گروه نرم افزاری آسمان

فصل اول: معنا و مفهوم حجاب







حجاب در تاریخ
مقاله مذکور به تاریخ حجاب در مکانها و زمانهاي مختلف می پردازد . در این قسمت به حجاب در سرزمین بین النهرین و یونان
می پردازیم و در مقاله هاي آتی به تاریخ حجاب در میان رومیان و شبه جزیره عربستان خواهیم پرداخت . تاریخ حجاب به چه
زمانی بر می گردد ؟ چه کسی نخستین بار از روبنده استفاده کرد ؟ پاسخ دادن به این سوالات ممکن نیست زیرا پوشش و حجاب
در اشکال گوناگون قدمتی دارد و دست یابی به اطلاعاتی درخصوص آن دشوار است . با این حال آنچه از منابع در دسترس بر می
آید . بالاپوش و لفافی که تمام بدن را بپوشند قدیمی ترین شکل حجاب است. با آنکه لفافی با عنوان حجاب ، اساساً پارچه اي
چهار گوش یا سه گوش است که پوشش ظاهري بدن را تشکیل می دهد اما شکل هاي گوناگونی دارد چنانچه می بینیم شکل
استفاده از حجاب در سواحل شرقی مدیترانه با آنچه در آفریقاي شمالی وجود دارد متفاوت است . بین النهرین استفاده از پوشش و
لباسی که نیمی از بدن یا تمام آن را بپوشاند قدمتی طولانی دارد به خصوص در سواحل مدیترانه و خاور میانه . در منطقه بین
النهرین قدمت این سنت به دومین هزاره قبل از میلاد و شاید قبل از آن باز می گردد . دلایل بسیار ضعیفی موجوداست که زنان
پیش از هزاره دوم قبل از میلاد نیز پوشش داشتند اما نقوشی بسیار کمی از این زنان باقی مانده که آنها را در اندرونی خانه یا قصر
نشان میدهد . تنها یک نمونه از نقش زنی در عراق راجع به هزاره چهارم قبل از میلاد پیدا شده که با تکه پارچه کوچکی سرش را
پوشانده است . نقش این الهه یا ملکه بر روي گلدانی از مرمر سفید کنده شده است . به نظر می رسد که او پارچه کوتاهی را از زیر
تاج بر سرگذاشته اما معمولًا نقشهایی که از این دوره زمانی از زنان به جاي مانده آنها را بدون پوشش و یا با نواري ساده و باریک
بر سر نشان می دهد تقریباً از سال ???? قبل از میلاد شواهدي وجود دارد که در این منطقه زنان به روش هاي گوناگونی خود را
می پوشاندند .زنان قابل احترام همسران واهل حرمسرا حجاب داشتند . در حالی که زنان برده موهاي خود را نمی پوشاندند . این
اطلاعات از مجموعه نامه هاي سلطنتی در سال هاي بین ???? تا ???? قبل از میلاد از منطقه اي که اکنون سر حد عراق و سوریه
به شمار می آید به دست آمده است . در یکی ازنامه هاي به دست آمده از این منطقه پادشاه زیمري لیم به یکی از همسران خود در
باره سرنوشت برخی از اسیران مونث می نویسد : از بین ?? زن اسیر ، آنهایی را که مفتون کننده ترند انتخاب کن آنهایی که از
نوك انگشت پا تا موي سرشان هیچ نقصی نداشته باشد آنها را به جامه دار بسپار تا آنان را حجاب بپوشاند . در نامه بعدي به
همسرش می نویسد : از بین این غنایم ، دخترانی با حجاب را بر می گزینم و به سوي تو می فرستم . در زمان آشوریان زنان شوهر
دار ، زنان دربار آشوري و اساساً زنان بزرگ دربار از همان بدو تولد پوشش داشتند . اهل حرمسرا و ندیمان نیز به هنگام همراهی
بانوان خود ، موظف به داشتن پوشش بودند. از سوي دیگر ، پوشش و حجاب براي زنان بدکاره و یازنان برده گناهی قابل مجازات
صفحه 10 از 66
بود . اگر زنان بدکاره چنین گناهی را مرتکب می شدند و لباسی پوشیده چون زنان اصیل به تن می کردند ، پنجاه ضربه شلاق می
خوردند و قیر به سرو رویشان می پاشیدند . بردگان نیز شلاق می خوردند اما به جاي اینکه قیر به سرو رویشان بپاشند لباس از تنشان
می کندند و گوش هایشان را می بریدند . آنچه از قانون آشوریان به دست آمده به شرح زیر است : هر کس که بدکاره اي را در
حجاب ببیند باید او را دستگیر کند واو را به ماموران تحویل دهد کسی حق ندارد زیور آلاتش را بگیرد اما مردي که او را توقیف
کرده باید البسه اش را از تنش خارج کند باید پنجاه ضربه شلاق بخورد و بر سرش نیز قیر پاشیده شود چنانچه مردي زن بدکاره با
حجابی را ببیند و او را تحویل ندهد خود باید مجازات شود و پنجاه ضربه شلاق بخورد باید گوش هایش را سوراخ و طنابی از آنها
رد کنند و در پشتش گره بزنند ویک ماه او را وادار کنند براي دیگري کار کند. همه زنان در صورت تاهل در خیابان ها و در
مجامع عام باید موهایشان را بپوشانند بانوان دربار از هنگام تولد به داشتن حجاب ملزم هستند و کنیزکان آنها به هنگام همراهی
بانوان باید حفظ حجاب کنند . اگر مردي کنیزش را به ازدواج خود درآورد . آن کنیز از زنان شوهر دار محسوب می شود و باید
حفظ حجاب کند . کسی که ازدواج نکرده باشد حتماً باید بی حجاب در میان مردم حاضر شود . اگر مردي بخواهدحق حجاب به
کنیزش بدهد باید پنج یا شش تن از همسایگانش را فراخواند و قبل از آمدن آنها کنیز باید خود را بپوشاند . سپس مرد در جمع
همسایگان باید بگوید او همسر من است بنابر این او همسرش خواهدشد . در کتیبه هاي قدیمی نیز مطلبی در باره زنان بلند مرتبه
بابلی وجود دارد که به نیمه اول هزاره قبل از میلاد مسیح بر می گردد . در این کتیبه ها فرمانهایی است که براي انتقام از بابلیان
صادر شده است . زنان بابلی ملزم به اجراي کارهاي پست هستند باید حجابشان را از سر بدارند و پاهایشان را برهنه کنند . اي دختر
باکره بابل فرود آي وبر خاك نشین . بی هیچ تخت و سریري اي دختر کلده دیگر تو را نازك و لطیف نمی خوانند . سنگ هاي
