گروه نرم افزاری آسمان

سخنی با خواننده







نام گرفت؛ زیرا انقلاب به رهبري « چادرها » در ماههاي مبارزه و پیروزي، انقلاب اسلامی ایران در برخی رسانههاي جهانی، انقلاب
به میدان مبارزه آورد. البته نفوذ انقلاب به زنان چادري « چادر » حضرت امام خمینی توانسته بود میلیونها زن مسلمان را با پوشش
محدود نمیشد و چتر آن فرایگر بود. اساساً انقلاب آمده بود تمام زنان و دختران جامعه اسلامی را زیر چتر حجاب قرار دهد و بدین
انقلاب بود. چادر به راستی ماهیت اسلامی انقلاب را نشان میداد و ابزاري مطمئن « هدف » و هم « ابزار » هم ،« نشانه » سان چادر، هم
براي کشاندن بانوان به صحنه مبارزه و نهضت بود و هدف نیز بود تا حجاب اسلامی، امري فراگیر شود و فرهنگ آن بر جامعه
حاکم باشد. واقعیت آن است که در سه دهه گذشته، با وجود فراز و نشیبها و کاستیها، پاي بندي به پوشش اسلامی در مقایسه با
فاصله کم نیست. « حقیقت مطلوب » تا « واقعیت موجود » وضع پیشین آن بسی بیشتر و عمیقتر بوده است. با این حال، پیداست میان
پس مشکل از کجاست و مسئول کیست؟ در این زمینه، حوزه اختیارات و مسئولیت دولت اسلامی همواره موضوع بحث اساسی در
محافل فرهنگی، اجتماعی و فقهی – حقوقی بوده و به عنوان پرسشی جدي در برابر دستگاههاي مربوط مطرح شده است. این
حکومت و مسئولان و متصدیان « فقه » پرسش، زمینههاي بحث و پژوهش بسیاري را پیش روي پژوهشگران و صاحب نظران حوزه
حکومت میگشاید. پاسخها نیز یک سان نیست. این که معناي حکومت دینی چیست؟ محدوده دین مداري حکومت دینی « کار »
کجاست؟ گستره مسئولیت و اختیارات حکومت دینی چیست؟ پوشش افراد جامعه از جمله حجاب زنان در محدوده حکم رانی
حکومت دینی می گنجد یا نه؟ مرز احکام شخصی و خصوصی و حریم عمومی و اجرایی کدام است؟ آیا حکومت حق و
مسئولیت دخالت در حوزه خصوصی و شخصی را دارد یا نه"؟ پوشش " زنان مسئولیت مستقیمی را متوجه حکومت دینی می کند
یا نه؟ و نیز اینکه: آسیب شناسی وضع موجود حجاب گویاي چیست؟ چه شده است؟ چه باید کرد؟ چرا؟ چگونه؟ چه کسی؟ و
پرسش هاي ناتمام دیگري که در صورت برداري از وضع موجود و تبین راهبردها و راه کارها وجود دارد، همه و همه نشان می
دهد با پرسشی پردامنه و بسی مهم روبه رو هستیم؛ پرسشی که دست کم می توانست موضوع چند هم اندیشی باشد. پژوهشکده فقه
وحقوق، موضوع را در فصل پایانی سال 1384 در دو شاخه" فقهی- حقوقی " و" فرهنگی- اجتماعی " با عنوان" حجاب، مسئو
صفحه 7 از 141
لیت ها و اختیارات دولت اسلامی " در دستو ر کار یک هم اندیشی قرارداد که- بحمد الله- به شرحی که در مقدمه این مجمو عه
آمده است، برگزار شد. پیش درآمد هم اندیشی، برگزاري چند نشست علمی بود. مقاله هاي بسیاري نیز به دست ما رسید که نشان
دهنده احساس مسئولیت عمومی در برابر موضوع مهم حجاب و عفاف است. مراکز دیگري نیز به یاري آمدند و هم زمان، دیدارها
و گفت وگوهاي چندي نیز با مراجع معظم و شخصیت هاي علمی- فرهنگی کشور صورت گرفت. بخشی از این دست آوردها
