللّه (ص) و عترت رسولاللّه
مِنْ سعادة المرء الولد » : (ص) هم بر این اصل تأکید دارد. از امام صادق (ع) رسیده است که سعادت انسان از فرزند شایسته است
الولد الصالح » : از حضرت نیز نقل شده که فرزند شایسته گلی است که خداوند سبحان بر پدر و مادر هدیه میکند .« [ الصّالح [ 256
و نیز از حضرتش نقل شده است: یادگار و میراث بندهي مؤمن فرزند شایسته است که براي او طلب مغفرت .« [ ریحانۀٌ مِن اللّه [ 257
بنابراین از اهداف مهمّ و [ صفحه 140 ] مقدّس دیگر ازدواج «. [ میراثِ اللّه مِن عبده المؤمن الولد الصالح یستَغفر له [ 258 » : میکند
تربیت فرزند صالح و شایسته است که در آیات و روایات تأکید زیادي بر آن شده است، که براي نمونه به چند مورد اشاره شد.
تأمین آرامش
زندگی مادي انسان که توأم با کار و تلاش و برخورد متقابل و روابط اجتماعی است؛ همواره با خستگی و فرسایش روحی و
ما انسان را به .« [ لَقَدْ خَلَقْنا الاِنْسانَ فی کَبَدٍ [ 259 » : اضطراب خاطر همراه خواهد بود، که تعب و رنج، ضرورت زندگی دنیایی است
حقیقت در رنج و مشقت آفریدیم. خداوند سبحان یکی از راههایی را که براي جبران کاستیها و رنجها و جلوگیري از اضطراب
خاطر قرار داده است، پیوند ازدواج است. کانون پرمهر خانواده و اُنس همسر با همسر موجب آرامش و آسایش، و جبران خستگیها
میشود. آرامشی که در اثر اُنس با همسر نصیب انسان میشود، از هیچ راهی حاصل نمیگردد هیچ رابطه و اُنس و محبّتی، جاي
اُنس و مهر همسر با همسر را نمیگیرد. افرادي که از نعمت کانون پرمهر خانواده محروم هستند؛ همواره در زندگی احساس کمبود
صفحه 55 از 92
میکنند، و همین احساس موجب تشویش و اضطراب نیز میشود. به همین جهت خداوند سبحان، هدف مهمی که براي ازدواج
عنوان کرده، تأمین آرامش خاطر است؛ که ازدواج به موقع رعایت مسائل [ صفحه 141 ] خانواده موجب اُنس و محبت و آرامش
از نشانههاي الهی این است که .« [ و مِن آیاته اَنْ خلق لکم مِن انفسکم ازواجاً لِتَسْکنُوا الیها [ 260 » : میشود. قرآن کریم میفرماید
براي شما همسر آفرید تا بدان آرامش حاصل کنید. غرض آفرینش همسر را تأمین آرامش بیان میکند. موارد یاد شده (پاکدامنی،
تربیت فرزند شایسته، تأمین آرامش) سه هدف عمدهي ازدواج است که در قرآن و عترت به آن توجه شده است، و البته این سه مهم
با هر گونه ازدواجی حاصل نمیشود. براي نیل به آرمانهاي مقدّس ازدواج خداي سبحان اصول و مقرراتی را تعیین و راهنمایی
لازم را ارائه فرموده است که در سایهي رعایت ضوابط و دستورات دینی؛ و ازدواج بر اساس معیارهاي اسلامی و شرعی؛ این سه
هدف مهم تأمین خواهد شد. اگر کسی مسائل خانوادگی و اصول تربیتی را رعایت نکرد؛ نباید انتظار داشته باشد که به این اهداف
برسد و فرزند شایسته تربیت کند. اینک به خواست خداي سبحان به مسائل عمدهي خانواده و اصول تربیتی؛ میپردازیم.