سنگین را بر شانه بگذار حجابت را از تن در آر ردایت رابرکن پاهایت را برهنه کن . نوع پوشش در آن زمان را می توان بر دو
نقش برجسته به دست آمده از بین النهرین مشاهده کرد این دو نقش برجسته اکنون در موزه بریتانیاي لندن موجود است . یکی از
این نقشها گروهی از زنان و دختران را درحال ترك شهر مصیبت زده لاچیش نشان می دهد کتیبه دوم گروهی کاز زنان رامشخص
میکند که با هم صحبت می کنند . این کتیبه ها از سال هاي ??? – ??? قبل از میلاد به دست آمده است . در نقش برجسته ها
زنان بالاپوش هایی بلند بر تن دارند و پوششی نرم و آزاد بر سر و پیشانیشان دیده می شود . در بالاپوش هایی که بر تن زنان گروه
دوم است . حاشیه اي به چشم می خورد که از استفاده نوعی دستمال گردن حکایت می کند . قرن چهارم قبل از میلاد – اگزنوفون
ظاهر همسر ابراداتوس سوزا را هنگامی که سیروس شاه هخامنشی او را اسیر کرد توصیف می کند . و زمانی که ما طبق دستور
مافوقمان به خیمه آنها رفتیم در ابتدا نمی توانستیم او را از دیگران تشخیص دهیم او بر صدر مجلس نشسته بود و کنیزانش بر
گردش حلقه زده بودند و لباسی مانندخدمتکارانش پوشیده بود هنگامیکه به آنهانظر دوختیم همه آرزو داشتیم بدانیم که بانوي
مجلس کیست . درهمان نگاه اول شناخت بانو در بین دیگران بسیار واضح بود زیرا حجاب داشت و بر زمین سجده کرده بود . او
هم به سبب مقام و منزلت هم به موجب نجابت و لطف در میان آنان می درخشید علاوه بر این بسیار متواضع و فروتن بود . یونانیان
حجاب زنان را با واژه کالوما توصیف کرده اند . که هم به معناي پوشش سر است وهم به طور کلی معناي حجاب را تداعی می
کند . این توضیحات مبهم هستند اما می توان این چنین تفسیر کردکه در البسه ملکه بالاپوش و روبنده وجود داشته است . چنانچه
اگزنوفون نوشته است وقتی ملکه را نزد سیروس بردند . او البسه ظاهري خود را از سر تا پا برکند و با صداي بلند گریست .
خدمتکارانش نیز به صدایی بلند گریستند و سپس ما چهره آنان ، گردن و بازوانشان را دیدیم . و با بردگان یا مردان آزاد اما بدون
منزلت ازدواج کرده اند در این میان خواهرانی پرهیزگار که از اصالت خانوادگی برخوردار بودند مصمم شدند – چون مردي از
خاندانشان باقی نمانده بود به عقد کسی در نیایند آنها وقتی به اجبار با دادرسان و یا سایر دولتمندان روبه رو می شدند جامه اي در
بر می کردند که صورت و بدنشان راکاملًا می پوشاند سایر زنانی که ازدواج کرده بودند . از این سنت پیروي کردند و این موضوع
صفحه 11 از 66
از توصیف پلوتارش مشخص می شود زیرا او از پوشاندن بخشی از صورت به عنوان یک سنت بین تمام زنان سخن گفته است .
یکی از قدیمی ترین نقشهاي به دست آمده از این زنان که کاملًا خود را پوشانده اند . می توان بر روي یک کوزه باقیمانده از قرن
پنجم قبل از میلاد مشاهده کرد نقش گروهی شش نفره از زنان بر روي این کوزه قرار دارد که پنج نفر آنها در حال رقص هستند و
ششمین نفرشان فلوت می نوازد همه رقاصان پارچه اي به دور خود پیچیده اند به طوري که تمام بدن سرو صورتشان را پوشانده
است و تنها چشم و پیشانی آنها قابل رویت است . مجسمه اي کوچک از بوئتیا در خاك یونان به دست آمده که او نیز تمام بدنش
را پوشانده به طوري که تنها چشم و بخشی کوچکی از بینی اش مشخص است . نوع پوشش این مجسمه به توصیف هراکلید
نویسنده یونانی در سال ??? قبل از میلاد شباهت بسیار دارد او می نویسد : جامه آنها به گونه اي است که سرشان را نیز می پوشاند
و تمام صورتشان را مانند نقابی در بر می گیرد . تنها چشمهایشان در این میان می درخشد . دیگر قسمتهاي صورت به وسیله ردایی
پوشیده شده است . همه آنها جامه هایی کاملًا سفید می پوشند . موهایشان زرد است و آنها را بر بالاي سرشان می بندند . نمونه
هاي نخستین کاربرد پوشش صورت غلط مشهور این است که استفاده از حجاب صورت را فرهنگ اسلام به ارمغان آورده زیرا
اکنون در برخی از مناطق مسلمان نشین استفاده از این پوشش رایج است . چنانچه در قانون آشوریان نیز پیش از این دیدیم ،
حجاب به شکل عام آن به دوران قبل از اسلام مربوط می شود . با وجود این ، گواه دقیقی در دست نیست که نشان دهد در این
شکل حجاب ، تکه پارچه اي جداگانه وجود داشته که صورت را می پوشانده است . تا کنون هر آنچه به عنوان گواه مسلم ، از
حجاب معرفی شده است ردا و خرقه اي بوده که تمام بدن را می پوشانده تعجب آور اینکه نخستین شاهد بر حجاب صورت از
منابع یونانی به دست آمده است . شکل حجابی که او بر صورت دارد به همان گونه اي است که امروزه نقاب نامیده می شود و
هنوز نیز در سواحل شرقی مدیترانه از ان استفاده می شود . شکل دیگر حجاب صورت پارچه اي بوده که آن را به دور بخش پایین
صورت می پیچیده اند و قسمتی از بینی ، لبها و چانه را می پوشانده است . اینگونه پوشش صورت در مجسمه اي از آن دوره دیده
می شودکه اکنون در موزه لوور پاریس قرار دارد که در بندر غربی ترکیه کشف شده و قدمت آن به سه قرن قبل از میلاد مسیح
تخمین زده شده است . ارائه این شناسنامه از پوشش بانوان بیانگر آن است که حجاب صورت در سه قرن قبل از میلاد مسیح کاربرد
داشته . استفاده از روبنده توسط بانوان یونانی تا اسکندریه مصر نیز گسترش یافته بود . نکته اصلی این است که استفاده از روبنده از