در روز هم اندیشی ارائه شد؟ چند ویژه نامه هم منتشر گشت. با این حال، اهمیت موضوع، سطح و تنوع مسائل، سودمندي نشر
آثار اعم از مقاله ها و گفت وگوها را یادآوري میکرد. مجموعه اي که در سه جلد پیش رو دارید و جلد سوم اَن به دیدارها،
سخنرانی ها وگفت وگوها اختصاص یافته، در این چارچوب و با همین هدف، آماده و تقدیم شده است. گفتنی است این
پژوهشکده تاکنون مجموعه گفت وگوهاي چندي را با حضور صاحب نظران منتشر کرده و به عنوان یک قالب پژوهشی در دستور
کار خود دارد، ولی مجموعه پیش رو در فضایی متفاوت و با هدفی دیگر فراهم آمده است. این مجموعه و پیش از آن، برگزاري
هم اندیشی، دست آورد همکاري شخصیت ها، صاحب نظران و همکاران ارج مندي بوده است که در بخش هاي مختلف
پژوهشکده و پروهشگاه و بیرون از آن همراهی کرده اند و شرح خدمات و سپاس از زحمات آنان در مقدمه دبیر محترم هم اندیشی
آمده است. پروهشکده از همه آیات عظام، علماي بزرگوار، استادان محترم حوزه و دانشگاه، نویسندگان و پروهشگران عزیز،
مسئولان و متصدیان مراکز دولتی و غیر دولتی، مسئولان محترم دفتر تبلیغات اسلامی و پروهشگاه و همکاران گرامی در پژوهشکده
به ویژه دبیر محترم هم اندیشی، برادر مکرم، جناب آقاي ابراهیم شفیعی سروستانی سپاسگزاري می کند. امید داریم این مجموعه آن
گونه که هدف مجریان هم اندیشی بوده است، گامی سودمند در توجه به موضوع مهم حجاب و عفاف از منظر مسئولیت حکومت
اسلامی، هم در بعد علمی و پژوهشی و هم در بعد عملی و کاربردي به شمار رود. ان شاءالله. سید ضیاءمرتضوي مدیر پروهشکده
فقه و حقوق بخش اول: دیدارها فقها و مراجع عظام تقلید همواره در خط مقدم دفاع از احکام و آموزه هاي مکتب حیات بخش
اسلام بوده و در طول تاریخ با درایت و حساسیت ویره خویش کیان اسلام را پاس داشته اند. از این رو بر همه برنامه ریزان و
سیاستگذاران نظام جمهوري اسلامی لازم است که در زمینه هاي مختلف سیاسی، فرهنگی و اقتصادي به دیدگاه هاي ایشان توجه
کنند و در جهت تحقق منویات آنها از هیچ کوششی دریغ نورزند. در سال هاي اخیر بزرگان حوزه و مراجع عظام بارها در مورد
وضعیت حجاب و عفاف در جامعه به مسئولان و مدیران اجرایی و فرهنگی کشور تذکر داده و خواستار اصلاح وضع موجود شده
اند. از این رو ضروري بود که در آستانه برگزاري هم اندیشی"حجاب؛ مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی " به حضور ایشان
برسیم و از رهنمودها و نظرات ارزشمندشان استفاده کنیم. بحمد الله با پیگیري هاي صو رت گرفته چهار تن از این بزرگواران
درخواست دبیرخانه هم اندیشی را اجابت و زمینه دیدار و گفت وگوي حضوري را فراهم کردند. گزارش مختصري از مطالب
مطرح شده در این دیدارها به ترتیب تاریخ انجام آنها، در بخش اول این مجموعه ارائه شده است. بخش دوم: سخنرانی ها در روز
برگزاري هم اندیشی" حجاب؛ مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی " افزون بر ارائه مقالات توسط پژوهشگران حوزوي و
دانشگاهی، از سخنرانی سه تن از شخصیت هاي برجسته کشور نیز بهره مند شدیم: 1. حضرت آیت الله شیخ جعفر سبحانی، از
