گروه نرم افزاری آسمان

چرا حجاب!







مشخصات کتاب
سرشناسه : خرمی مشگانی ابراهیم 1342 - عنوان و نام پدیدآور : چرا حجاب ! کاوشی در معنا و چگونگی حجاب ..شیوههاي
برخورد با بیحجابی مولف ابراهیم خرمی مشگانی مشخصات نشر : کاشان مرسل 1388 . مشخصات ظاهري : 192 ص. فروست : ...
3 یادداشت : چاپ قبلی : مرسل، 1383 (بدون -129-972-964- مجموعه کتابهاي شهروند مقتدر. شابک : 22000 ریال 978
192 ؛ همچنین به صورت زیرنویس موضوع : حجاب رده بندي - فروست). یادداشت : چاپ چهارم. یادداشت : کتابنامه ص 190
297 شماره کتابشناسی ملی : 2083775 / 1388 رده بندي دیویی : 636 خ 44 چ 4 /BP230/ کنگره : 17
بخش اول : معنا و چگونگی حجاب
حجاب چیست؟
« المنجد » ،« لسان العرب » قبل از هر چیزي باید بدانیم حجاب چیست؟ حجاب از نظر لغوي یعنی پنهان کردن. این معنا در کتاب هاي
فرهنگ » و « قاموس قرآن » آمده است و در کتاب هاي مذکور حجاب؛ به پرده و حایل میان دو چیز نیز معنا شده است. در « الرائد » و
به کار برده شده است. در قران واژه ي حجاب هفت مرتبه و در سوره هاي مریم، اسراء، شوراء « پرده » حجاب به معناي « لغات قرآن
45 و 52 ذکر شده که در همه ي موارد حجاب به پرده و حایل ،31 ،4 ،50 ،44 ، فصلتف ص، اعراف و احزاب به ترتیب به آیات 16
واذا سألتمو هنّ متاعاً هنّ من ورآء ) «. ومیان ما و تو حجابی وجود دارد » معنا شده است. براي مثال: (ومن بیننا و بینک حجاب) 1
. 2 . 1 . فصلت، 4 «. و هنگامی که چیزي از وسایل زندگی از همسران پیامبر (ص) می خواهید، از پشت پرده بخواهید » حجاب) 2
. احزاب، 52
حجاب در اصطلاح
در اصطلاح واژه ي حجاب بیشتر در مورد پوشش زن به کار می رود که به این معنا (پرده) یعنی در پشت پرده بودن زن. آنچه
امروزه از کلمه ي حجاب برداشت می شود، کمی متفاوت از کاربرد آن در گذشته است. امروزه حجاب یعنی پوشش براي زنان،
شاید به اعتبار پشت پرده واقع شدن زن باشد، به گفته ي مرحوم شهید مطهري (ره) معناي اصطلاحی حجاب بیشتر در عصر ما پیدا
به معناي پوشش استفاده می کنند و کم تر از کلمه ي حجاب به معناي پوشش « ستر » شده است، اما فقها در کتب فقهی از واژه
استفاده می نمایند.
حجاب در قرآن
اشاره
سوره هاي احزاب و نور در قران سخن از حجاب به میان می آورند، براي درك اهمیت حجاب از دیدگاه قران به آیاتی در این
زمینه اشاره می شود: (وقل للمؤمنات یغضضن من ابصار هنّو یحفظن فروجهنّ و لا یبدین زینتهنّ الا ما ظهر منها و لیضربن بخمر هنّ
علی جیوبهنّ و لا یبدین زینتهنّالا لبعو لتهنّ او ابائهنّ او اباء بعو لتهنّاو ابنائهنّ او ابناء بعو لتهنّ او اخوانهنّ او بنی اخونهنّ او بنی
صفحه 13 از 73
اخواتهنّ او نسائهنّ او ما ملکت ایمانهنّ او التّا بعین غیر اولی الاربه من الرّجال او الطّفل الذین لم یظهروا علی عورات النّساء و لا
و به زنان با ایمان بگو چشم هاي » یضربن بارجلهنّ لیعلم ما یخفین من زینتهنّ و توبوا الی الله جمیعاًایه المؤمنون لعلّکم تفلحون) 1
خود را فرو گیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آن مقدار که ظاهر است، آشکار ننمایند و روسري هاي خود را
بر سینه خود افکنند و زینت خود را آشکار نسازند مگر براي شوهرانشان یا پدرانشان یا پدر شوهرانشان یا پسرانسان، یا پسران
همسرانشان یا برادرانشان یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم کیششان یا بردگانش یا افراد سفیه که تمایلی به زن
ندارند، یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند، آنها هنگام راه رفتن پاي هاي خود را به زمین نزنند تا زینت
نکاتی که از آیه برداشت می شود: 1 این «. پنهانی شان دانسته شود. و همگی به سوي خدا برگردید اي مؤمنان! تا رستگار شوید
چشم هاي خود را از نگاه ) « یغضضن من ابصارهنّ » : آیه با بیان وظایف زنان، آنان را از چشم چرانی برحذر می دارد و می گوید
و حفظ کنند دامان خود ) « و یحفظن فروجهنّ » : هوس آلود فرو گیرند). 2 موضوع حجاب و پوشش را مطرح می کند و می گوید
ذکر شده مقصود خودداري « فروج » را). مرحوم طبرسی صاحب تفسیر شریف مجمع البیان از قول ابن زید می گوید: در قران هر جا
ولا یبدین » از زناست، مگر ایجا که منظور پوشش و حجاب است. 3 و ظاهر نکنند زینت خود را مگر آن مقدار که آشکار است
. 1 . نور، 31 .« زینتهنّ الا ما ظهر
زینت چیست؟
در زبان فارسی زینت به معناي زیبایی در مقابل زشتی قرار می گیرد. از مضامین و مفاد آیه این طور استنباط می شود که زنان نباید
آرایش هاي مصنوعی خویش را که معمولًا به اعضاي بدن اضافه می شود چون سرمه، خضاب، کرم، رژلب، ریمل، انگشتر، گردن
بندو... ظاهر سازند.
زینت ظاهري و باطنی
با استناد به کتب تفسیر چون تفسیر مجمع البیان و منهج الصادقین زینت را می توان به دو نوع باطنی و ظاهري با زینت آشکار و
مگر آن مقدار که ظاهر است) می توان گفت ) « الا ما ظهر منها ...» پنهان تقسیم کرد. با توجه به بخشی از آیه شریفه که می گوید
که پوشاندن زینت ظاهري لازم و ضروري نیست و نگاه کردن به آن محلّ اشکال نیست. اما در این مورد نباید نظر علماي اهل فن و
فقها را فراموش کرد که می گویند: اگر نگاه کردن به زینت ظاهري به قصد لذت باشد و این نگاه مجب فساد و انحراف گردد،
محلّ اشکال است و در دریف نگاه هاي حرام جاي می گیرد و چنین مواردي زینت ظاهري هم باید پوشانده شود و این پوشاندن
واجب است.