سواحل شرقی مدیترانه و جنوب غربی آسیا انتشار یافته و استفاده از این نوع پوشش صورت نیز همچنان در آفریقاي شمالی و
سواحل شرقی مدیترانه معمول است . در سراسر جهان شیوه هاي گوناگونی براي جداسازي نقش موقعیت و فضاي زندگی مردان و
زنان وجود داشته است . برخی از این شرایط خارج از بحث ضروریات اقتصادي است. براي مثال ساختار بعضی از جوامع بر مبناي
بردباري گروهی در مقابل غلبه و نفوذ عده اي دیگر پایه ریزي شده و یک نمونه از چنین جوامعی که به خصوص فرهنگ حجاب
هم نه به معناي عفاف بلکه به معناي انزوا و عزلت در ان رشد و نمو یافته ، جامعه مردسالار است . پیش از آنکه به مقوله نفوذ
فرهنگ مردسالار در سوء استفاده از حجاب و تحریف جایگاه حقیقی آن بپردازیم بر لزوم شرح و توضیح چگونگی روابط در چنین
محدوده اي تاکید می کنیم زیرا روابط حاکم بر چنین جامعه اي آن گونه که به نظر می رسد ساده نیست و همانطور که بسیاري از
مفسران نیز به شرح آن پرداخته اند بر تمام عرصه هاي اجتماعی سیاسی و غرایز طبیعی انسان تاثیر می گذارد . عموماً در نگرش مرد
محوري قدرت حاکم در تصمیم گیري متعلق به پیرترین مردي است که عقایدش نیز قابل قبول باشد . در کانون خانوادگی این
نقش حاکم و تصمیم گیرنده را پدر یا پدر بزرگ ایفا می کند در چنین خانواده پدر سالار قدرت حاکمیت و مالکیت حول
محوري مردانه می چرخد که معمولًا پیرترین فرد مذکر خانواده آن را هدایت می کند و در بعضی مواقع نیز این معنی پدر عمو یا
دایی را در بر می گیرد نوعروسی که پا به خانه بخت می گذارد پیش از آنکه عضوي از خانواده اسبق خود باشد از اعضاي خانه
همسرش به حساب می آید انگیزه هاي منفی و تفسیرهاي نادرست از حجاب براي بانوان به خصوص شایع چنین جوامعی است که
صفحه 12 از 66
زنان تحت تسلط و نفوذ بی چون چراي اعضاي مذکر خانوده اند و زن به منزله ماشین مولد فرزند تهدیدي براي این گونه جوامع
پدر سالار به حساب می آید بی اعتمادي حاکم بر بعضی جوامع موجب می شود این وضعیت وقتی بالا بگیرد که شناخت پدر
فرزند مطرح است و پدر نیز اصرار بر شناخت حقانیت فرزند خویش دارد دختر چنین خانواده اي براي سست نساختن پایه هاي
زندگی خانوادگی اش تنها زمانی که لباس عروس بر تن می کند از میان افراد خانه خارج می شود و زمانی که به منزل نو نیز وارد
می شود چون فردي غریبه از گروه و جمعی دیگر با او رفتار می شود . حجاب در فرهنگی این چنینی تنها پوششی برایا عفاف و
پاکدامنی نیست ، بلکه نوعی اسارت است که زن را از صحنه هاي محوري جامعه دور نگاه می دارد . توصیفی از سادگی و پنهان
داشتن جاذبه هاي جنسی است و مرد خود را موظف می داندکه به چنین زنی احترام بگذارد و او را تحت حمایت و پوشش خود
قرار دهد. غافل از اینکه حجاب زن به معناي گوشه نشینی و عزلت نیست و حجاب حقیقی او را از عرصه هاي گوناگون دور نگاه
نمی دارد . سادگی و عفاف مهم ترین دلیل براي پوشش با عنوان حجاب است که زیبایی زنانه را در پس پرده اي حفاظت می کند
اما آزادي او را سلب نمی کند . زن بسته به اینکه در کدامیک از طبقات قرار گیرد . براي مثال شهر نشین در مقابل روستایی و
روستایی در مقابل کوچ نشین به گونه هاي متفاوت خود را در لباس می پوشاند و مرد نیز موجودي مستقل بی باك و نترس است
که باید قدرت کنترل احساسا ت خویش را داشته باشد . اما این خویشتن داري و حس حیابه خصوص در بین جمع بیشتر مختص
زنان است در چنین محیطی این انتظار از زنان می رود که فقط آنها الزاماً در میان عامه ماخوذ به حیا باشند و بر احساس خود
سرپوش گذارند . بر این اساس در برخی از ممالک و در بین برخی از طبقات زنان مجاز به مشارکت در تجارت هاي کوچکی
چون پرورش و عرضه میوه سبزیجات و حیوانان خانگی و یا خرده مشاغلی مانند خیاطی و آرایشگري هستند . اما هنگامی که سخن
از عنوان هاي شغلی قابل ملاحظه و چشمگیرتر به میان می آید . به دلیل امکان برخورد زن با مردان بیگانه خارج از خانواده حق
جولان دادن در چنین محدوده اي از آنها گرفته می شود . موضوع کنترل زنان و جداسازي آنان از مشارکت هاي اجتماعی ، امري
است که از قدیم الایام مردان بر آن اتفاق نظر داشته اند و در باین باب افسانه ها ساخته و پرداخته اند . گاه زن را سرچشمه شرارت
و اغوا و فریب دانسته اندکه باید او را در حصاري محدود ساخت داستان آدم وحوا وقتی مبتنی بر تفسیرهاي غلط باشد می تواند
نخستین نمونه از افسانه اغواگري زن تلقی شودکه در آن حوا آدم را به خوردن میوه ممنوعه سیبی از درخت هوشیاري ترغیب
میکند و همین فریب خوردگی آدم او را از باغ بهشت به زمین می کشاند و در مقابل زن را براي همیشه تحت قیمومیت و نفوذ مرد
قرار می دهد . بیمار گونگی هاي جنسی و مسایل متعاقب آن را نمی توان در پس زمینه اغوا و فریب زنانه قرار داد و اگر اغوا و
فریبی نیز در کار باشد نمی توان آن را نیز در پشت پرده هاي فراموشی پنهان ساخت . چگونگی رفتارهاي اجتماعی که تنها مختص
زنان نیست و مردان را نیز در بر می گیرد دامنه وسیعی دارد ریشه این گونه رفتارها و روابط را باید در ابعاد خانوادگی تربیتی و
روانی جست و جو کرد . اگر فرهنگی صحیح بر خانواده حاکم باشد و احوال تربیتی و روانی مناسبی در برنامه آموزشی قرار گیرد .