علما، فقها و مجتهدان برجسته حوزه علمیه قم؛ 2. سرکار خانم دکتر زهره طبیب زاده مشاور رییس جمهور و رییس محترم مرکز
امور زنان و خانواده، 3. حجت الاسلام والمسلمین مصطفی پو رمحمدي وزیر محترم کشور. متن کامل سخنرانی این بزرگواران در
بخش دوم این مجموعه آمده است. بخش سوم: گفت وگوها چنانکه در مقدمه جلد نخست این مجموعه نیز یادآور شدیم، دو دسته
موضوع در دستور کارِ هم اندیشی" حجاب؛ مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی " قرار داشت: نخست، موضوع هاي فقهی-
حقوقی و دوم موضوع هاي فرهنگی- اجتماعی. با تو جه به تنوع وگستردگی موضوع هاي فرهنگی و اجتماعی، از همان ابتدا قرار بر
این شد که از دو روش براي تبین، تشریح و تحلیل این موضوعات استفاده شود، یکی روش نگارش مقاله و دیگري روش گفت
صفحه 8 از 141
وگو. از این رو دبیرخانه هم اندیشی براي رسیدن به تحلیلی جامع و همه جانبه از وضعیت موجود حجاب و عفاف در ایران، شناخت
بهتر عوامل و زمینه هاي گسترش پدیده بدحجابی در سال هاي اخیر و هم چنین آشنایی بیش تر با دیدگاه هاي موجود در زمینه
چگونگی مقابله با پدیده بدحجابی و گسترش فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه، افزون بر سفارش مقاله به پژوهشگران و فراخوان
عمومی، گقت وگوهایی نیز با صاحب نظران مباحث فرهنگی- اجتماعی و مسئولان مراکز، سازمان ها و نهادهاي دولتی انجام داد.
در این گفت وگوها، ضعف ها، آسیب ها و ناکارآمدي هایی که در سیاست ها و برنامه هاي فرهنگی و اجتماعی نظام جمهوري
اسلامی براي رسیدن به وضعیت مطلوب عفاف و حجاب در جامعه وجود دارد، صریح و بی پرده، بررسی و راه کارهایی نیز براي
. بهبود شرایط موجود بیان شده است. پرسش هایی را که در این مجموعه مطرح شده است، به دو دسته می توان تقسیم کرد: 1
پرسش هاي مشترك مراد از پرسش هاي مشترك، پرسش هایی است که هم درگفت وگو با صاحب نظران مباحث فرهنگی-
اجتماعی و هم درگفت وگو با مسئولان مراکز، سازمان ها و نهادهاي دولتی مطرح شده است. مهم ترین پرسش هاي این دسته به
شرح زیر است: 1. وضعیت موجود حجاب و عفاف در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا می توان این موضوع را به عنوان یک
معضل اجتماعی، چالش فرهنگی یا... مطرح کر د؟ 2. چه عوامل و زمینه هایی را در ایجاد شرایط موجود حجاب و عفاف در ایران
موثر می دانید؟ سهم کدام یک از عوامل بیش تر بوده است: الف) کم رنگ شدن نقش نظارتی و تر بیتی خانواده ها؛ ب) ناتوانی
نظام آموزشی کشور در نهادینه کر دن فرهنگ حجاب و عفاف؛ ج) تبین نشدن درست فلسفه حجاب از سوي مراکز حوزوي و
نهادهاي فرهنگی؛ د) مشخص نبودن سیاست نظام در این زمینه و در نتیجه، اقدامات افراطی یا تفریطی به تبع شرایط روز؛ ه)
. تبلیغات منفی دستگاه هاي فرهنگی بیگانه؛ و) ناکارآمدي رسانه هاي دیداري و شنیداري (سینما و رادیو و تلویزیون)؛ ز).... 3
سیاست ها و رویکردهایی را که نظام اسلامی در زمینه گسترش حجاب و مقابله با بدحجابی از ابتداي پیروزي انقلاب اسلامی
