گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد نهم
پیشگفتار








هو اللطیف در دنیاي معاصر با تسریع حرکت جوامع بشري به سمت جهانی شدن و محوریت فرهنگ اومانیسمی، زنگار غفلت بر
قوانین شریعت سایه افکنده است. این در حالی است که هم زمان با سقوط ارزش هاي انسان و انحطاط اخلاقی او در جهان غرب،
بشریت بیش از پیش خود را نیازمند بازگشت به سوي اصول تأکیدي دین می بیند. ادیان الهی، جملگی بر حقیقت پوشش زن صحه
گذارده اند. در این میان دین اسلام به عنوان مکمل آیین هاي الهی و ارائه دهنده نسخه کامل و جامع براي تعالی انسان، با بیانی
عمیق و گسترده به تفسیر و تبیین وجوه مختلف آثار حجاب در سلامت فرد و اجتماع می پردازد. موضوع حجاب در سده اخیر یکی
از دغدغه هاي مهم فرهنگی جهان محسوب می شود که می تواند بسیاري از مناسبات اجتماعی را متأثر سازد؛ به حدي که گرایش
زنان به حجاب در برخی جوامع غرب، تهدیدي بزرگ بر بنیان تفکر سیاستمداران و حتی سرمایه داران اقتصادي به شمار می رود.
به همین دلیل، منع حجاب که در آن دولت ها شدت یافته است، نشانه آشکاري بر استیصال و ضعف قدرت هاي حکومتی در برابر
تأثیرات عظیم حجاب است. در ایران امروز، گسترش ادبیات روشنفکري و گرایش افکار متجدد نسل جوان به سمت طرح و تحلیل
شبهه ها پیرامون مسائل گوناگون دینی، توجه بیش از پیش مسئولان و متولیان امر مهندسی فرهنگی جامعه را، به پاسخ گویی
متناسب با اندیشه ها، الزامی کرده است. در این میان مسئله حجاب به عنوان یکی از مباحث پرمخاطب و جدال برانگیز اجتماعی
روز، مورد توجه بسیاري از مجامع و محافل است. واقعیت تبیین شده از دیدگاه دین بیانگر آن است که حجاب، کلید تعدیل
تمایلات جنسی و کنترل فضاي ارزشی در جامعه است و این در حالی است که رابطه مستقیم رعایت حجاب و عفاف در سلامت
روحی فرد و انسجام خانواده، حقیقتی غیرقابل انکار است بر این اساس مرکز امور زنان و خانواده به عنوان ستادي سیاستگذار در امر
تحکیم بنیان خانواده، به دلیل اثر و نقش مستقیم حجاب در این امر مهم، اقدام به تألیف این محتوا در سطح آموزش عالی کرده
است. باشد که شاهد بروز و ظهور جلوه هاي نورانی حجاب در جامعه باشیم و بتوانیم با تولید این اثر گامی هرچند کوچک در
تبیین راز حجاب و پاسخ گویی به سؤالات نسل جویاي حقیقت برداریم. مرکز امور زنان و خانواده مرداد 87
مقدمه
هو المحبوب پوشش زنان ابعاد چندي دارد و می توان آن را از جنبه هاي مختلف اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و حتی اقتصادي
مطالعه و بررسی کرد. از لحاظ اجتماعی، لباس و نحوه پوشش در سطوح روابط دو جنس زن و مرد با یکدیگر در اجتماع تأثیر می
صفحه 8 از 56
گذارد. همچنین می تواند در تحکیم یا تزلزل خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی نقش داشته باشد. از نظر سیاسی، گاه نحوه
پوشش، بیانگر جهت گیري هاي سیاسی است و می تواند پیامدهاي سیاسی نیز به دنبال داشته باشد. همچنان که حجاب، در دوران
انقلاب الجزایر، ابزاري براي مبارزه سیاسی درمقابل استعمار فرانسه بوده است. از لحاظ فرهنگی، پوشش زن به عنوان یک جنس
که بخش مهمی از جامعه است و در تعامل با جنس مرد قرار دارد، نشان دهنده گرایش ها و جهت گیري هاي فرهنگی است؛ به
گونه اي که از لباس می توان به عنوان نماد و نشانه اي فرهنگی یاد کرد؛ نمادي که حکایت از باورها و ارزش هاي یک فرهنگ
دارد. در اسلام نگاه به پوشش زنان مانند دیگر دستورات دینی مبتنی بر مصالحی است که این مصالح با توجه به جنبه هاي مختلف
زندگی فردي و جمعی زنان و بلکه جامعه تعیین می شود. نظر به تحول نهادهاي اجتماعی، ایجاد نهادهاي جدید و نیز تغییر شرایط
سیاسی و فرهنگی جوامع در زمان هاي مختلف، بازگشت به منابع اسلامی و مطالعه و بررسی مجدد آنها ضرورت می یابد. شکل
گیري شرایط و مقتضیات جدید سبب بحث در برخی حیطه هاي نو همانند میزان دخالت حکومت در پوشش زنان شده است.