فهم این قضیه براي هر انسانی سهل و آسان می شود که چارچوب چگونگی هاي خود را بسازد و در همان محدوده گام بردارد در
این میان که تعلیم و تربیت مهمترین اصل سازندگی هر انسانی ودر نتیجه آن کل جامعه بشري است چگونه می توان دختران را از
حق آموزش محروم ساخت . نویسنده اي پاکستانی به نام ابوالاعلی مودودي می نویسد : زنان تنها مجازندکه توسط محارمشان دیده
شوند تا موقعیتی براي ایجاد احساسات و یا جذابیت براي آنان به وجود نیاید . آیا معناي این گفته آن است که زنان باید کاملًا در
خانه ودر میان افراد خانواده محصور باشند وحقی براي خارج شدن از این دایره را نداشته باشند مگر براي سفر حج ؟ اگر بگوییم
آري منظور همین است . آنگاه آنچه شاعري از زنان پاکستان به نام عطیه داوود در شعري به نام سفر بیان کرده مصداق پیدا خواهد
کرد انعکاس این نوع نگرش به زندگی زنان را این چنین می سراید سفر زندگیم از خانه آغاز می شد به گورستان ختم می گردد
زندگیم پر از ملال سکون چون جسدي بر شانه هاي پدر و برادرم همسر و پسرم حمل می شود درمذهب تطهیر می شود با سنت
صفحه 13 از 66
آراسته می شود و در تابوتی از جهل و نادانی به خاك سپرده می شود و این وضعیت نه تنها از سوي برخی از دیدگاه ها و برداشت
هاي تنگ نظرانه از مذاهب و سنن بر زنان مسلمان تحمیل می شود بلکه زنان مسیحی نیز آن هنگام که به اتکاي عشق و ایمان غنی
خود رهسپار صومعه می شوند تا به عنوان راهبه در خدمت خداوند قرار گیرند به گوشه نشینی و عزلت خوانده می شوند تا از گناه
مبري بمانند و از دید غیر محفوظ این گونه حجاب شکلی از عفاف نیست بلکه نمونه اي از انزواست که زن را به کناره گیري و
خنثی نگري دعوت میکند بسیار دردناك است که زنی پاکستانی یا افغانی زندگی خود را جسدي ساکن بر دوش افراد مذکر
خانواده اش ببیند و هیچگونه حقی نیز برایش وجود باشددردناك تر آن است که هنوز نیز در برخی مناطق جهان مردانی وجود
دارند که با اتکا به قدرت و ثروت زنان زیادي را تحت پوشش خود در مکانی با نام حرمسرا محبوس می سازند و حق انسان بودن
را از آنها سلب می کنند تنها دیدگاهی می تواند حکم به خانه نشینی زن دهد که به او چون ابزاري براي ارضاي تمایلات نگاه کند
که مسلماً نبوده و نیست . البته نوع حجاب و پوشش زن با دیدگاه سنتی در هر کشوري به گونه هاي متفاوت مطرح شده است در
بعضی از نقاط لباس ساده که سر و تن را بپوشاند پوشش زنان را تشکیل داده است زنان در انظار عمومی با همین پوشش ساده
ظاهر می شوند و به کارهاي روزمره خود می پردازند و همین طور از مشاغلی در سطوح مختلف نیز برخوردارندکه عمدتا مشاغلی
کوچک و بی ارزش هم نیست . حجاب سنتی در اروپا و آمریکا به این شکل ظاهر می شودکه زنان در خارج از خانه کلاه بر سر
می گذارند و یا روزهاي یکشنبه وقتیکه به کلیسا می روند سر خود را با روسري می پوشانند . در هر حال نگرشی انسان گونه به زن
حق برخورداري از تمام نعمات طبیعی و تمام آنچه را ساخته دست بشر است به او اهدا می کند و حجاب به منزله پوششی براي
حفظ پاکدامنی نمی تواند حربه اي باشد براي کنار راندن زن از امور اساسی زندگی بر این اساس و با این دیدگاه است که حجاب
را می توان عفاف دانست نه توجیه و تفسیري براي منزوي کردن و گوشه نشینی و محرومیت از فعالیت هایی که ارتقاشان و
شخصیت علمی و انسانی زنان را در پی دارد
حجاب در لغت
حجاب به معناي پوشش و آن چه به وسیله آن، خود را میپوشانند و نیز حایل بین دو چیز آمده است. جمع حجاب به این معنا
حجب است) ? .(در فرهنگ فارسی، حجاب به معناي نقاب و چادري است که زنان چهره و سر تا پاي خود را با آن میپوشانند
) ?.(حجاب در اصطلاح با توجه به معناي لغوي حجاب و کاربرد قرآنی و روایی این واژه، شرع مقدس حجاب را این گونه بیان
از امام صادق(علیه السلام) پرسیدند: زن تا چه مقدار حق .« پوشانیدن تمامی اعضاي بدن به جز صورت و دستها تا مچ » : میکند
ام سلمه میگوید: پس از نزول ). «? ( صورت و دو دست خود » : آشکار کردن زینت خود را دارد؟ امام صادق(علیه السلام) فرمودند
آیات حجاب، نزد پیامبر (صلی الله علیه واله و سلم) بودیم و میمونه نیز نزد ایشان بود که ابن ام مکتوم وارد شد رسول خدا(صلی الله
حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام) از پدرانش آنها و از امیرمؤمنان (علیه ). «...? ( حجاب خود را بگیرید » : علیه واله و سلم) فرمود
یک نابینا از حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) اجازه ورود خواست. پس ایشان حجاب خود را » : السلام) روایت میکند که
گرفت. رسول خدا(صلی الله علیه واله و سلم) به آن حضرت فرمود: براي چه حجاب خود را گرفتی، در حالی که او تو را نمیبیند؟
حضرت زهرا(سلام الله علیها) فرمود: اگر او مرا نمیبیند، من که او را میبینم و علاوه بر آن او بوي مرا استشمام میکند. آن گاه
). «?( رسول خدا (صلی الله علیه واله و سلم) فرمود: گواهی میدهم که تو پاره تن من هستی
- ? ___________________________ابن منظور، لسان العرب، ج، ? ص - ?. ?? حسن عمید، فرهنگ عمید، ص
- ?. ???بحار الانوار، ج، ??? ص - ?. ?? همان، ص - ?. ?? وسائل الشیعه، کتاب النکاح، ابواب مقدماته و آدابه، باب،???