زینت ظاهري چیست؟
اشاره
درباره زینت ظاهري فقها و مفسران نظرات مختلفی دارند مرحوم طبرسی (ره) صاحب تفسیر مجمع البیان در ذیل آیه مورد بحث
می فرمایند: درباره ي زینت آشکار و ظاهري سه قول است: 1 برخی گویند: زینت آشکار لباس است. 2 برخی گویند: زینت
ظاهري سرمه و انکشتر و خضاب دست است. 3 بعضی گویند: زینت ظاهري صورت و کفت دستهاست و در تفسیر علی بن ابراهیم
می گوید: کف دست ها و انگشتان است. اما بنا بر تفسیري که از ناحیه امام جعفر صادق (ع) وارد شده آن است که می فرمایند:
صفحه 14 از 73
امام صادق (ع) فرمود: (الزّینه .« مگر آن مقدار که ظاهر است » ( زراره از امام صادق (ع) نقل کرده: (فی قوله تعالی: الا ما ظهر منها
ابی بصیر گوید: از امام صادق ع (سألته عن قول الله «. زینت ظاهري عبارت است از سرمه و انگشتر » الظّ اهره: الکحل و الخاتم) 1
1 . وسائل الشیعه، ج 14 ، باب 109 ، حدیث عزّوجل: و لا یبدین زینتهنّ الا ما ظهر منها. قال (ع) : الخاتم و المسکه و هی القلب) 2
.« سوال کردم از آیه اي که خداوند فرموده: ظاهر نکنند زینت خود را مگر آنچه که ظاهر است » . 2 . همان، حدیث 4 . 3، ص 146
بعضی از اصحاب امام صادق از آن حضرت (ع) سوال کردند: (ما یحل للرّجل من المراه «. انگشتر و دستبند است » : امام (ع) فرمود
چه چیزي حلال است براي مردان که از زبنان ببینند در صورتی » ان یري اذا لم یکن محرماً؟ قال (ع) : الوجه، و الکفّان و القدمان) 1
اسماء دختر ابوبکر، خواهر عایشه به خانه ي پیامبر (ص) آمد در حالی «. چهره، مچ و قدم ها » : امام (ع) فرمود «؟ که نامحرم هستند
که لباس هاي نازك و بدن نما پوشیده بود، پیامبر (ص) روي خود را از او برگرداند و فرمود: (یا اسماء، انّ المراه اذا بلغت المحیض
اي اسماء! همین که زن به حدّ بلوغ رسید، سزاوار نیست چیزي از » لم تصلح ان یري منها الا هذا و هذا، و اشار الی کفّه و وجهه) 2
به عنوان نکته ي پایانی در این «. او بدن او دیده شود مگر این و این. و اشاره فرمود به چهره و قسمت مچ به پایین دست خودش
قسمت باید گفت عدم پوشش براي چهره و مچ و قدم و آن قسمت هایی که جزءزینت ظاهري زن قلمداد می شود، در صورتی که
موجب فساد، انحراف و گناه نشود اشکالی ندارد و اگر چنین شد یعنی منشأ فساد قرار گرفت، پوشاندن آن قسمت ها هم واجب می
شود. بهتر است که زنان مسلمان چهره، مچ و زینت خود را در مجامع عمومی آشکار نکنند؛ چون همین صورت زیبا که خود چشم
. 2 . مسأله حجاب، ص 150 . و ابرو و لب را در بر می گیرد، می تواند براي نامحرمان جالب باشد. 1 . همان، حدیث 2
چرا استثنا؟
در جواب باید گفت که زن در ؟« الا ما ظهر منها » : چرا آیه ي مورد بحث در مورد زینت زنان استثنا قائل می شود و می گوید
زندگی اجتماعی خویش ناچار است که از دو دست خویش براي انجام اموري چون برداشتن اشیاء... و استفاده کند و نیز در مواقعی
باید رخ بگشاید، وي در بعضی به خاطر انجام بعضی از امور باید از منزل بیرون رود و این بدان معنا نیست که اگر ما زنی را با
صورت نمایان مشاهده کردیم. بلافاصله مورد اصابت تیرهاي هوس آلود نگاه خویش قرار دهیم. استثنایی که آیه براي زنان قائل
می شود، در حقیقت نوعی تسهیل است که به زنان واگذار شده است تا در زندگی اجتماعی راحت تر باشند.
زینت باطنی یا پنهانی چیست؟
نوع دوم از اقسام زینت، زینت پنهانی و باطنی است. زینت پنهانی همان زینت طبیعی زن است و زن به طور طبیعی از این نوع زینت
برخوردار می باشد که این نوع زینت در اندام زن نهفته است چون ذراع، ساق پا، بازو، گردن، سر، سینه و گوش و اطراف آن.
برخی دیگر از مفسّران گفته اند: زینت پنهانی همان زینت آلات است چون گوشواره، دستبند، بازوبند و گردن بند، زیرا آشکار
کردن چنین زینتی مستلزم آشکار شدن اندامی است که زینت بر آن قرار دارد. در نیتجه پوشاندن زینت پنهانی براي بانوان ضروري
و واجب است.
چگونگی حجاب
اشاره
باید روسري هاي خود را بر روي سینه » ( در قسمتی از سوره ي نور آیه ي مورد بحث آمده است: (و لیضربن بخرم هنّ علی جیوبهنّ
صفحه 15 از 73
در این قسمت از آیه خداوند چگونگی و کیفیت حجاب را بیان می دارد و حدود پوشش لازم را بر می .« و گردن خود بیکفند
به اطراف گردن و « جیب » وسیله اي است که زنان با استفاده از آن سر خود را می پوشانند، مانند روسري و مقنعه؛ و « خمر » . شمرد
قسمت بالاي سینه گفته می شود. آمده است که زنان قبل از نزول آیه مورد بحث گوشه هاي روسري خود را روي شانه ها یا پشت
سر می انداختند، به طوري که گردن و کمی از سینه ي آنها ظاهر و نمایان می شد، لذا وقتی آیه ي فوق نازل شد زنان وظیفه یافتند
که با گوشه هاي روسري خویش گردن و سینه را بپوشانند، در غیر این صورت استفاده از روسی فایده اي ندارد. مرحوم طبرسی
زن باید مو و » ( صاحب تفسیر شریف مجمع البیان از ابن عباس این گونه نقل می کند: (تغطّی شعرها و صدرها و تراءبها و سوالفها
.« سینه و دور گردن و زیر گلوي خویش را بپوشاند
وظیفه ي زنان در برابر شوهر و دیگر محارم
ظاهر نکنند زنان زینت هاي خویش را مگر براي » ( در بخشی از آیه ي شریفه مورد بحث داریم: (ولا یبدین زینتهنّ الا لبعو لتهنّ
رعایت حجاب براي زنان الزامی است مگر در مواردي که ذکر خواهد شد، از جمله ي این موارد شوهر است که زن «. شوهرانشان
در مقابل شوهر نه تنها می تواند حجاب را کنار بگذارد، بلکه این کار تا حدودي شایسته نیز می باشد. سایر موارد در یازده گروه
جاي می گیرند که در طی آن زنان از حجاب خویش استثنا شده اند. همان طوري که گفته شد در آیه ي مورد نظر دو استثنا وجود
دارد. کارشناسان و بزرگان علوم قرآن در این مورد این طور گفته اند: استثناي اول: (الا ما ظهر منها) براي زن مقدار معینی از زینت
که ظاهر کردن آن براي عموم (محرم و نامحرم) فاقد اشکال می باشد، جایز است. استثناي دوم: در این مورد دوازده گروه معین نام
برده شده که ظاهر نمودن زینت براي آنان جایز است و این ها از محارم هستند که ازدواج با آنها حرام و محلّ اشکال است. شوهر
از اولین کسانی است که قرآن ظاهر نمودن زینت را در برابر او جایز می شمرد. زن نه تنها اجازه دارد تمام انام خویش را براي
شوهرش نمایان سازد، بلکه باید زمینه را براي تحریکات جنسی شوهر فراهم سازد. اسلام به زنان سفارش می کند که خود را براي
شوهرانشان زینت و آرایش کنند و به دلخواه آنان عمل کنند و با ظاهر نمودن زیبایی هاي آشکار و پنهانی هر چه بیشتر دل شوهر
را به دست آورند. نکته ي مهمی که در این قسمت وجود دارد، این است که زنان فقط در برابر شوهرانشان می توانند تمام
اندامشان را هویدا کنند از سر تا کف پا و حتی عورتین. اما براي محارم غیر از شوهر ظاهر کردن زینت با محدودیت روبرو می
شود. اینکه زنان باید از ناف تا زانوي خویش را بپوشانند و جایز نیست این قسمت ها در برابر محارم غیر از شوهر ناپوشیده باشد و
نیز ناپوشیده ماندن سایر اندام مشروط به این است که فسادي در میان نباشد که اگر این طور بود، آن قسمت ها نیز باید پوشیده
شود. پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: (اي حولاء، لاتبدي زینتک لغیر زوجک، لا تحلّ لامراه ان تظهر معصمها و قدمها لرجل غیر
زینت خود را براي » بعلها و اذا فعلت ذلک لم تزل فی لعنه الله و سخطه و غضب الله علیها و لعنتها ملائکه الله و اعدّلها عذاباً الیماً) 1
غیر شوهرت آشکار نکن و براي زن جایز نیست مچ و پایش را براي مرد نامحرم آشکار سازد و اگر مرتکب چنین عملی شد،
خداوند او را لعنت کند و دچار خشم و غضب الهی می شود و فرشتگان ینز او را لعنت می کنند و عذاب دردناکی براي او مهیا
تألیف نگارنده « راز خوشبختی همسران » 1 . مستدرك الوسایل ج 2، ص 549 . براي شفّاف شدن موضوع به کتاب .« شده است
مراجعه کنید. در این کتاب بنده نکاتی را آورده ام که موضوع را روشن تر می سازد.
وظیفه زنان مسلمان در برابر دیگر زنان مسلمان و غیرمسلمان
در بخشی از ایه ي 31 سوره ي نور این طور آمده است: (...ولا یبدین زینتهنّ الا... نسائهنّ) زن مسلمان می تواند در برابر زنان
خودشان زینت هاي خویش را نمایان سازد. منظور از زنان خودشان چیست؟ منظور زنان مسلمان است که نمایان کردن زینت ها در
صفحه 16 از 73
برابر آنها فاقد اشکال است. اسلام می گوید: نمایان کردن زینت ها براي زنان غیر مسلمان جایز نیست (زنان یهود، نصاري و...)