ارکان خانواده
خانواده دو رکن فیزیکی دارد و دو رکن معنوي که آن دو رکن فیزیکی را به یکدیگر پیوند میدهد. دو رکن فیزیکی خانواده را
دو همسر یعنی زن و شوهر تشکیل میدهند و دو رکن معنوي آن محبت و گذشت است. دو [ صفحه 142 ] رکن اول بدنه و اسکلت
خانواده را میسازند و دو رکن دوم مانند روح و جان خانواده میباشند. لذا اگر خانوادهاي از این دو نعمت محروم شد، همانند
کالبد بدون روح خواهد بود که هیچ اثر و ثمرهاي ندارد. اسلام براي تحقق دو رُکن معنوي و تحکیم بنیان و اساس خانواده، علاوه
بر بیان اخلاق خانواده که در بخش بعدي خواهد آمد، در انتخاب دو رُکن فیزیکی هم معیارهایی تعیین کرده است؛ که انتخاب
همسر باید بر اساس آن معیارها باشد؛ تا پایههاي خانواده استوار شده و زمینه براي رسیدن به اهداف تشکیل خانواده، فراهم شود.
اسلام اجازه نمیدهد کسی چشم بسته و بر اساس خواهشهاي نفسانی تشکیل خانواده بدهد؛ که موجب ناکامی، فروپاشی و یا
بیثمر شدن خانواده گردد. بلکه انسان را راهنمایی کرده و ترغیب میکند تا با بررسی و دقت کافی و احراز معیارهاي دینی اقدام به
انتخاب همسر نماید.
از کجا آغاز کنیم؟
با رعایت این معیارها زمینهي تربیت فرزند شایسته فراهم خواهد شد، زیرا اسلام براي تربیت انسان از سنّ خاصّ ی؛ مانند چهار
سالگی یا شش سالگی، شروع نمیکند، بلکه در هنگام انتخاب همسر به فکر تربیت فرزند است. به لحاظ تأثیر زیاد پدر و مادر در
تربیت فرزند، براي تحقق این امر معیارهایی را دو رکن فیزیکی خانواده معیّن کرده است تا ازدواج بر اساس آن معیارها تحقق یافته
و زمینهي تربیت فراهم شود. لذا میتوان گفت اسلام تربیت کودك را از هنگام انتخاب همسر شروع [ صفحه 143 ] میکند. نه بعد
از تولد و نه از سنّ شش سالگی.
معیارها در انتخاب همسر
اشاره
اینک میپردازیم به بیان معیارهایی که در آثار دینی در انتخاب همسر مقرر شده، برخی از آنها مشترك بین دختر و پسر است و
برخی اختصاص به دختر یا پسر دارد.
صفحه 56 از 92
ایمان
ازدواج امري است مهم و پیوندي که در تمامی طول عمر انسان را همراهی میکند و دو همسر اساس خانواده هستند، به همین
جهت نمیتوان شالودهي خانواده را با افرادي طالب هوا و هوس و لذتهاي زودگذر، بنیان نهاد. لذا اولین و مهمترین معیار در
انتخاب همسر (دختر یا پسر) ایمان و تقوا میباشد. شریک همیشگی زندگی باید از نظر ایمان و تدین مورد بررسی دقیق قرار گیرد
و با اطمینان از ایمان و عفت؛ اقدام به ازدواج نموده از پیوند با افراد بیدین و فاسق پرهیز کرد. در روایات توجه خاصی به این معیار
أنْکِحْ وَ » : شده است و از ازدواج با افراد لااُبالی و فاسق نهی گردیده که به چند نمونه اشاره میشود. از رسول گرامی (ص) رسیده
مَنْ خطب الیکم فرضیتم دینه و أمانته [ صفحه » : با افراد دیندار ازدواج بنما. از امام باقر (ع) نقل شده .« [ علیک بذات الدین [ 261
کسیکه به خواستگاري آمد، که از دین و امانتداري او رضایت دارید، با او پیوند برقرار کنید. ملاك .«... [ 144 ] فزّوجوه [ 262
زنان ولود و بارور و مهربان و .«... [ اِنّ خیر نسائکم الولود و الودود العفیفه [ 263 » : برتري و فضیلت در امر ازدواج ایمان و عفت است
[ من زوج کریمته من شارب الخمر فقد قطع رحمها [ 264 » : پاکدامن بهترین زنان هستند. از طرف دیگر از ازدواج با بیدین نهی شده