ح.?
صفحه 14 از 66
پیشگفتار
زن از دیدگاه اسلام داراي شخصیتی والا و ارزشمند است که وجود او زینت بخش آفرینش و افق روحش تجلیگاه رحمت و
لطافت خلقت میباشد. زن مظهر ظرافت و جمال آفرینش است و اصلاح جامعه در مرحله نخست در گروي تقواي زن و پاکدامنی
او میباشد؛ چرا که سلامت اساسیترین بخش جامعه که خانواده است وابسته به عفت و تقواي اوست. بر همین اساس باید اقرار
کرد که زن یکی از مؤثرترین مربیان بشر است که می تواند با تربیت فرزندانی صالح، امتی را رهایی بخشد و جامعهاي را نجات
دهد. از اینرو جایگاه بسیار والاي این گوهر ارزشمند آفرینش اقتضا میکند که در صدف حجاب قرار گیرد تا ارزش حقیقی او
حفظ شود. آري! یکی از فلسفههاي اصلی حجاب و پوشش براي زن در اسلام چیزي جز حفظ ارزشهاي والاي زن نمیباشد. با
تأمل در آیات قرآن و احادیث معصومین علیهمالسلامدر مییابیم که اصل پوشش امري ذاتی و فطري براي انسان به شمار میرود و
برهنگی، فتنهاي است که انسان در اثر وسوسههاي شیطان به آن دچار میشود و جامعه و خویشتن را به آسیبهاي فراوان دچار
میکند. پوشیده بودن زنان در جامعه نه تنها موجب تقویت بنیان خانواده است؛ بلکه سبب حفظ ارزش و شخصیت زن و نیز رشد و
تعالی روحی وي میگردد. حجاب براي زنان مانند صدفی است که گوهر وجودشان را از گزند خطرها و آسیبها مصون می دارد
و نه تنها به آنان، بلکه به جامعه آرامش و سلامت میبخشد و آن را از گزند فساد و فحشا حفظ میکند. مسأله پوشش، در همه
ادیان الهی مورد توجه بوده است. دین مبین اسلام نیز که منطبق بر فطرت بشر میباشد، اهمیت ویژهاي براي آن قائل شده است. در
قرآن کریم به زنان مسلمان توصیههاي فراوانی شده است که هنگام خروج از منزل یا رویارویی با مردان بیگانه، اندام و زینتهاي
خویش را با پوششی مناسب و کامل از نگاه نامحرمان بپوشانند) ?.(بدون شک در عصر حاضر که کشور ما به شدت مورد
هجمههاي فرهنگی قرار گرفته است و دشمنان اسلام با استفاده از امکانات و وسایل جدید و مدرن بیش از پیش درصدد رواج
فرهنگ ابتذال در بین مردم به ویژه جوانان هستند توجه بیشتر به مسأله حجاب و پوشش زنان و نیز راههاي جلوگیري از رواج
که با قلمی ساده و روان به رشته تحریر درآمده « حجاب، حریم پاکیها » بدحجابی، بسیار مهم و ضروري به نظر میرسد. کتاب
است و به خوانندگان محترم تقدیم میشود به بحثهایی مهم و اساسی پیرامون حجاب میپردازد. از محورهاي مهم این کتاب
میتوان به این موارد اشاره نمود: مفهومشناسی حجاب، حجاب در ادیان الهی و آیات قرآن و روایات اسلامی، فطري بودن حجاب
و پوشش در زنان، فلسفه حجاب، راههاي گسترش فرهنگ حجاب، پیامدهاي ناگوار بدحجابی و راههاي مبارزه با آن، پارهاي از
احکام حجاب و پندهایی به جوانان. امید است این تلاش ناچیز گامی در جهت آشنایی هر چه بیشتر بانوان و به ویژه دختران جوان
با ابعاد مختلف مسأله حجاب به شمار آید و این آشنایی زمینهساز گسترش فرهنگ حجاب در بین آنها باشد، ان شاءاللّه) ? (سوره
احزاب: آیات ?? و.??
سخن مؤسسه
یَا أَیُّهَا الْنَّبِیُّ قُلْ لِأَزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَ اءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلاَلبِیبِهِنَّ ذلِکَ أَدْنَی أَن یُعْرَفْنَ فَلاَ یُؤْذَیْنَ؛ اي پیامبر! به »
همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلبابها (= روسريهاي بلند )خود را بر خویش فروافکنند، این کار براي اینکه شناخته شوند
مسأله حجاب، در همه ادیان الهی مورد توجه بوده است و دین مبین اسلام که منطبق بر فطرت .« و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است
بشر میباشد، اهمیت خاصی براي آن قائل شده است که با بررسی آیات نورانی قرآن و احادیث معصومین علیهمالسلام به گوشهاي
از این اهمیت پی میبریم. بدون شک حجاب موجب خشنودي خداوند است؛ زیرا زن، با حجاب خویش جلال خود را حفظ
مینماید و به راستی جمال و جلال زن در حجاب اوست. حجاب وسیلهاي براي گسستن بندهاي اسارت نفس و رهایی از آن به
صفحه 15 از 66
شمار میرود. حجاب نشانگر حیا و پاکی روح و روان زنان است و استقلال فرهنگی و دینی یک جامعه و نیز ایمان و اعتقاد یک
زن به ارزشهاي اصیل اسلام به وسیله حجاب به نمایش گذاشته خواهد شد. زن باحجاب، دیگر در تیررس هواهاي نفسانی نامحرمان
قرار نخواهد گرفت؛ لذا براي همیشه پاك و محبوب باقی میماند، و چون مرواریدي در صدف عفاف، ارزشمند و پربها محفوظ
خواهد ماند. اکنون در عصري به سر میبریم که در فرهنگ غرب، عصر برهنگی و آزادي جنسی نام گرفته و غربیان، بیحجابی را
جزیی از حقوق آزادي زنان محسوب مینمایند. از این رو سخن از حجاب و آثار سازنده آن براي آنها و همفکرانشان ناخوشایند
و بیارزش است. به راستی کدامین فکر به زنان، شخصیت و ارزش میدهد؟ فکري که زنان را همچون عروسکی بزك شده به
جامعه میآورد تا مورد هجوم مردان هرزه و لاابالی قرار گیرد یا ایده و فکري که جمال و زیبایی زن را در حریم ارزشمند حجاب
که از نظر خوانندگان محترم « حجاب، حریم پاکیها » حفظ نموده و از دسترس چشمها و دستهاي آلوده محفوظ بدارد. کتاب