چون احتمال دارد زنان غیر مسلمان آنچه را که می بینند براي شوهرانشان تعریف کنند. در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده که
سزاوار نیست زن » حضرت فرمودند: (لا ینبغی للمراه ان تنکشف بین یدي الیهودیّه و النّصرانیّه، فانّهنّ قد یصفن لازواجهنّ) 1
1 . وسایل «. مسلمان در برابر زن یهودي یا نصرانی برهنه شود؛ چرا که آنها آنچه را دیده اند براي شوهرانشان توصیف می کنند
. الشیعه، ج 14 ، باب 98 ، حدیث 1، ص 133
براي محارم خود زنان دیگر را توصیف نکنید
زنانی که زینت هاي پنهانی زنان دیگر را می بینید، نباید آنچه را دیده اند براي محارم خویش بازگو کنند؛ چرا که توصیف زیبائی
هاي، سایر زنان می تواند آثار شوم و مخربی در مردان داشته باشد. به زنان توصیه می شود آنچه را که در محافل زنانگی چون
حمام، عروسی تالارها و باشگاه هاي ورزشی و فرهنگی می بینند، براي شوهر و برادرانشان توصیف نکنند که اگر این طور شد، در
حقیقت دل شوهر را به سوي دیگران سوق داده اند. پرواضح است وقتی زنی زبان به توصیف زینت هاي زنی دیگر باز می کند
شوهرش را به دیدن آن زن تحریک کرده و ممکن است بعضی پی آمدهاي غیر اخلاقی دیگري را نیز به همراه داشته باشد. لذا
توصیف زینت زنان دیگر نه تنها بر روي شوهران اثر مخرّب دارد، بلکه براي خود زنان نیز پیامدهاي منفی دارد. اگر زنی به چنین
کاري اقدام کرد، در واقع تیشه به ریشه ي خانواده ي خویش زده است و گذشته از اثرات مخرّب دنیایی، عذاب دردناك آخرت را
نیز براي خودم فراهم ساخته است. پیامبر بزرگوار اسلام حضرت محمد (ص) می فرمایند: (من وصف امراه لرجل و ذکر جمالها له،
فافتتن بها الرّجل فاصاب منها فاحشه لم یخرج حتی من الدنیا حتی یغضب الله علیه، و من غصب الله علیه غصبت علیه السماوات السبع
و الارضون السّبع و کان علیه من الوزر مثل الذي اصابها. قیل: یا رسول الله، فان تابا و اصلحا؟ قال (ص) : یتوب الله تعالی علیهما، و
هر کسی زنی را براي مردي وصف کند و زیبایی او را چندان نزد وي بستاید که آن مرد را فریفته ي » لم یقبل توبه الذي یخطبها) 1
آن زن برگرداند تا از او به حرامی کام گیرد، از دنیا نرود تا اینکه خداوند بر او خشم گیرد. و هر کس مورد غضب الهی واقع شود،
آسمان هاي هفتگانه و زمین هاي هفتگانه همه بر او خشم یرند و گناهش همانند آن کس باشد که از آن زن به حرامی کام گرفته
است. پرسیدند: یا رسول الله! اگر آن زن و مرد توبه کنند و خود را اصلاح نمایند، باز بر آن شخص وصف کننده گناهی هست؟
فرمود: خداوند متعال توبه ي آن دو را می پذیرد، ولی توبه ي آن کسی که به وسیله وصفی که از آن شخص کرده ایشان را به فتنه
. 1 . عقاب الاعمال، ص 661 «. انداخته و سبب این ماجرا شده را نخواهد پذیرفت
پوشش در مقابل اطفال
اشاره
یکی دیگر از مواردي که زنان می توانند زینت پنهانی خود را ظاهر نمایند، در برابر کودکانی است که آگاهی ندارند و توانایی
یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان » جنسی در آنها بیدار نشده است: (او الطّفل الّذین لم یظهروا علی عورات النّساء) 2
اما ظاهر کردن زینت باطنی و پنهانی در برابر کودکانی که توانایی جنسی آنها بیدار شده است، جایز نیست؛ چون می .« آگاه نیستند
تواند اثرات سوء اخلاقی و تربیتی قابل توجهی را دربرداشته باشد؛ لذا در این رباطه حتی مادران و خواهران وظیفه دارند که در خانه
در مقبال فرزندان و برادران خویش نوع پوشش را رعایت کنند و شایسته نیست که لباس هاي ناهنجار بپوشند یا اینکه آرایش هاي
مصنوعی خود را بروز دهند. (سئل امیرالمؤمنین (ع) عن ال ّ ص بیّ یحجم المراه، قال (ع) : اذا کان یحسن ان یصف فلا) 3 از
صفحه 17 از 73
اگر بچه می تواند تعریف کند » : امیرالمؤمنین علی (ع) سوال شد: پسر بچه می تواند زن را حجامت کند؟ حضرت (ع) فرمود
2 . نور، . یعنی زنان می بایست از کودکی که از امور جنسی آگاه است، دوري کنند. 1 . عقاب الاعمال، ص 661 «. حجامت نکند
3 . وسایل الشیعه، ج 14 ، ص 172 . والی مکه، محمد بن ابراهیم شوهر دختر امام صادق (ع) بود. او دختري داشت که لباس .31
هاي رنگارنگ بر او پوشانده، او را به مجلس نامحرم می آورد او را بغل می کرد، تا اینکه روزي دخترك نزد حضرت موسی بن
دختر » : جعفر (ع) که دایی او می شد، آمد. حضرت در حالی که دو دست خویش را دراز کرده بود، دخترك را گرفت و فرمود
. 1 . همان، ص 17 1 «. وقتی شش ساله شد بر مرد نامحرم جایز نیست او را ببوسد و یا بغل کند
زنان هنگام راه رفتن پاهاي خود را به زمین نزنند
زنان هنگام راه رفتن پاهاي خود را به زمین » خداوند در ادامه آیات می فرمایند: (و لا یضربن بارجلهنّ لیعلم ما یخفین من زینتهنّ) 2
در این قسمت از آیه نیز خداوند از رعایت حجاب و پوشش به عنوان وظیفه اي براي زنان «. نزنند تا زینت پنهانی شان دانسته شود
یاد می کند و یکی از ریزترین ولی در عین حال مهم ترین عوامل حجاب را گوشزد می نماید. مرحوم استاد شهید علامه مطهري
(ره) در توضیح مطلب فوق می فرماید: زنان عرب معمولًا خلخال به پا می کردند و براي اینکه بفهماند خلخال قیمتی به پا دارند،
در «. زنان هنگام راه رفتن پاهاي خود را به زمین نزنند » : پاي خود را محکم به زمین می زدند. آیه ي فوق از این عمل هم نهی فرمود
این قسمت از آینه نکات مهمی یافت می شود. وقتی خداوند زنان را حتی در راه رفتن متوجه دقّت در امر حجاب می کند و می
گوید مبادا صداي گام هاي شما به گوش مردان بیگانه برسد، این مطلب به روشی استنباط می شود که زنان نباید با رفتار و حرکات
خویش آتش شهوت را در دل مردان شعله ور سازند؛ چرا که روشن شدن این آتش در گام اول عفّت و پاکدامنی خود آنها را
هدف قرار می دهد. امام موسی بن جعفر (ع) می فرمایند: (لا ینبغی للمراه ان تمشی فی وسط الطّریق ولکن تمشی الی جانب
3 . همان، . 2 . نور، 31 «.( زن ها بهتر است که از کنار جادّه راه روند و از وسط راه حرکت نکنند (خود را حفظ کنند » الحائط) 3
. ص 132
حفظ حجاب و آیه اي دیگر
اشاره
(یا نساء النّبیّ لستنّ کأحد من النّساء ان اتّقیتنّ فلا تخضعن بالقول فیطمع الّذي فی قلبه مرض و قلن قولًا معروفاً، و قرن فی بیوتکنّ و
اي همسران پیامبر! شما همچون یکی از زنان معمولی نیستید اگر تقوا پیشه کنید؛ بنابراین به گونه اي » لا تبرّجن الجاهلیه الاولی) 1
هوس انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند و سخن شایسته بگویید و در خانه هاي خود بمانید و همچون جاهلیت
. 1 . احزاب، 32 «. (در میان مردم) ظاهر نشوید
برداشت هایی از ایه
این آیه صرف نظر از فضایل و مقام زنان پیامبر (ص) بر سایر زنان دیگر به خاطر انتساب آنها به پیامبر (ص) و بودن در خانه ي وي
و کانون وحی و شنیدن آیات، به یک حکم عام اشاره دارد و می تواند به عنوان جوابی باشد براي آن دسته از افرادي که ایراد می
گیرند که در اسلام زن محدود است و هیچ گونه آزادي ندارد و باید همیشه خانه نشین باشد و در صحنه ي اجتماع ظاهر نشود و
محبوس بماند و دستور اسلام به حجاب و پوشش خود حاکی از محدودیت می باشد و حال آن که حجاب در اسلام براي زنان
صفحه 18 از 73
مصونیت است نه محدودیّت. دین مقدس اسلام به زنان اجازه ي شرکت در مجامع عمومی را داده و سنّت جاري مسلمین از زمان
پیامبر (ص) نیز همین بوده است که زنان از حضور در مراکز و مجالس منع نمی شده اند، بلکه به شرکت در فعالیت هاي اجتماعی،
سیاسی، عبادي، نظامی، اقتصادي و... توصیه و سفارش شده اند که به طور مفصل در بحث آینده بیان می شود. مع الوصف اسلام با
شکسته شدن حریم ها مخالف است، اسلام با مخلوط شدن زن و مرد مخالف است و الا زنی که با پوشش باشد و حریم را حفظ
جهان امروز به نام آزادي زن و صریح » : کند، در کجاي اسلام منع شده است؟ مرحوم استاد شهید مرتضی مطهري (ره) می فرماید
روح جوانان را سخت فاسد کرده است. به جاي اینکه این آزادي به شکفتن استعدادها کمک کند، به « آزادي روابط جنسی » تر
شکل دیگر و به صورت دیگر غیر آنچه در قدیم وجود داشت، نیروها و استعدادهاي انسانی را هدر داده است و می دهد. زن از
کنج خانه بیرون آمده، اما به کجا رو آورده است؟ به سینماها، کنار دریاها، حاشیه ي خیابان ها و مجالس شب نشینی. زن امروز به
نام آزادي، خانه را خراب کرده بدون اینکه مدرسه یا جاي دیگر را آّباد کرده باشد، اگر غلط نکنم آنجا را نیز خراب کرده است.