تاکنون داشته است، چه گونه ارزیابی میکنید؟ آیا این سیاست ها و رویکردها در طول سه دهه گذشته تغیر و تحولی داشته است یا
خیر؟ 4. برخی معتقدند باید به جاي تأکید بر گسترش"حجاب " بر گسترش" عفاف " و" حیا "تأکید کرد. نظر شما در این باره
چیست؟ 5. درگسترش فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه و مقابله با بدحجابی، چه قدر به سیاست ها و عملکردهاي مستقیم بها می
دهید؟ 6. به نظر می رسد وجود دیدگاه هاي متفاوت وگاه متناقض در زمینه مباحث فرهنگی، اجتماعی در سه دهه، گذشته عامل
مهمی در خنثی سازي سیاست ها و عملکردهاي فرهنگی نظام جمهوري اسلامی در زمینه گسترش فرهنگ حجاب و عفاف بوده
است. شما چه تحلیلی از این موضوع دارید؟ 2. پر سش هاي اختصاصی پرسش هاي اختصاصی، پرسش هایی هستند که بیش تر در
گفت وگو با یکی از گروه هاي گفت وگو شونده مطرح شده است. این دسته از پرسش ها با توجه به گروه هاي گفت وگو شونده
به دو دسته تقسیم می شود: الف) پرسش هاي گفت وگو با صاحب نظران مباحث فرهنگی- اجتماعی مهم ترین پرسش هایی که
افزون بر پرسش هاي مشترك، با این گروه مطرح شده است، عبارتند از: 1.آیا می توان وضعیت موجود حجاب و عفاف در ایران را
ناشی از شرایط گذار یا نوعی بی هنجاري (آنومی) اجتماعی تلقی کرد؟ 2. گسترش بدحجابی در جامعه چه آثار و پی آمدهاي
فرهنگی- اجتماعی می تواند داشته باشد؟ 3. آیا دولت (نظام اسلامی) می تواند در مقابله با بدحجابی یا ترویج فرهنگ حجاب و
عفاف نقشی داشته باشد؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، جنبه هاي گوناگون این نقش را بیان کنید. 4. چه راه کارها و توصیه هایی
براي مقابله با بدحجابی و توسعه فرهنگ حجاب و عفاف در جامعه ما دارید؟ براي رسیدن به وضع مطلوب حجاب، چه زمینه هاي
فرهنگی و اجتماعی باید فراهم شود؟ ب) پرسش هاي گفت وگو با مسئولان مراکز، سازمان ها و نهادهاي دولتی مهم ترین پرسش
هاي مطرح شده با این گروه ازگفت وگو شوندگان به قرار زیر است: 1. وضعیت حجاب و عفاف در ایران در سه دهه گذشته چه
فراز و فرودهایی داشته است؟ آیا مراکز، سازمان ها و نهادهاي دولتی به ویژه دستگاه هاي فرهنگی کشور در این فراز و فرودها موثر
بوده اند یا این که این وضعیت تابعی از شرایط عمومی کشور بوده است؟ 2. مراکز، سازمان ها و نهادهاي دولتی در سه دهه
صفحه 9 از 141
گذشته درگسترش فرهنگ حجاب و عفاف و جلوگیري از بدحجابی چه نقشی داشته اند؟ آیا این موضوع در اولویت برنامه هاي
آن ها قرار داشته است یا خیر؟ 3. مهم ترین آسیب ها و نقاط ضعف مراکز، سازمان ها و نهادهاي دولتی در زمینه گسترش فرهنگ
عفاف و حجاب و مقابله با بدحجابی چه بوده است؟ 4. مهم ترین مشکل در امر گسترش حجاب و عفاف چیست؟ 5. سازمان شما
(13/10/ تا چه حد به مصوبه شوراي فرهنگ عمومی در زمینها راه کارهاي اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب (" مصوب 84
توجه داشته است؟ آیا این راه کارها را اجرایی و مفید می دانید؟ 6. شما به عنوان مسئول یک دستگاه و نهاد دولتی، چه طرح ها و