خواهد گذشت با قلمی ساده و روان به مباحث مختلفی پیرامون مسأله حجاب و فلسفه و آثار آن خواهد پرداخت و نیز راهکارهایی
براي گسترش فرهنگ ارزشمند حجاب و جلوگیري از بدحجابی به خوانندگان ارائه خواهد نمود. امید است این تلاش ناچیز مورد
توجه و استفاده اقشار مختلف جامعه و به ویژه بانوان و دختران جوان قرار بگیرد. در پایان از پژوهشگران گروه فارسی مؤسسه
جهانی سبطین علیهمالسلام به ویژه آقایان حمزه کریمخانی و سید محمد سقازاده که در گستره تحقیق و تألیف این اثر تلاش
نمودند، تشکر و قدردانی مینماید. مؤسسه جهانی سبطین علیهماالسلام
فصل دوم: حجاب در ادیان الهی
حجاب در شریعت اسلام
معرفی نموده و وجوب پوشش زنان را با تعدیل و نظم مناسبی به « هدیه الهی » اسلام که آخرین و کاملترین دین الهی است لباس را
جامعه بشري ارزانی داشته است . از انحرافات و یا افراط و تفریطهایی که پیرامون پوشش زنان وجود داشته است اجتناب نموده و
در تشریح قانون، حد و مرزي متناسب با غرایز انسانی را در نظر گرفته است. در حجاب اسلامی، سهل انگاريهاي مضر و
سختگیريهاي بیمورد، وجود ندارد. حجاب اسلامی آنگونه که غرب تبلیغ میکند، به معناي حبس زن در خانه یا پرده نشینی و
دوري از شرکت در مسائل اجتماعی نیست؛ بلکه بدین معناست که زن در معاشرت خود با مردان بیگانه، موي سر و اندام را بپوشاند
و به جلوه گري و خودنمایی نپردازد. با توجه به غریزه قدرتمند جنسی، احکام و دستورهاي اسلام، تدابیري است که خداوند براي
تعدیل و رام کردن و همچنین ارضاي صحیح این غریزه، تشریح فرموده است.
حجاب در مسیحیت
همان طور که اشاره شد، ادیان الهی، به خاطر تناسبشان با فطرت، جهت و شیوه واحدي دارند. در مسیحیت، همانند دین زرتشت
اگر مقصود از » : دانشمند مسیحی در اینباره میگوید ،« جرجی زیدان » . و یهود، حجاب زنان امري واجب به شمار میآمده است
حجاب، پوشاندن تن و بدن است، این وضع، قبل از اسلام و حتی بیش از ظهور دین مسیح، معمول بوده است و آثار آن هنوز در
مسیحیت نه تنها احکام شریعت یهود در مورد حجاب زنان را تغییر نداده و قوانین شدید آن را استمرار .« خود اروپا باقی مانده است
بخشیده است، بلکه در برخی موارد، قدم را فراتر نهاده و با تأکید بیشتري وجوب حجاب را مطرح ساخته است؛ زیرا در شریعت
آمده است که: ازدواج در سن بیست « تاریخ تمدن » یهود، تشکیل خانواده و ازدواج، امري مقدس محسوب میشد و حتی در کتاب
سالگی اجباري بود؛ اما از دیدگاه مسیحیت که تجرد، مقدس شمرده شده است جاي هیچ شبههاي باقی نخواهد ماند که براي از بین
صفحه 16 از 66
رفتن تحریک و تهییج، این مکتب، زنان را به رعایت پوشش کامل و دوري از آرایش و تزیین، به صورت شدیدتري فراخوانده
اي زنان! شوهران خود را اطاعت نمایید تا اگر بعضی نیز مطیع کلام نشوند، سیرت زنان ایشان را بدون کلام دریابد، چون » . است
که سیرت طاهر و خداترس شما را ببینند، و شما را زینت ظاهري نباشد از بافتن مو و متجلی شدن به طلا و پوشیدن لباس، بلکه
انسانیت باطنی قلبی در لباس غیر فاسد روح حلیم و آرام (است) که نزد خداگران بهاست؛ زیرا بدین گونه، زنان مقدسه در سابق نیز
که متوکل به خدا بودند، خویشتن را زینت مینمودند و شوهران خود را اطاعت میکردند، مانند ساره که ابراهیم را مطیع بود و او
و به همین گونه زنان نیز باید با وقار » : همچنین درباره وقار و امین بودن زن میخوانیم . «? را آقا میخواند و شما دختران او شدهاید
از نگاه » : در روایات ما نیز چنین آمده است که حضرت عیسی فرمود . «? باشند و نه غیبتگو؛ بلکه هوشیار و در هر امري امین
حواریون و . «? کردن به زنان بپرهیزید؛ زیرا شهوت را در قلب میرویاند و همین، براي ایجاد فتنه در شخص نگاه کننده کافی است
پس از آنها پاپها و کاردینالهاي بزرگ که دستورهاي دینی آنان از طرف کلیسا و مذهب مسیحیت لازم الاجرا شمرده میشد، با
استاد دانشگاه « حکیم الهی » شدتی هر چه تمامتر زنان را به پوشش کامل و دوري از آرایشهاي جسمی فرا میخواندهاند. دکتر
پس از تشریح وضعیت زن نزد اروپائیان، در مورد حکم پوشش و حجاب زن نزد مسیحیت، عقاید « زن و آزادي » لندن در کتاب
زن باید کاملا در حجاب و » : دو مرجع مسیحیت و دو اسقف بزرگ) را درباره حجاب بازگو میکند ) ،« ترتولیان » و « کلمنت »
پوشیده باشد، مگر اینکه در خانه خود باشد؛ زیرا فقط لباسی که او را میپوشاند، میتواند از خیره شدن چشمها به سوي او مانع
گردد. زن نباید صورت خود را عریان ارائه دهد تا دیگري را با نگاه کردن به صورتش وادار به گناه نماید. براي زن مؤمن عیسوي،
در نظر خداوند، پسندیده نیست که نزد بیگانگان به زیور آراسته گردد و حتی زیبایی طبیعی آن نیز باید مخفی گردد؛ زیرا براي
تصویرهایی که از پوشاك مسیحیان و مردم اروپا انتشار یافته است، به وضوح نشان میدهد که حجاب . «? بینندگان خطرناك است
برخی از تصاویر مربوط به زنان ،« پوشاك اقوام مختلف » در کتاب ،« براون و اشنایدر » . در بین زنان، کاملا رعایت میشده است
مسیحی را آوردهاند که نشان میدهد همگی آنها داراي لباسی بلند و پوشش سر میباشند? .