در اثر این بی بند و باري و دور افکندن قیود انسانی، از راندمان تحصیل جوانان کاسته شده، جوانان از تحصیل و مدرسه فراري شده
2 . مسأله 2 «. ... اند، جنابت هاي عشقی فراوانی شده، بازار سینماها رونق گرفته، جیب کارخانه داران مولّد لوازم آرشی پر شده و
حجاب، ص 221 . در صدر اسلام و زمان حیات پیامبر (ص) به خصوص، آن حضرت اجازه ي شرکت و حضور در مساجد و مجامع
پیامبر (ص) » : عمومی را می داد ولی در صورتی که مختلط نباشندف دستور می داد محل ها از هم جدا باشد. در روایات آمده است
به زنان اجازه ي آمدن به مسجد را می داد، اما به شرط که محل آنها از مردها جدا باشد و در ورودي آنها از دري که مردان وارد
2 پیامبر «. و در وقت رفتن در کوچه و خیابان نیز دستور می داد زنان از کنار کوچه و مردان از وسط بروند » 1 «. می شوند، مجزا باشد
خوب است » (ص) روزي به درب ورودي مسجد اشاره کرد و در موقع آمدن زنان به مسجد فرمود: (لو ترکنا هذا الباب للنّساء) 3
و پیامبر (ص) دستور داد که شب هنگام که نماز تمام می شود، اول زن ها بیرون بروند بعد .« این در را به بانوان اختصاص بدهیم
مردها و خوش نمی داشت که زن و مرد در حال اختلاط از مسجد بیرون روند؛ زیرا فتنه ها از همین اختلاط ها بر می خیزد. 4 و
بهتر این » : روزي پیامبر (ص) در بیرون مسجد بود، دید مردان و زنان با هم از مسجد بیرون آمدند، به زن ها خطاب کرد و فرمود
5 و شکی نیست که طبیعت جنسی زنان و مردان همدیگر را «. است شما صبر کنید آنها بروند، شما از کنار بروید و آنها از وسط
جذب می کند و در صورت اختلاط در محیط آزاد و بدون مانع و قید و بند شرعی و عرفی و قانونی، مفاسد و خطرهاي بزرگی را
جامعه ي امروزي زیان هاي » : به بار می آورد و آبروها و حیثیت ها را لکه دار می سازد. شهید آیت الله مطهري (ره) می فرماید
اجتماع مختلط را به چشم خود می بیند، چه لزومی دارد که زنان فعالیت هاي خود را به اصطلاح (دوش به دوش) مردان انجام دهند
4 . همان، . 2 . همان. 3 . مسأله حجاب، ص 233 . و... اثر این دوش به دوشی ها 1 . زندگانی حضرت زهرا (س)، محلاتی، ص 107
5 . همان. این است که هر دو همدوش را از کار باز می دارد و هر یک را به جاي توجه به کار متوجه (همدوش) می . ص 234
1 پیامبر (ص) می فرمایند: (لیس للنّساء من سروات الطّریق «. کند، تا آنجا که غالباً این همدوشی ها به هم آغوشی منتهی می گردد
زنان حق ندارند از وسط جادّه بروند، بلکه از کنار و یا کنار جادّه و راه، باید راه » شیء و لکنّها تمشی فی جانب الحائط و الطّریق) 2
. 2 . وسایل الشیعه، ج 14 ، باب 97 ، حدیث 1، ص 132 . 1 . مسأله حجاب، ص 237 .« بروند
آیا تربیت بر طبیعت حکفرماست!
اشاره
پادشاهی با وزیر خود مباحثه ي زیادي نمود درباره ي اینکه: تربیت بر طبیعت حکمفرماست و همیشه طبیعت محکوم تربیت است،
صفحه 19 از 73
یعنی در اثر تربیت، طبیعت و فطرت فراموش می شود و تربیت غالب می آید. وزیر می گفت: گرچه تأثیر تربیت در روحیه ي هر
انسان و و حیوانی قابل انکار نیست، ولیکن نه به نحوي که طبیعت فراموش شود. پادشاه براي ثابت نمودن ادعاي خود، در یک شب
وزیر را براي صرف شام دعوت کرد و چون وزیر وارد مجلس اطعام گردید، مشاهده کرد که در اطراف سفره، گربه ها ایستاده اند
و شمع به دست گرفته اند که مجلس روشن باشد. وزیر از این منظره بسیار در شگفت شد و پادشاه رو به وزیر نمود و گفت: طبیعت
گربه کی شمع داري و چراغ نگاه داشتن بوده و اگر نگاه می کنی آنها امشب چراغ دار شده اند، تربیت آنها را به این امر وادار
نموده. وزیر گفت: تقاضا دارم فردا شب هم این مجلس را به این کیفیّت مرتّب سازید، تا اینکه بنده هم از براي اثبات ادّعاي
خویش اقامه دلیل نمایم و دلیل هر که غالب شد، قول او را قبول کنیم. پادشاه قبول کرد و شب دیگر که وزیر وارد مجلس شد و
دید گربه ها تمام سرپا ایستاده اند و شمع به دست گرفته اند، موشی را که از قبل گرفته بود، از جیب بیرون آورد و در میان اطاق
رها کرد، به مجرد آن که چشم گربه ها به موش افتاد، شمع ها را بر زمین انداختند و به دنبال موش دویدند تا اینکه او را خوردند و
برگشتند و باز شمع ها را به دست گرفتند. وزیر گفت: دیدید، چون طبیعت گربه بر موش گرفتن است به مجرّد آن که چشمشان به
موش افتاد، تربیت چند ساله ي خود را فراموش کردند و به دنبال موش دویدند. 3 از خواننده محترم تقاضا دارد که از این حکایت
3 . صد و ده . 2 . وسایل الشیعه، ج 14 ، باب 97 ، حدیث 1، ص 132 . نتیجه گیري لازم را بنماید. 1 . مسأله حجاب، ص 237
پس از آن که حضرت نوع (ع) نفرین کرد و قوم او غرق » : حکایت، قرنی گلپایگانی، ص 123 . امام محمد باقر (ع) فرموده است
شدند، شیطان به نزد او آمد و گفت اي نوح! تو حقّی بر من داري که می خواهم جبران کنم. نوح (ع) فرمود: چه قدر براي من
ناراحت کننده است که به گردن تو حقّی پیدا کرده باشم. اکنون بگو آن حق چیست؟ شیطان لعین گفت: بله، تو نفرین کردي و
خدا این مردم را غرق کرد و کسی به جاي نماند که من او را اغواء کنم و از راه بیورن ببرم و اینک تا امدن قرن دیگر و نسل آینده
من آسوده هستم. نوح (ع) فرمود: اکنون چگونه می خواهی جبران کنی؟ شیطان براي تلافی این حقّی که به قول خودش به گردن
نوح (ع) داشت، گفت در سه جا به یاد من باش و مرا از خاطر نبر که من در این سه جا از هر جاي دیگر، به آدمی نزدیک ترم. اول:
در جایی که خشم می کنی. دوم: وقتی که میان دو نفر قضاوت می کنی. سوم: هنگامی که با زن بیگانه اي خلوت می کنی و کس
1 این حکایات و ده ها روایات و حدیث که حضرات ائمه معصومنین (ع) فرموده اند، گویاي آن است که «. دیگري با شما نیست
آدمی نمی تواند در برابر جنس مخالف بی تفاوت باشد و تجربه هم ثابت کرده مجالس و مراکز و مجامع مختلط و مشترك زنان و
مردان بدون تردید خطرناك است و باید در چنین مواقعی به خدا پناه برد. 1 . تاریخ انبیاء، رسولی محلاتی.