من زوج » : کسیکه با شارب خمر و فاسق ازدواج کند ارتباط خویشاوندي خود را بریده است. از حضرت رسول (ص) نقل شده .«
.« [ کریمته مِن فاسقٍ فقد قطعَ رحمَها [ 265
اخلاق شایسته
در پیوند ازدواج علاوه بر ایمان، اخلاق هم باید مورد توجّه قرار گیرد؛ ازدواج با کسی باشد که از اخلاق کریمه و صفات پسندیده
برخوردار میباشد و از پیوند با افراد بد اخلاق که داراي صفات ناپسند و منفورند، پرهیز شود؛ زیرا اخلاق پسندیده در ایجاد الفت
و اُنس و تحکیم ارکان خانواده نقش اساسی دارد. همانطور که صفات ناپسند نقش تخریبی و اختلاف برانگیز دارد و باعث نزاع و
مشاجره طرفین شده و توفیق تربیت فرزند شایسته را هم از خانواده سلب میکند. به این جهت در روایات در کنار شرط ایمان معیار
اخلاق قرار گرفته؛ البته [ صفحه 145 ] این دو از هم جدا هستند زیرا ممکن است فرد از نظر اعتقادي مؤمن و متقی باشد، لیکن از
اخلاق پسندیدهاي برخوردار نباشد، فردي بخیل، بد برخورد و بد زبان باشد. گرچه اخلاق ناپسند از ضعف ایمان ناشی میشود و
مؤمن واقعی از اخلاق پسندیده برخوردار خواهد بود. لیکن اخلاق از اصل ایمان تفکیکپذیر میباشد؛ چنان که در مورد نقش
اخلاق شایسته از رسولالله (ص) نقل شده است با کسی پیوند ازدواج برقرار کنید که از اخلاق و دینداري او رضایت داشته باشید:
و از ازدواج با افراد بد اخلاق نهی شده، از امام رضا (ع) سؤال شد در .«... [ اذا جاءکم مَمنْ ترضون خُلْقَه و دینَه فزوجّوه [ 266 »
.« [ لا تزوّجه اذا کان سَئیّ الخُلق [ 267 » : مورد ازدواج با فرد بد اخلاق، حضرت بر اساس روایت فرمودند با او ازدواج نکنید
اصالت خانوادگی
معیار دیگر در انتخاب همسر، اصالت خانوادگی اوست. یعنی نه تنها خود همسر باید از نظر ایمان و اخلاق مورد بررسی دقیق قرار
گیرد، بلکه به لحاظ نقش و تأثیر نسل و خانواده در فرزندان باید خانوادهي او هم مورد تحقیق قرار گرفته، و با خانواده اصیل و
باتقوا و داراي صفات پسندیدهي شجاعت، سخاوت و کرامت انسانی پیوند برقرار کرد؛ زیرا صفات نزدیکان و خانواده هم از طریق
وراثت و هم از طریق برخورد و معاشرتی که با آنان انجام میگیرد، به فرزندان منتقل میشود. [ صفحه 146 ] به همین دلیل این
موضوع مورد توجه روایات قرار گرفته که همسر خود را از خانوادههاي اصیل و داراي صفات پسندیده انتخاب کنید. در روایتی از
در انتخاب .« [ اختاروا لِنُطَفِکُمْ فاِنّ الخال اَحَدُ ضجیعین [ 268 » : رسولالله (ص) نقش خانوادهي طرف، در فرزندان چنین عنوان شده
صفحه 57 از 92
همسر مراقب اصالت خانوادگی همسر خود باشید زیرا اقربا (در روایت دایی عنوان شده) یکی از شرکاء شما در صفات فرزندان
ایاك و » : هستند. رسولاللّه (ص) از ازدواج با دختران و زنان زیبایی که در خانوادههاي بیبند و بار بزرگ شدهاند، نهی فرموده
.« [ خضراء الدمن قیل یا رسولالله و ما خضراء الدمن، قال: المرأة الحسناء فی منبت السوء [ 269
علاقه
معیار دیگر در انتخاب همسر علاقهمندي زوجین به یکدیگر است. در این صورت است که شالودهي خانواده استوار گردیده در
مقابل طوفان حوادث و مشکلات توان مقاومت دارد. لذا اگر دو طرف، یا دختر و یا پسر علاقهمند به مورد ازدواج نیست نباید با
دخالت پدر یا مادر یا دیگران ازدواج به آنان تحمیل شود؛ که ازدواج تحمیلی ناپایدار و بیثمر خواهد بود. متأسفانه این روش غلط