- ? ___________________________________________انجیل: رساله پطرس رسول، باب سوم، فقره ?
- ?. ?انجیل: رساله پولس رسول به تیموناؤس، باب سوم، فقره- ?. ?? سفینه البحار: ج، ? ص- ?. ??? زن و آزادي: ص-?. ??
پوشاك اقوم مختلف: ص.???
حجاب در شریعت یهود
رواج حجاب در بین زنان قوم یهود، مطلبی نیست که کسی بتواند آن را مورد انکار یا تردید خود قرار دهد. مورخان، نه تنها از
مرسوم بودن حجاب در بین زنان یهود سخن گفتهاند، بلکه به افراطها و سختگیريهاي بیشمار آنان نیز در این زمینه تصریح
گرچه پوشش، در بین عرب مرسوم نبود و اسلام، آن را به وجود آورد، ولی در » : آمده است « حجاب در اسلام » کردهاند. در کتاب
ملل غیر عرب، به شدیدترین شکل، رواج داشت. در ایران و در بین یهود و مللی که از افکار یهود پیروي میکردند، حجاب، به
مراتب شدیدتر از آنچه اسلام میخواست وجود داشت. در بین این ملتها صورت و کف دستها هم پوشیده میشد. حتی در
بعضی از ملتها سخن از پوشیدن زن و چهره زن نبود، بلکه سخن از قایم کردن زن بود و این فکر را به صورت یک عادت
ویل دورانت، که معمولا سعی میکند موارد برهنگی یا احیانا تزیینات و آرایشهاي زنان هر قوم را با آب و تاب . « درآورده بودند
در طول قرون وسطا، یهودیان همچنان زنان خویش را با البسه فاخر » : نقل کند تا آن را طبیعی جلوه دهد، در این مورد میگوید
میآراستند، لکن به آنها اجازه نمیدادند که با سر عریان به میان مردم بروند. نپوشاندن موي سر، خلافی بود که مرتکب را
مستوجب طلاق میساخت. از جمله تعالیم شرعی یکی آن بود که مرد یهودي نباید در حضور زنی که موي سرش آشکار است،
صفحه 17 از 66
در کتاب مقدس یهودیان، موارد متعددي یافت میشود که به طور صریح و یا ضمنی، حجاب و . « دست دعا به دردگاه خدا بردارد
به کار رفته است که بیانگر « برقع » و « چادر » پوشش زن و مسائل مربوط به آن، مورد تأیید قرار گرفته است. در برخی از آنها لفظ
« سفر پیدایش » کیفیت پوشش زنان آن عصر است. اینک به پارهاي از آن موارد اشاره میگردد. پوشش کامل در مقابل نامحرم در
این » : تورات، چنین میخوانیم: و رفقه، چشمان خود را بلند کرد و اسحاق را دید و از شتر خود فرود آمد. زیرا که از خادم پرسید
پس برقع خود را گرفته، خود را پوشاند . عدم تشبه .« آقاي من است » : مرد کیست که در صحرا به استقبال ما میآید؟. و خادم گفت
متاع مرد، بر زن روا نباشد و مرد، لباس زن نپوشد؛ زیرا هر که این کند، مکروه یهوه » : آمده است « تورات » مرد و زن به یکدیگر در
از چادر و برقع و روبندهاي که زنان با آن، سر و صورت و اندام خویش را میپوشاندهاند، صریحا ،« تورات » در . « (خداي تو) است
بوعز گفت: زنهار کسی نفهمد » : میخوانیم « روت » نام برده شده است، که نشانگر کیفیت پوشش زنان است. براي نمونه در کتاب
که این زن به خرمن آمده است. و گفت: چادري که بر توست، بیاور و بگیر. پس آن را بگرفت و او شش کیل جو پیموده بر وي
لزوم پوشاندن سر از نامحرمان ویل دورانت مینویسد: اگر زنی به نقض قانون یهود می پرداخت، چنان که . « گذارد و به شهر رفت
مثلا بی آن که چیزي بر سر داشت به میان مردم میرفت، و یا در شارع عام نخ میرشت، یا بر هر سنخی از مردان، درد دل میکرد،
یا صدایش آن قدر بلند بود که چون در خانهاش تکلم مینمود، همسایگانش میتوانستند سخنان او را بشنوند، در آن صورت، مرد
حق داشت بدون پرداخت مهریهاي او را طلاق دهد . برخی براي تأیید این که منشأ حجاب زنان یهودي، وجوب حجاب در شریعت
بوده، به داستان حضرت موسی و دختران شعیب اشاره میکنند که در آن، حضرت موسی به آنان امر کرد تا پشت سر او y موسی
حرکت کرده و از پشت سر، او را به منزل پدرشان هدایت کنند? __________________________________ .
- سفر پیدایش: باب، ?? فقره ?? و- ?. ?? تورات: سفر تثنیه: باب، ?? فقره- ?. ? تورات: کتاب روت، باب دوم، فقره-?. ??-?
تاریخ تمدن: ویل دورانت، ج، ?? ص- ?. ?? ر. ك: حکمه الحجاب و ادله وجوب النقاب: ص.???
حجاب در شریعت زرتشت
با توصیهها و اندرزهاي خود، کوشیده است تا پایههاي حجابی را که زنان ایرانی به عنوان یک فرهنگ ملی در ظاهر « اشو زرتشت »
عرف خود رعایت میکنند، در عمق روح آنان مستحکم نماید و از این راه، ضمانت اجراي قانون حجاب را در آینده نیز تامین
اشو » نماید و بدین سان، جامعه خویش را در مقابل امکان انحرافهاي اخلاقی پنهان بیمه کند. قسمتی از پند و اندرزهایی که
بهتر نمایان گردد و حرکت او در جهت تعالی « اشو زرتشت » به پیروان خود توصیه نموده را نقل میکنیم، تا این اقدام مهم « زرتشت
اي» : و بیان لزوم توأم نمودن حجاب ظاهري با عفت باطن، روشنتر شود. اشو زرتشت میگوید « حفظ حجاب » و آموزش ریشههاي
نو عروسان و دامادان! روي سخنم با شماست. به اندرزم گوش دهید و گفتارم را به خاطر بسپارید و با غیرت، در پی زندگانی پاك
منش برآیید. هر یک از شما باید در کردار نیک و مهرورزي بر دیگري پیشدستی جوید تا آن زندگانی مقدس زناشویی، با
پاداش رهروان نیکی، به کسی میرسد که هوا، هوس، خودخواهی و آرزوهاي باطل » : و نیز میگوید .« خوشی و خرمی همراه باشد
را از خود دور ساخته، بر نفس خویش چیره گردد. کوتاهی و غفلت در این راه، پایانش جز ناله و افسوس، چیز دیگري نخواهد بود.