به خدا پناه می برم
در احوالات مرحوم تقدّس اردبیلی (ره) از مفاخر بزرگ جهان اسلام، نقل شده: از آن بزرگوار سوال شد، آیا دنیا می تواند تو را
بفریبد؟ فرمود: امکان ندارد. و از او سؤال شد: آیا اگر در جایی با زن بیگانه و نامحرم خلوت کنی؟ ایشان فرمودند: به خدا پناه می
نفس به » برم. و بر همین اساس است که پیامبري بزرگ در این گونه مسائل می گوید: (انّ النّفس لامّاره بالسّوء الا ما رحم ربّی) 2
. 2 . یوسف، 53 «. بدي ها و فحشا می خواند، مگر اینکه خدایم رحم کند
حجاب در روایات
اشاره
امام جعفر صادق (ع) می فرمایند: (نهی رسول الله ع، ان تتکلّم المراه عند غیر زوجها و غیر ذي محرم منها اکثر من خمس کلمات
صفحه 20 از 73
رسول خدا (ص) نهی فرموده اند که زن با غیر شوهر و غیر محارمش بیش از پنج کلمه سخن بگوید آن هم در حال » لابدّ لها منه) 1
پیامبر بزرگوار اسلام حضرت محمد (ص) می فرمایند: (من کان یؤمن «.( ضرورت (قید پنج کلمه، کنایه از سخن کوتاه و کم است
هر که به خداوند و روز قیامت ایمان دارد، نمی خوابد در » بالله و الیم الاخر، فلا یبیت فی موضع یسمع نفس امراه لیست له بمحرم) 2
پیامبر اسلام (ص) در بیعت با زنان، به عدم اختلاط آنان با مردان .« جایی که می شنود صداي نفس ننزي که که محرم او نیست
بر زنان است » نامحرم توصیه کرده و در ضمن بیعت به زنان می فرمایند: (علی النساء لا یحتبین و لا یقعدن مع الرّجال فی الخلاء) 3
و پیامبر اکرم حضرت محمد مصطفی (ع) فرموده است: (ناعدوا «. که دوست نداشته باشند و ننشینند با مردان نامحرم در خلوتگاه ها
زنان و مردان نامحرم را از یکدیگر جدا » بین انفاس الرّجال و النّساء، فانّه اذا کانت المعاینه و اللّقاء کان الدّاء الذي لادواء له) 4
و نیز از آن حضرت (ع) است: (انّه نهی «. کنید؛ زیرا اگر بین آنها آمیختگی باشد، درد بی درمان جامعه ي شما را فراخواهد گرفت
همانا که آن » عن محادثه النّساء، یعنی غیر ذوات المحارم و قال لا یخلونّ رجل بامراه فما من رجل خلا بامراه فانّ ثالثهما شیطان) 5
حضرت (ص) نهی فرموده، بگومگو و خوش و بش با زنان نامحرم را. و آن حضرت فرموده کسی حق خلوت با زن نامحرم را ندارد
مرحوم قطب راوندي می گوید «.( و هر مردي که با زنی نامحرم در جاي خلوتی باشد، سومی آنها شیطان است (براي وسوسه کردن
1 . وسایل الشیعه، ج 14 ، باب 6 «. که ابلیس گفته است: (لااغیب فی ثلاث مواضع، اذا همّ بصدقه، و اذا خلا بامراه و عند الموت
4 . بهشت جوانان، ص . 3 . همان، باب 99 ، حدیث 1، ص 133 . 2 . همان، باب 99 ، حدیث 2، ص 133 . 106 ، حدیث 2، ص 143
من در سه جا غایب نیستم: وقتی که اراده به صدقه و خیرات داري و زمانی که » . 6 . همان . 5 . آثار الصادقین، ج 23 ، ص 166 .468
حضرت موسی (ع) شیطان را درد که گریه می کند تا آنجا که شیطان به حضرت «. با زن نامحرمی خلوت کنی و به هنگام مرگ
موسی (ع) گفت: میل داري کلماتی را به تو بیاموزم؟ در مجلسی که شراب نوشیده شود، ننشین؛ چون شراب کلید همه ي پلیدي ها
با زن نامحرم هرگز به خلوت » و زشتی هاست و دیگر اینکه: (ولا تخلونّ بامراه غیر محرم فانّی لست اجعل بینکما رسولًا غیري.) 1
1 . همان. «. ننشین؛ چون من رسولی غیر از خودم براي وسوسه بین شما قرار نمی دهم
زنان چه مسؤولیتی دارند؟
به عنوان نکته ي پایانی شایسته است که زنان از مسؤولیت سنگین خویش که همان مدیریت خانه و تربیت فرزندان و شوهرداري
است؛ آگاهی یابد و براي انجام بعضی از اموراتی که مسؤولیت ان به عهده ي آنان نیست از مأمن خانه بیرون نیایند تا هدف
نظرهاي آلوده و رفتارهاي ناهنجار افراد لاابالی قرار گیرند. به جز موارد خاص، بی سبب است اگر زنان به دنبال در آمد و نگران
پیدا کردن کار در بیرون از خانه مثل شرکت ها و اداره ها و... باشند. چرا که لزومی ندارد زن نگران منبع درآمد براي خویش باشد.
زیرا دختر تا زمانی که در خانه ي پدري است، تأمین مخارج وي بر عهده ي پدر است و زمانی که ازدواج کرد و به خانه ي شوهر
رفت، این شوهر است که باید همسر خویش را از جهات مادي و معنوي تأمین کند. گذشته از آنچه گفته شد، اگر زنان فکر درآمد
مستقل را در سر می پرورانند؛ می توانند به صورت دسته جمعی و یا با تشکیل تعاونی هایی که اعضاي آن را زنان تشکیل می دهند
و یا مؤسسات خدماتی و تولیدي که کارمندان آن همه زن باشند محیطی سالم را آماده ساخته و در آن محیط مشغول به کار شوند
و از طرفی زن می تواند در خانه مشغول کار و فعالیت باشد و از طریق هنرهاي دستی چون قالی بافی، گلدوزي، خیاطی و... مقصود
خود را برآورده بسازد. اشتغال در خانه و در محیط هاي سالم مخصوص زنان نه تنها زنان را از چشم زخم نگاه هاي آلوده و از
آسیب هاي روحی و اجتماعی دور نگه می دارد، بلکه می تواند در تأمین کمک خرجی آنان مؤثّر باشد. پیامبر اسلام (ص) می
زنان را » لا تسکنوا النّساء الغرف... و مروهنّ بالغزل) 2 ) «. عمل نیک زنان بافندگی است » فرمایند: (عمل الابرار من النّساء الغزل) 1
در کتاب قریب «. در غرفه ها (جاهایی که به خیابان عمومی اشراف داشته باشد) سکنی ندهید و فرمان دهید که بافندگی کنند
صفحه 21 از 73
حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (ع) در مورد کارهاي خانه و بیرون » : الاسناد از امام صادق (ع) نقل شده که امام باقر (ع) فرمود
خانه، از رسول خدا (ص) درخواست داوري کردند. آن حضرت کارهاي درون خانه را به فاطمه (ع) واگذار کرد و کارهاي بیرون
خانه را بر عهده ي علی (ع) گذارد. فاطمه (ع) (در واکنش به این داوري) می فرماید: جز خدا کسی نمی داند که از این تقسیم کار
تا چه اندازه خوشحال شدم، از این رو که رسول خدا (ص) تحمل زحمت خانه ي مردان را بر من واگذاشت و مرا به اموري موظّف
3 برخی از دختران جوان به خصوص از این بابت که چرا در «. کرد که دیگر به بیرون رفتن از خانه تصادم با مردان نیازي ندارم
ادارات، دستگاه هاي دولتی و سازمان ها و شرکت ها و کارخانه هاي خصوصی استخدام نمی شوند، عصبانی و ناراحتند، در حالی
که وظیفه ي اصلی خود را فراموش کرده اند، حال آن که اسلام زنانی را که در امر تعلیم و تربیت فرزندان به موفّقیّت می رسند، به
عنوان زنان نمونه معرّفی می کند. دردآور است اگر بگویم برخی از دختران جوان بر پایه تفکرات غیر اصولی و ناصحیح با حقوقی
بسیار پایین و بدون هیچ گونه مزایا در برخی از اداره ات و سازمان ها مشغول به کار می شوند، آیا این گونه دختران نمی توانند در
2 . همان، . خانه بیش از این درامد زا باشند و حال آن که شخصیت و متانت آنها هم در خانه محفوظ می ماند؟ 1 . همان، ص 158
. 3 . رنج ها و فریادهاي فاطمه (س)، ص 38 . ص 184
نقش زنان در صحنه هاي مختلف اجتماع
از آنچه تاکنون گفتیم، نباید این گونه سوء برداشت شود که زن حقّ بیرون آمدن از خانه براي اشتغال را ندارد، بلکه مقصود ما از
مطالب گفته شده آثار مخرّب اختلاط زن و مرد در عرصه هاي اجتماعی است. نیک می دانیم که زن هم جزئی از اجتماع است و
حضور او در صحنه هاي اجتماعی نه تنها محلّ اشکال نیست، بلکه در بسیاري از مواقع ضروري هم به نظر می رسد. اما رعایت
پوشش و حجاب امري ضروري است که زنان نباید آن را به دست فراموشی بسپارند. اسلام عزیز از حقوق زنان به نحوي مطلوب
دفاع می کند و زن را همپاي مرد بر می شمارد و به اجازه می دهد که در عرصه هاي فرهنگی، اجتماعی، اقتصادي، سیاسی،
صنعتی، نظامی، عبادي و... شرکت فعال داشته باشد.