در برخی خانوادهها وجود دارد که بدون مآلاندیشی و آیندهنگري با لطایف الحیل و دخالتهاي بیجا ازدواجهاي ناخواسته را به
پسر یا دختر خود تحمیل کرده آنان را گرفتار خانوادهاي بی روح، پژمرده و از هم پاشیده، [ صفحه 147 ] میکنند؛ در نتیجه یا تا
آخر عمر با افسردگی به سر میبرند و یا با مشاجرات و نزاعهاي بعد از ازدواج کانون خانوادهي آنان از هم گسسته میگردد؛ زیرا
اگر انس و الفت و علاقه نباشد، کوچکترین کمبود و نزاع تبدیل به اختلاف بزرگی میشود؛ و کسی هم قادر نخواهد بود که بین
آنها علاقه و اُلفت ایجاد کند، زیرا محبّت و علاقه با زور پدید نمیآید. در روایات به این نکته توجه شده، که در ازدواج، معیار
علاقهي پسر و دختر است نه علاقه و دخالت دیگران. شخصی از امام صادق (ع) سؤال میکند که: من موردي را براي همسري در
تزوج » : نظر دارم ولی پدرم شخص دیگري را در نظر گرفته! امام (علیهالسلام) میفرماید: ملاك، خواستهي خودت است نه پدرت
و در روایت دیگر که از امام کاظم (سلام الله علیه) نقل شده میفرماید: با کسیکه .« [ الّتی هَوَیْتَ ودع الّتی یَهوي أبواك [ 270
بهترین دختران براي ازدواج « [ خیر الجواري ما کان لک فیها هويً و کان لها عقل و ادب [ 271 » ... علاقهمند هستی ازدواج بنما
آنانند که از عقل و کمال و ادب برخوردار باشند و به مورد ازدواج علاقهمند باشی.
زیبایی
اشاره
زیبایی و جمال از جمله معیارهایی است که در هنگام انتخاب همسر باید مورد توجه باشد، چنانچه از رسولاللّه (ص) نقل شده:
افضل نساء [ صفحه 148 ] امتی احسنهن وجهاً و أقلُهنَ مهراً » : بهترین زنان امت من زیباترین آنان که مهریّهشان سبک باشد، میباشند
اِنَّ مِنْ سعادة المرء... » . خیر و سعادت را در نزد نیکورویان جستجو کنید .« [ اُطْلُبُوا الخیر عند حسان الوجوه [ 273 » : و یا آمده .« [272]
همسر زیبا و متدین سعادت انسان را تأمین میکند. و نیز در روایت دیگر وارد شده: با چهرههاي .« [ والمرأة الجَمْلاء ذات دین [ 274
.« [ عَلَیْکُمْ، بالوجوه المِلاح و الحدق السود [ 275 »: نمکین و مشکین چشمها ازدواج کنید
معیار اصلی
البته زیبایی اندام در روایات ملاك قرار گرفته، لیکن معیار اصلی سایر موارد است که عنوان شد، لذا زیبایی اندام نباید معیار اصلی
قرار بگیرد، و به خاطر زیبایی سایر معیارها را نادیده بگیرند، که در این صورت آن خانواده ناکام خواهد شد؛ زیرا اگر معیارهاي
دیگر نباشد، زیبایی قادر به ایجاد پیوند محبت که شالودهي بنیان خانواده است نخواهد شد. از این جهت ملاك قرار گرفتن زیبایی
که باعث نادیده گرفتن معیارهاي اصلی شود نهی شده، چنانکه از امام صادق (ع) رسیده: اگر کسی به خاطر زیبایی فرد اقدام به
صفحه 58 از 92
ازدواج به او کرد، خداي سبحان او را به همان معیار واگذار میکند (زیبایی او از بین خواهد رفت) و اگر به خاطر دینش با او
اذا تزوج الرجل المرأه لجمالها وَ کلَّ اللّه لِذلک و اِذا » : ازدواج کند خداوند سبحان زیبایی، مال و ثروت هم به او عطا خواهد کرد
.« [ تزوجها لِدینها رزقه [ صفحه 149 ] اللّه المال و الجمال [ 276
تدبیر معاش
اشاره
تدبیر معاش و تمکّن مالی یکی دیگر از معیارهایی است که در انتخاب همسر در طرف پسر و مرد مورد توجّه قرار گرفته است.