کلام ایزدي است که کردار زشت را نابود میکند: از تو اي مرد! » : این جمله به طور مکرر آمده است « وندي داد » و در کتاب
خواهش میکنم پیدایش و فزونی را پاك و پاکیزه ساز! از تو اي زن! خواهش میکنم تن و نیرو را پاك و پاکیزه ساز! آرزو
در « پوشاك اقلیتهاي میهن ما » در کتاب پوشاك باستانی ایرانیان در ذیل عنوان . «! دارم صاحب فرزند باشی و شیر تو فراوان شود
این پوشاك که بانوان زرتشتی از آن استفاده میکنند، شباهتی بسیار نزدیک به » : مورد حجاب زنان زرتشتی چنین میخوانیم
پوشاك بانوان نقاط دیگر کشور ما دارد؛ چنان که روسري آنان از نظر شکل و طرز استفاده، نظیر روسري بانوان بختیاري است و
صفحه 18 از 66
پیراهن، شبیه پیراهن آنان بانوان لر در گذشته نزدیک است و شلوار آنان، از لحاظ شکل و برش، همان شلوار بانوان کرد آذربایجان
.« غربی است و کلاهک آنان، همان کلاهک بانوان بندري است
حجاب در ادیان
فطري بودن پوشش حجاب و پوشش در تمام ادیان و مذاهب، داراي جایگاه خاصی است، و یکی از دلایل اساسی آن این است که
حجاب و عفاف، یک امر فطري است. داستان حضرت آدم و حوا نیز فطري بودن پوشش را اثبات میکند. در تورات (کتاب مقدس
و چون زن دید که آن درخت براي خوراك نیکوست و به نظر، خوشنما » : یهودیان که براي مسیحیان نیز مقدس است) میخوانیم
دلپذیر و دانش فزا رسید پس از میوهاش گرفته بخورد و به شوهر خود نیز داد و او خورد. آنگاه چشمان هر دوي ایشان باز شد و
و آدم، زن خود را » : بعد ادامه میدهد .«... فهمیدند که عریاناند؛ پس برگهاي انجیر به هم دوخته، سترها براي خویشتن ساختند
. « حوا نام نهاد؛ زیرا که او مادر جمیع زندگان است. و خداوند خدا رختها براي آدم و زنش از پوست بساخت و ایشان را پوشانید
بر طبق این متن، آدم و حوا لباسی نداشتند و بعد از خوردن شجره ممنوعه چشمشان باز شد و فهمیدند که عریاناند که بلافاصله با
برگ درختان خود را پوشاندند و بعدا خداوند لباسی از پوست به ایشان ارزانی داشت. در قرآن کریم در مورد داستان حضرت آدم
فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَهَ بَدَتْ لَهُمَ ا سَوْءَاتُهُمَا وَطَفِقَا یَخْصِ فَانِ عَلَیْهِمَا مِن وَرَقِ الْجَنَّهِ؛ آنگاه که آدم و حوا از آن » : و حوا چنین آمده است
درخت (ممنوعه) چشیدند، پوشش خود را از دست داده (عورتشان آشکار گردید) و به سرعت، با برگ درختان بهشتی خود را
طبق آیات قرآن کریم، حضرت آدم و حوا قبل از چشیدن درخت ممنوعه داراي لباس بودهاند؛ اما با خوردن از آن . « پوشاندند
درخت ممنوعه (در اثر اغواي شیطان) لباس خود را از دست دادند که بلافاصله به پوشاندن خود اقدام نمودند. به هر حال، مطابق هر
دو نقل، پس از احساس برهنگی بلافاصله خود را با برگهاي درختان بهشتی پوشاندند. این احساس شرم از برهنگی، حتی بدون
حضور ناظر بیگانه، و سرعت در پوشاندن خود به وسیله برگها (ولو به طور موقت)، از آن جهت که تحت هیچ آموزش یا فرمانی
از جانب خداوند یا فرشته وحی و یا تذکر هر یک به دیگري صورت گرفته است، بیانگر فطري بودن پوشش در انسان است و ثابت
میکند که لباس و پوشش، به تدریج و بر اثر تمدنها ایجاد نشده است؛ بلکه انسانهاي نخستین، یا به تعبیر بهتر، نخستین انسانها،
به طور فطري بدان گرایش داشتهاند. بنا به گواهی متون تاریخی، در اکثر قریب به اتفاق ملتها و آیینهاي جهان، حجاب در بین
زنان، معمول بوده است. هر چند حجاب در طول تاریخ، فراز و نشیبهاي زیادي را طی کرده و گاهی با اعمال سلیقه حاکمان،
تشدید یا تخفیف یافته است، ولی هیچگاه به طور کامل از بین نرفته است. اگر به لباس ملی کشورهاي جهان بنگریم، به خوبی
حجاب و پوشش زن را در آن می بینیم، دقت در لباس ملی کشورها، ما را از ورق زدن کتابهاي تاریخی براي یافتن ملل و اقوامی
که زنان آنها داراي حجاب بودهاند، بی نیاز میسازد و به خوبی اثبات میکند که حجاب در میان اکثر ملتهاي جهان، معمول بوده
است و اختصاص به مذهب یا ملت خاصی نداشته است. تمام ادیان آسمانی، حجاب و پوشش زن را واجب و لازم شمردهاند و
جامعه بشري را به سوي آن دعوت کردهاند؛ چرا که لزوم پوشش و حجاب به طور طبیعی در فطرت زنان به ودیعت نهاده شده است
و احکام و دستورهاي ادیان الهی هماهنگ و همسو با فطرت انسانی تشریع شده است؛ پس در همه ادیان الهی پوشش و حجاب زن
واجب گشته است. در ادیان زرتشت، یهودیت، مسیحیت و اسلام، حجاب زنان امري لازم بوده است. کتابهاي مقدس مذهبی،
دستورها و احکام دینی، آداب و مراسم و سیره عملی پیروان و ادیان الهی، بهترین شاهد و گواه اثبات این مدعاست.
- ? ______________________________________________دایره المعارف فارسی غلام حسین
مصاحب، ص - ?. ??? تاریخ بیست ساله ایران، حسین ملکی، ص- ?. ??? تورات: سفر پیدایش، باب، ? آیات ?- ? و.??- ??
- ?سوره اعراف: آیه.??
صفحه 19 از 66
فصل سوم: حجاب