حضور زنان صدر اسلام در عرصه هاي مختلف اجتماع
اشاره
براي روشن شدن مطلب به مواردي در صدر اسلام اشاره می شود که بر حضور زنان آن زمان در صحنه هاي مختلف دلالت دارد.
حضرت فاطمه ي زهرا س در میدان هاي مختلف اجتماعی
فاطمه ي زهرا (ع) فقط به کارهاي خانه چون بچه داري، شوهرداري و خانه داري بسنده نمی کرد، بلکه در مسائل سیاسی،
اجتماعی، نظامی و عبادي نقشی به سزا داشت و نسبت به مسائل اجتماعی و سیاسی جامعه اسلامی بی تفاوت نبود. گاه در جبه هاي
جنگ حضور می یافت و به مداواي مجروحان می پرداخت و به آنها آب می رساند و جبهه ي حق را یاري می کرد و گاه براي
پیروزي رزمندگان اسلام به نیایش می پرداخت. آن حضرت در نبرد احد، خندق و فتح مکه حضور داشتند. وجود مساجد سبعه در
خندق که یکی از آنها به نام حضرت زهرا (ع) می باشد، یادگار آن حضرت است. در جنگ احد فاطمه ي زهرا (ع) به همراه چهار
زن دیگر به منطقه ي نبرد می رود و چون چهره ي پیامبر (ص) را آغشته به خو می بیند، پدر را در آغوش می گیرد و خون از چهره
ي ایشان پاك می کند و چون چشمش به شمشیر خونین علی (ع) می افتد آن را می گیرد و می شوید و می فرماید: چه خوب
صفحه 22 از 73
جنگیده اي! فاطمه ي زهرا (ع) پس از رحلت پیامبرگرامی که خلافت را غصب کردند و فدك را از او گرفتند، همراه زنان بنی
هاشم به مسجد آمد و در جمع مسلمانان حاضر و ضمن خطبه اي که پشت پرده خواند، از بدعت ها، ستم ها، حق کشی هاف
تحریف هاف فراموش کردن وصیت پیامبر و احیاي سنت هاي جاهلی انتقاد کرد. حضرت زهرا (ع) تلاش براي اثبات حق و مقابله با
انحراف در رهبري امت اسلامی را تکلیف خود می دانست، گاهی شب ها به همراه علی (ع) به در خانه ي مهاجران و انصار می
رفت و در حمایت از ولایت وصیت پدرش را یاآور می شد و آنان را به دفاع از حق شوهرش در مساله ي خلافت و حق خودش فرا
می خواند، هر چند آنان با سردي و بی مهري جواب می دادند. تا حیات حضرت زهرا (ع) علی (ع) حامی نیرومندي داشت و به
تعبیر بعضی از بزرگان، به خاطر فاطمه (ع) حرمت امیرالمؤمنین (ع) را تا حدّي پاس می داشتند، اما پس از شهادت فاطمه ع،
حضرت علی (ع) تنها و بی پناه ماند.
حضرت زینب کبري (ع) در میدان هاي اجتماعی
حضرت زینب کبري (ع) همچون مادرش فاطمه ي زهرا ب وقتی احساس کرد مسؤولیت بزرگی بر عهده ي اوست و در این راه بیاد
از مال و منال و شوهر و فرزند بگذرد، با کمال شهامت و فداکاري از خانه و کاشانه، شوهر و زندگی مرفه و عریض و طویلی که
داشت، دست کشید و در همه جا یاري مهربان و دلسوز براي رهبر عالیقدر اسلام (امام حسین ع) و همراه وي بد. و پس از شهادت
امام حسین (ع) حضرت زینب همچون کوهی پولادین و سدي آهنین در برابر دشمنان منحرف ایستاده و از دین و آیین خود و
مسلمانان دفاع کرد و با سخنان پرمعنا و پرمحتواي خود پرده از چهره ي کریه بنی امیه کنار زد و توطئه ي آنها را خنثی نمود و هر
کلامی از سخنان آن حضرت تیري مهلک بود که بر قلب دشمنان می نشست. حزیم روایت کرده که حضرت زینب (ع) در حال
ساکت » : سخرانی در شهر کوفه و در میان تدابیر امنیتی و جمعیت از زن و مرد که گرد هم آمده بودند؛ در میان جمعیت فریاد کشید
راوي گوید: به خدا قسم تا آن روز زنی را به این حیا و عفّت و به آن سخنوري و بیان ندیده بودم، چنان بود که گویا از «. باشید
زبان امیرالمؤمنین علی (ع) سخن می راند. مردم با شنیدن سخنان حضرت زینب (ع) حیرت زده و مبهوت مانده و می گریستند و
دست هاي خود را از حسرت به دندان می گزیدند، که پیرمردي در جمع می گفت: پدر و مادرم فداي شما باد. پیران شما بهترین
پیرها و جوانا شما بهترین جوانان و زنان شما بهترین زن ها و خاندان شما بهترین خاندان هستند که خوار و مغلوب نمی شوند. 1 و
نیز سخنرانی و شکیبایی حضرت زینب (ع) در مقابل عبیدالله بن زیاد در کوفه و در مقابل یزید در شهر شام نمونه ي دیگري از این
حضور و شجاعت است. حضرت زهرا (ع) و حضرت زینب (ع) در مواقع ضرورت و زمانی که دفاع از دین و آیین ایجاب می کند،
پا در عرصه ي مبارزه علیه مخالفان می گذارند و مجامع سخنرانی می کنند و افشاگري می نمایند. و در این راستا گاهی اوقات زنان
مجبورند براي احقاق حق و یا رفع نیازمندي هاي ضروري خود در مجامع عمومی حاضر شوند. در چنین مواقعی اسلام، زن را منع
نکرده و قید و بندي به پاي او نزده که به طور حتم باید در خانه باشد و به هیچ نحوي از خانه بیرون نیاید. 1 . ترجمه لهوف سید بن
طاوس، ص 92 ، سیدمحمد صحفی، چاپ چهارم. ولی آنچه اسلام ممنوع دانسته، اختلاط و آمیزش هاي شهوت انگیز زنان با مردان
است و شرکت کردن زنان در مراکزي که به فساد و بی بند و باري و شکستن حریم و عفت و پاکدامنی آنها منجر شود. آنچه
ممنوع است حضور زنان با شکل و قیافه و لباسی است که موجب تحریک و فساد شود و توجه شهوترانان و بوالهوسان را جلب کند.
از 313 نفري که همراه امام زمان (عج) خواهند بود، 50 نفر آنها زنان هستند که تعدادي از آنها پست هاي » : در روایت آمده است
مهم و کلیدي خواهند داشت و با شروع قیام آن حضرت زنان نیز چون مردان از هر سوي جهان براي یاري آن بزرگوار به سوي او
. 1 . پیام زن ویژه مقام زن، ص 252 1 «. هجرت می نمایند
همسران پیامبر، همراه پیامبر
صفحه 23 از 73
همسران پیامبر، همراه پیامبر
عایشه همسر » (کان رسول الله (ص) اذا اراد ان یخرج الی سفر اقرع بین ازواجه فایّتهنّ خرج سهمها خرج بها رسول الله (ص) معه) 2
پیامبر اسلام (ص) نقل می کند که: روش آن حضرت این بود که پیوسته هنگام سفر به قید قرعه یکی از همسرانش را به همراه خود
. 2 . تفاسیر المیزان، ج 15 ، ص ص 105 ، مجمع البیان ج 7، ص 130 و نمونه 14 ، ص 387 «. می برد
در کنار قبر حمزه
حضرت فاطمه ي زهرا (ع) هر هفته » امام صادق (ع) می فرمایند: (انّ فاطمه (ع) کانت تأتی قبور الشّ هداء فی کلّ غداه سبت...) 3
و دعا به قبرستان شهدا می آمد و در کنار قبر عمویش حمزه دعا می کرد و براي وي طلب آمرزش « فاتحه » صبح شنبه براي قرائت
. 3 . زمینه هاي فساد در جامعه و راه درمان، علی اکبر بابازاده، ج 2، ص 678 ، به نقل از بحار، ج 3، حدیث 13 ، ص 90 «. می نمود
زنان در مراکز عبادي
اشاره
رسول خدا (ص) دختران و همسران خود را مأمور » ابن عباس گوید: (کان رسول الله (ص) یأمر بناته و نسائه یخرجن فی العیدین) 4
4 . همان. پیامبر اسلام (ص) می فرمایند: (لا تمنعوا اماء الله مساجد الله «. می ساخت که در نماز عید فطر و عید قربان شرکت نمایند
کنیزان خدا (زنان) را از رفتن به مساجد منع و جلوگیري نکنید و باید موقع بیرون رفتن بوي » و لیخرجن تفلات (اي غیر متطیبات)) 1
پیامبر ص، » کان رسول لاله ص: اذن للنّساء فی حضور المساجد و قال لاتمنعوا اماءالله مساجد الله) 2 ) «. خوش (عطر) استعمال نکنند
امیرالمؤمنین «. به زنان اجازه داد که به مساجد حاضر شوند و فرمود: کنیزان خدا را (زنان) از حضور در مساجد جلوگیري نکنید
زنان را از خروج به نماز عید فطر و قربان مانع » علی (ع) می فرمایند: (لاتحبسوا النّساء من الخروج الی العیدین فهو علیهنّ واجب) 3
2 . همان مدرك. 3 . وسایل الشیعه، . 1 . آثار الصادقین، ج 23 ، حدیث 7، ص 155 «. نشوید؛ زیرا این عمل براي آنان واجب است
. ج 5، حدیث 5، ص 134
بسیج عمومی زنان براي نماز
پیامبر (ص) در روزهاي عید که می خواست نماز عید بخواند، دستور می داد دختران و دوشیزگان و هم چنین » : گوید « امّ عطیّه »
زنان و آنان که در حالت عادت زنانه هستند، از شهر بیرون ایند و در نماز عید شرکت نمایند. لکن زنان صاحب عادت گوشه اي