برنامه هایی براي مقابله با بدحجابی وگسترش فرهنگ حجاب دارید؟ استادان، صاحب نظران، مدیران و مسئولان محترمی که در
این مجموعه با آنها گفت وگو شده است- به ترتیب حروف الفبا- عبارتند از: 1. سرکار خانم فاطمه آلیا، نماینده محترم مجلس
شوراي اسلامی؛ 2. سرکار خانم معصومه ابتکار، معاون محترم رئیس جمهور در دولت اصلاحات و یکی از صاحب نظران حوزه
مباحث زنان؛ 3. جناب آقاي دکتر عماد افروغ، جامعه شناس و نماینده محترم مجلس شوراي اسلامی؛ 4. جناب آقاي مهندس
حسن بنیانیان، رئیس محترم حوزه هنري سازمان تبلیغات اسلامی؛ 5. جناب آقاي علی رضا پویا، رئیس محترم مرکز تحقیقات صدا و
سیماي جمهوري اسلامی؛ 6. جناب آقاي امجد زین الدین، کارشناس محترم انتظامی؛ 7. سرکار خانم فرشته ساسانی، مشاور محترم
وزیر و مدیر کل دفتر امور بانوان وزارت کشو ر؛ 8.سرکار خانم دکتر زهره طبیب زاده، مشاور محترم رئیس جمهور و رئیس مرکز
امور زنان و خانواده؛ 9. سرکار خانم نیره قوي، مسئول محترم دفتر امور خواهران نهاد نمایندگی رهبري در دانشگاه ها؛ 10 . سرکار
خانم بتول محتشمی، دبیر محترم شوراي فرهنگی- اجتماعی زنان؛ 11 . سرکار خانم دکتر ثریا مکنون، مدیر محترم گروه بررسی
مسائل زنان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ 12 . سرکار خانم دکتر شکوه نوابی نژاد، استاد محترم دانشگاه و روان
شناس خانواده؛ 13 . سرکار خانم منیره نوبخت، رئیس محترم شوراي فرهنگی- اجتماعی زنان؛ 14 . جناب آقاي مهندس منصور
واعظی، دبیر محترم شوراي فرهنگ عمومی؛ 15 . جناب آقاي حسین هراتی، قائم مقام محترم وزیر آموزش و پرورش در امور استان
ها. در پایان از همه عزیزان و سروران بزرگواري که ما را در فراهم آوردن این مجموعه یاري دادند، به ویره یادشدگان زیر
سپاسگزاري و موفقیت روزافزون همه آن ها را از خداوند متعال درخواست میکنیم: 1. همه مدیران و مسئولان دلسوز و دردآشنا و
هم چنین همه صاحب نظران فهیم و متعهدي که با صبر و حوصله و دقت و تأمل به پرسش هاي ما پاسخ گفتند و افق هاي جدیدي
را فراروي همه کسانی که در پی گسترش و نهادینه سازي فرهنگ عفاف و حجاب در ایران اسلامی اند، گشودند. 2. سخنرانان
محترم روز هم اندیشی که با حضور خود در این مراسم و ارائه مطالب عالمانه و دلسوزانه خود بر غنا و اعتبار مباحث این هم
اندیشی افزودند. 3. پژوهشگران ارجمندي که در انجام گفت وگو ما و آماده سازي آنها نقشی به سزا داشتند: حجت الاسلام و
المسلمین محمدرضا زیبائی نژاد (گفت وگو با جناب آقاي دکتر افروغ)، سرکار خانم فریبا ابتهاج (گفت وگو با خانم ها دکتر
معصومه ابتکار، دکتر شکوه نوابی نژاد و منیره نوبخت)، سرکار خانم فریبا لاهوتی اشکوري (گفت وگو با دکتر ثریا مکنون)،
سرکار خانم بیتا ضیائی (گفت وگو با سرکار خانم بتول محتشمی). دبیر هم اندیشی ابراهیم شفیعی سروستانی
مقدمه
کتاب حاضر، جلد سوم از مجموعه آثار هم اندیشی" حجاب؛ مسئولیت ها و اختیارات دولت اسلامی " است که در سه بخش
سامان یافته است:
بخش اول: دیدارها