الکفّو أن » : چنانکه از امام صادق (سلام الله علیه) در همتا بودن همسر رسیده که: همتا بودن به این است که دیندار و متمکن باشد
.« [ یکون عفیفاً و عنده یسار [ 277
تدبیر معاش یعنی چه؟
این نیست که فردي باشد که از پدر یا راه دیگر مال و ثروت رایگان نصیب او شده باشد. زیرا اینگونه « عنده یسار » مسلماً منظور از
ثروتهاي رایگان که حاصل دسترنج دیگران است براي انسان فضیلت به حساب نمیآید. به علاوه اگر شخصی شایستگی مدیریت و
بهرهبرداري اقتصادي نداشته باشد، اگر گنج قارون را هم در اختیار او قرار دهند، در اندك زمانی به باد فنا خواهد داد. بلکه منظور
داشته باشد، « تدبیر معیشت » یعنی شخص باید پرتلاش و کوشش بوده و مدیریت اقتصادي و به تعبیر دیگر روایت « وعنده یسار » از
صفحه 150 ] فرد باید ] .« [ الکمال کل الکمال التفقه فی الدین والصبر علی النائبه و تقدیر المعیشه [ 278 » : که از امام باقر (ع) رسیده
بتواند با لیاقت و شایستگی خود و به کار گرفتن نیروي عقل و فکر و بازوي خویش در پی کسب حلال باشد تا بتواند زندگی خود
را آبرومندانه و بدون نیاز به خلق اللّه اداره کند، این معیار فضیلت براي مرد است که هزینه و مخارج زندگی بر دوش او قرار دارد.
مرد باید لیاقت و شایستگی و توانایی لازم را در تأمین معاش و ادارهي زندگی خود داشته باشد.
همسرداري و خانهداري
در مقابل تبدبیر معاش که اختصاص به مرد دارد، معیار دیگري وجود دارد که مربوط به زن است و آن آشنایی به امور همسرداري،
خانهداري و اصول تربیتی است (البته همسرداري و آشنایی با اصول تربیتی بین زن و مرد مشترك است) زیرا زن نقش مهم و اساسی
در مدیریت منزل و همسرداري دارد و مسؤولیت بزرگ تربیت فرزند به عهدهي مادر است. لذا در انتخاب همسر یکی از ارزشها و
معیارها براي زن این است که آشنا به امور همسرداري و نیز مسائل خانهداري و تربیت فرزند باشد، به طوري که نیازي به امر و نهی
.« [ جهاد المرأه حسن التعبّل [ 279 » : نداشته باشد، حتی همسرداري زن در روایت در کنار جهاد مرد قرار گرفته است که میفرماید
که دربارهي خصوصیات همسرداري و معناي این حدیث مبارك در بخشهاي آینده، به خواست خدا توضیح بیشتري خواهد آمد.
در روایت دیگري میفرماید: بهترین دختران براي ازدواج آنان هستند [ صفحه 151 ] که علاوه بر داشتن معیارهاي دیگر، نسبت به
خیر الجواري ما کان لک فیها هويً و کان لها عقل و ادب، فَلَیْستْ » : مسائل همسرداري و خانهداري و تربیت فرزند آشنا باشند
اینها معیارهاي مهمّی است که با رعایت آنها زمینهي تربیت فرزند شایسته فراهم میگردد. البته .« [ تَحتاج اَنْ تأمر و تنهی [ 280
دستورات دینی به این مقدار خلاصه نمیشود، بلکه قدم به قدم و مرحله به مرحله دستور مقرر است؛ تا فرزندانی سالم و صالح پا به
اجتماع بگذارند؛ که در بخشهاي آینده به طور خلاصه به مراحل آن خواهیم پرداخت.
صفحه 59 از 92
اخلاق خانواده
تعمیق محبت