اگر کسی پوشش » : یکی از زنان از پیامبر (ص) پرسید «. در کنار می نشستند به دعوت مسلمانان و خطبه ي عید گوش می دادند
پیامبر عزیز «؟ نداشته باشد که خود را بپوشاند. چه کند؟ آیا از آمدن به جماعت و شرکت در اجتماع مسلمانان معاف است یا نه
4 . چهره ي 4 «. خیر، باید از یکی از خواهران دینی خود لباسی عاریه کند و در نماز و اجتماع مسلمانان شرکت نماید » : (ص) فرمود
. زن در آیینه ي اسلام و قران، مرتضی فهیم کرمانی، ص 74
زنان در میدان جهاد و جنگ
اشاره
رسول خدا (ص) » از امام باقر (ع) روایت شده است که فرموده اند: (انّ رسول الله (ص) خرج بالنّساء فی الحرب یداون الجرحی) 1
صفحه 24 از 73
« نسیبه » امّ عطیّه انصاریه که نامش «. با عدّه اي از زنان به جنگ دشمن می رفت و آنان مریض ها و مجروحین را مداوا می کردند
با رسول خدا (ص) در هفت جنگ همراه بودم و مریضان را درمان و زخم هاي آنان را پانسمان می کردم و در » : بود، گفت
1 . وسایل الشیعه، ج 11 ، حدیث 6، ص 2 «. جاهایی که ساز و برگشان بود، از آنان پذیرایی می کردم و براي آنان غذا می پختم
. 2 . آثار الصادقین، ج 23 ، ص 175 .86
زنی از انصار در میدان جنگ
که از زنان انصار است، در آن روزها که جنگ خندق شروع شده بودف در مسجد خمیه اي زده و آنجا را « رفیده » : می گویند
مطب خود قرار داده بود. هر کسی زخمی می شد، او را به آنجا می بردند تا رفیده او را معالجه کند. وقتی سعد بن معاذ در آن
او را به خیمه ي رفیده ببرید تا خود از نزدیک او را ببیند و » : جنگ به وسیله ي تیر زخمی شد و از پاي در آمد، پیامبر (ص) فرمود
رفیده شخصاً زخم خوردگان مسلمان را زیر نظر گرفته و پرستاري می کرد، پیامبر (ص) نیز گاهگاهی از او دیدن «. عیادتش کند
. 3 . چهره ي زن در آیینه ي اسلام، ص 71 می فرمود و احوال او را می پرسید. 3
امّ سلیم در جنگ حنین
زنی است مسلمان و دیندار، دلاور و نترس و در عین اینکه عفت و عصمت خود را نگه می دارد؛ دوشادوش شوهر خود پا « امّ سلیم »
به صحنه ي اجتماع می گذارد و در نگ حنین شمشیرش را با خود بر می دارد تا در زمان جنگ همیشه به حال آماده باش و دفاع
باشد. همسرش از او پرسید: امّ سلیم این چیست؟ امّ سلیم می گوید: این را برداشته ام که اگر کسی از نیروي مخالف به من هجوم
آورد، شکمش را با آن بشکافم. ابوطلحه به پیامبر (ص) روي کرد و گفت: یا رسول الله! شنیدي چه می گوید؟ پیامبر (ص) فرمود:
اي امّ سلیم! خدا کفایت می کند و بهتر است. علاوه بر جنگ حنین در هنگ احد نیز ام سلیم با برخی از زنان پیامبر (ص) حاضر
شد، دامن به کمر زده، مشک ها را پر از آب می کردند و به سربازان می دادند. این زن ن قدر شجاع و رزمنده بود که تاریخ
نویسان هنگامی که می خواهند او را معرفی کنند، می گویند: در پیشامدها و جنگ ها بانوي خنجرزن (شجاع و مبارز و مجاهد)
. 1 . همان، ص 193 بود. 1
شیرزنی به نام نسیبه
دختر کعب بن عمرو و همسر زید بن عاصم است، با همسر و دو فرزندش در جنگ احد شرکت کرد، « نسیبه » امّ عماره که نامش
شیرزنی است که با پیامبر (ص) بیعت کرده و در جنگ ها رزمنده اي بس دلاور و از خود گذشته بود. بیشتر روزها روزه دار بود و
از عبادت پروردگار خود غفلت نمی کرد. در عین پارسایی و باتقوا بودن در بیشتر جنگ هاي زمان پیامبر (ص) و پس از آن
شرکت کرده و بیشتر از مردان می کشته است. نسبیه در جنگ احد مسؤولیت آب رسانی به مجاهدین را به عهده داشت. در این
جنگ وقتی دشمن از گذرگاهی که عده اي به طمع جمع آوري غنایم از آن غافل شده بودند هجوم آورد. مردان سست پیمان فرار
را بر جهاد ترجیح دادند و تنها حدود ده نفر باقی ماندند تا از پیامبر (ص) دفاع کنند. یکی از این ده نفر نسیبه بنت کعب بود. او
مشک را به زمین انداخته، با سلاحی که فراریان ترسو بر زمین نهاده بودند به دفاع از جان پیامبر (ص) می پردازد. در این دفاع
قهرمانانه جراحات بسیاري توسط دشمن به او وارد می آید که تا آخر عمر به سبب آن نشان هاي افتخار حک شده بر بدنش، خدا
را شکر می گفت. خود نسیبه گوید: وقتی جان پیامبر (ص) را در معرض خطر دیدم، با شمشیر از حملات دشمن جلوگیري می
کردم و گاهی هم تیراندازي می نمودم. ناگاه متوجه حمله ي یکی از مشرکین به پیامبر (ص) شدم، همراه با مصعب او را از حرکت
صفحه 25 از 73
به سوي رسول خدا (ص) باز داشتم. ولی او ضربتی بر من زد که تا یک سال اثر آن بر شانه ام باقی ماند، پیامبر (ص) که متوجه
وقتی پسرم زخم مرا بست، دوباره «. زخم مادرت را ببند » : زخم شدید شانه ي من شده بود، فوراً یکی از پسرانم را صدا زده، فرمود
برخاستم و به دفاع از پیامبر (ص) مشغول شدم. در همین هنگام متوجه زخمی شدن یکی از پسرانم شدم، فوراً با پارچه هایی که
، 2 . پیام زن، شماره 68 براي بستم زخم مجروحین آورده بودمف زخم او را بستم و به او گفتم: برخیز و از پیامبر (ص) دفاع کن. 2
. ص 253
درود بر این شیر زن!!
ي کذّاب اسیر می شود، مسیلمه از او می پرسد: « مسیلمه » به دست « حبیب » به نام « نسیبه » و نیز نقل شده که: وقتی یکی از فرزندان
آیا اقرار می کنی که محمد (ص) فرستاده ي خداست؟ حبیب می گوید: بله. مسیلمه می گوید: آیا اقرار می کنی که من نیز پیامبر
خدایم؟ حبیب می گوید: نه، هرگز. مسیلمه پس از بازجویی دستور می دهد او را اعدام کنند و بدنش را پاره پاره نمایند. نسیبه بدن
پاره پاره شده ي فرزندش را می بیند و بر عقده ها و انگیزه هایش افزوده می گردد. نه تنها موجب رعب او نمی شود، بلکه هر روز
دقیقه شماري می کند و در انتظار فرصت می نشیند تا انتقام بگیرد. لذا در زمان خلافت ابی بکر فرصتی می بیند، شخصاً در جنگ
شرکت می کند و سرانجام پس از آن که چندین زخم کاري بر بدنش وارد می آید، قاتل فرزند خود و یا بهتر بگوییم دشمن کینه
از جمله کسانی که به شرافت همراهی حضرت مهدي (عج) نائل » : توز اسلام را به درك می فرستد. 1 در برخی روایات آمده است
می آید و اخلاص خویش را دوباره در تاریخ اثبات می کند، نسیبه است که با رجعت به دنیا در زمره ي یاران حضرت قرار خواهد
2 مطلب قابل تأمّل در داستان نسیبه، نحوه ي برخورد پیامبر (ص) با دفاع قهرمانانه «. گرفت و به مداواي مجروحین خواهد پرداخت
ي این زن از ایشان است که نه تنها هیچ گونه منع یا نهیی از پیامبر (ص) درباره ي این کار نسیبه در تاریخ نمی بینیم، بلکه دیده می
شود که بعد از اتمام جنگ حضرت رسول (ص) وقتی به مدینه بازگشت، شخصی را به خانه ي نسیبه فرستاد از وضعیت جسمانی او
به ایشان گزارش بدهد و از خبر سلامت او خوشحال گردید. نسیبه از پیامبر (ص) خواست تا دعا کند خدا او را در بهشت ملازم آن
1 . چهره ي زن در آیینه «! خدایا این ها را در بهشت رفیق من قرار بده » : حضرت قرار بدهد. پیامبر (ص) در حقّ او دعا کرد و فرمود
. 2 . پیام زن، شماره 68 ، ص 253 ، به نقل از اعلام النساء المؤمنات، ص 625 . ي اسلام، ص 195
صفیه دختر عبدالمطلب در جبهه هاي جنگ
این بانوي بزرگوار در جنگ احد نیز شرکت داشت و وقتی که مردان، گروه گروه از ترس حمله ي دشمن می گریختند، در راه
آنها می ایستاد و آنان را از فرار نهی می کرد. پس از اتمام جنگ احد بر سر جنازه ي مثله شده ي برادرش حمزه (ع) رفت، پیامبر
من شنیده ام که » (ص) به فرزند او زبیر فرمود: مادرت را دریاب، مبادا ببیند که با جسد مطهر برادرش چه ها کرده اند! صفیه گفت
بدن برادرم را مثله کرده اند، تحمل این مصیبت در راه خدا بسیار اندك است، به توفیق الهی در زمره ي صابران خواهم بود. پیامبر
(ص) پس از شنیدن حرف هاي او فرمود: آسوده اش بگذاري. آن گاه صفیه چون کوهی استوار بر جنازه ي تکه تکه ي برادر نماز
خواند و با آرامش تمام بازگشت.
صفیه در جریان خندق
هنگامی که مسلمین در کنار خندق هاي اطراف مدینه در حال دفاع از شهر بودند، در داخل مدینه، زنان و فرزندان مشغول دعا براي
آنان و حامی معنوي ایشان بودند، اما ناگهان تعدادي از زنان متوجه حضور مردي یهودي شدند که به قصد خیانت و جاسوسی به
صفحه 26 از 73
داخل شهر رخنه کرده بود. صفیه از حسّان بن ثابت مرد شاعر مسلمانی که همراه زنان در شهر مانده بود، تقاضا کرد که دشمن
خائن را به قتل برساند، ولی حسّان جرأت نکرد این کار را انجام دهد. صفیه هم بی هیچ هراسی خودش او را به تقل رسایند و با
پرتاب سر او به سمت یهودیان باعث شد تا آنها متفرّق شوند و دشمن داخلی نتواند کاري از پیش ببرد. از جمله زنانی که در مدیان
هاي جنگ حضور داتند: می تواند از: هند دختر اثاثه، هند همسر عمرو بن جموح، لیلی غفاریه، ام الفضل همسر عباس بن
عبدالمطلب، ام سلیطّ، امّ ایمن و... که در جنگ هاي احد، احزاب و حنین براي کمک رسانی، آب رسانی و مداواي مجروحان
حضور داشتند، نام برد.
زنان در میدان تولید
اشاره
زینب تقفیه در صحنه ي صنعت
همسر عبدالله بن مسعود زنی است مؤمن و متدیّن، نیکوکار و در ضمن؛ صنعتگر. همسرش نابینا و داراي چند فرزند « زینب ثقفیه »
است، این زن هزینه ي زندگی و اداره ي همه ي آنها را بر عهده می گیرد. از طرفی دوست دارد از بینوایان و مستمندان دیگر نیز
تفقّد کند و چون بودجه و در آمد کارش براي هر دو کافی نیست، از این رو مطلب را با شوهر خود در میان می گذارد و می پرسد:
آیا از اینکه من هزینه ي زندگی تو و فرزندانت را می پردازم، پاداش صدقه و انفاق در راه خدا را می برم یا نه؟ عبدالله گفت: از
پیامبر (ص) بپرس، اگر تو از آن اجر و پاداش بی بهره می مانی، من نیز راضی نیستم که تو سود دسترنج خودت را به مصارف
زندگی من و فرزندانم برسانی. زینب گفت: براي پرسش خدمت پیامبر (ص) رفتم. از اتفاق دیدم زنی دیگر همنام خودم آمده و
همین سوال را دارد. آن گاه دو نفري به بلال گفتم: از پیامبر این مطلب را براي ما بپرس و نگو که سؤال از کیست. پس از چند
لحظه بلال آمد و گفت: پیامبر (ص) فرمود براي شما در این کار دو اجر و پاداش است. یکی پاداش انفاق در راه خدا و دیگري
. 1 . چهره ي زن در آیینه ي اسلام، ص 200 پاداش دستگیري به خویشان که خود صله ي رحم است. 1
سلامه در حوزه ي تولید
در » : زن مسلمانی است که از راه چرانیدن گوسفندان و دریافت مزد از صاحبان آنها امرار معاش می کند، خودش می گوید « سلامه »
آن هنگامی که از طلوع خورشید اسلام مدتی نگذشته بود و من به چرانیدن گوسفندان مشغول بودم، یک روز پیامبر (ص) از مقابل
من عبور کرد و پرسید: سلامه به چه چیز ایمان داري؟ و به چه چیز شهادت می دهی؟ گفتم: من به یگانگی خداوند شهادت می
2 . همان، ص 2 .« دهم و شهادت می دهم که محمد (ص) رسول و فرستاده ي خداست. آن گاه پیامبر (ص) تبسّمی کرد و رفت
.71
کلام آخر
بنابراین باید گفت اسلام نه تنها مخالف حضور زنان در عرصه هاي مختلف اجتماعی، فرهنگی، علمی، سیاسی، عبادي و ... نیست،
بلکه انان را به شرکت در این گونه میادین تشویق می کند. زنان نیمی از جمعیت دنیا را تشکیل می دهند، زن به عنوان یک موجود
توانمند داراي هوش و استعداد و توانایی بالایی است که این بر کسی پوشیده نیست و شایسته نیست که این توانایی براي رشد و
پیشرفت جامعه مورد استفاده قرار نگیرد. اما اسلام عزیز براي زنان دستوراتی دارد که عمل به آنها بیشتر به نفع خود زنان است،
صفحه 27 از 73
دستوراتی از قبیل: رعایت پوشش و حفظ حجاب، عدم اختلاط زن و مرد، دقت در نحوه ي راه رفتن، قدم زدن، سخن گفتن و
پرهیز از هر علمی که بذر فساد را در نهاد انسان هاي بیمارگونه می کارد. زنان نباید در اجتماع و مقابل نامحرم با ناز و کرشمه
حرف بزنند و لباس هاي تنگ و کوتاه بپوشند و در راه رفتن باید دقّت داشته باشند. تمام این دستورات براي حفظ ارزش شخصیتی
زن می باشد و نباید تصوّر شود که این فرامین براي زن محدودیّت ایجاد می کند.
آیاتی دیگر
(یا ایها النّبیّ قل لازواج و بناتک و نساء المؤمنین یدنین علیهنّ من جلا بیبهنّذلک ادنی ان یعرفن فلایؤذین و کان الله غفوراً رّحیماً)
اي پیامبر! به همسرانت و دخترانت و زنان مؤمنان بگو روسري هاي بلند خود را بر خویش فرو افکنند، این کار براي اینکه (از » 1
در صدر اسلام زنان «. کنیزان و آلودگان) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند، بهتر است. خداوند همواره غفور و رحیم است
مسلمان به مسجد می رفتند و پشت سر پیامبر (ص) نماز می گذاردند، هنگام شب موقعی که براي نماز مغرب و عشا می رفتند،
بعضی از جوانان هرزه و اوباش بر سر راه آنها می نشستند و با مزاح و سخنان ناروا آنها را آزار می دادند و مزاحم آنان می شدند،
آیه ي فوق نازل شد و به آنها دستور داد حجاب خود را به طور کامل رعایت کنند. در میان اعراب و بسیاري مردم دیگر معمول
بوده و هست که به هنگام نیاز، بعضی از وسایل زندگی را به طور موقت از همسایه به عاریه می گیرند. خانه ي پیامبر (ص) نیز از
این قانون مستثنی نبوده و گاه و بی گاه می آمدند و چیزي از همسران پیامبر (ص) به عاریه می گرفتند. روشن است قرار گرفتن
همسران پیامبر در معرض دید مردم هر چند با حجاب اسلامی باشند کار خوبی نبود. لذا آیه می فرماید: (و اذا سألتمو هنّ متاعاً
و هنگامی که چیزي از وسایل زندگی به عنوان عاریه از همسران پیامبر (ص) می خواهید، از پشت » فسئلو هنّمن وراء حجاب) 2
. 2 . 60 و 61 از سوره ي نور نیز به مساله حجاب اشاره دارد، مراجعه فرمایید. 1 . احزاب، 59 ، و هم چنین آیات 59 «. پرده بخواهید
. احزاب، 53
بخش دوم : چرا حجاب؟
اشاره
از جمله سؤالاتی