همچنین در برخی حیطه ها چون راه هاي ارتقاي پوشش اسلامی یا آثار آن به رغم اینکه در گذشته نیز از آنها بحث شده، تبیین
دوباره اي را ناظر به شرایط جدید اقتضا می کند. این نوشته با درنظرداشتن شرایط و مقتضیات کنونی به بحث درباره موضوع
پوشش زنان در اسلام پرداخته است. توجه به این نکته نیز لازم است که (همچنان که در بحث مفاهیم آمده است ) به جاي واژه
حجاب عنوان" پوشش اسلامی زنان " براي موضوع مطرح شده مناسب است، لیکن از آنجا که واژه حجاب براي این موضوع به
غلط شایع و مصطلح شده در نام کتاب به آن اشاره شده، اما در متن این کلمه به معناي اصلی لغوي آن به کار رفته است. سید حمید
میرخندان
مفاهیم
حجاب
واژه حجاب براي پوشش خاصی که در اسلام براي زنان در نظر گرفته شده متداول است؛ اما این کاربرد به دلیل تفاوتی که با
معناي آن در زبان عربی و نیز فرهنگ وحی دارد، همواره مناقشه برانگیز بوده است. در زبان عربی حجاب به پرده اي که قلب را از
سایر اعضاي بدن جدا می کندگفته می شود. 1 به نگهبان و دربان نیز به این دلیل که مانع داخل شدن افراد می شود" حاجب " گفته
می شود. 2 در کتاب التحقیق فی کلما ت القرآن در توضیح معناي ریشه اي حجاب آمده است": حجاب، حایل و جداکننده و مانع
تلاقی دو چیز یا اثر دو چیز است و آن دو چیز می تواند هر دو مادي یا هر دو معنوي یا یکی مادي و دیگري معنوي باشد و خود
1- صحاح اللغه؛ ذیل حجب. مقاییس اللغه، ذیل حجب. 2- مصباح، ذیل حجب. حاجب و مانع می تواند مادي یا معنوي باشد". 3
-3 التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 2، ذیل حجب. کلمه حجاب در آیات مخصوص به همسران رسول اللّه و در روایات به
همین معناي (حایل و مانع ) به کار رفته است. در سوره احزاب درباره همسران رسول الله (ص)آمده است": و اذا سألتموهنّ متاعاً
فاسألوهنّ من وراء حجاب؛ و هنگامی که از آنان (زنان رسول الله )چیزي می خواهید از وراي حجابی از آنان بخواهید". 1 که این
حجاب و حایل، پرده یا پارچه اي بوده که بخشی از اتاق را جدا می کرده است.
لباس
بعضی از محققان اهل سنت مانند عبدالکریم زیدان درالمفصل فی احکام المرأه و ابوشقه درتحریرالمرأ ه از عبارت حجاب استفاده
نکرده و این بحث را تحت عنوان" لباس " زن مطرح کرده اند 2 که در زبان عربی به آنچه که بر تن کرده می شود، لباس می
صفحه 9 از 56
گویند. به پوشش کعبه و پوشش هودج، که بر شتر گذاشته می شود، هم لباس گفته می شود. 3 درالتحقیق معناي اصلی لباس
2- مجموعه هاي المفصّل فی احکام المرأه در یازده جلد و . "پوشش به این عنوان که حفظ کننده است " آمده که 1- ا حز اب، 53
تحریرالمرأه در هشت جلد، موسوعه هایی در زمینه فقه زنان، براساس فقه اهل سنت هستند. 3 مصباح، ذیل لبس. از این معنا، معانی
دیگري همچون (لَبْس) به معنی اشتباه نیز گرفته شده است. 1 از عنوان لباس در آیات قرآن و روایات پیشوایان ما نیز استفاده شده
است. براي نمونه در سوره اعراف آمده است": یا بنی آدم قد انزلنا علیکم لباساً یواري سوءاتکم و ریشا و لباس التقوي ذلک خیر؛
اي فرزندان آدم! به تحقیق ما لباسی براي شما فرستادیم که اندام شما را می پوشاند و مایه زینت شماست و لباس تقواست که بهتر
. 1- التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 10 ، ذیل لبس. (اشتباه از لوازم ستر و پوشاندن حق است). 2- ا عر اف، 16 است". 2
پوشش
عنوان دیگري که از سوي برخی از اندیشمندان از جمله مرحوم مطهري مطرح شده" پوشش " معادل (سِتر در زبان عربی) است که
این تعبیر در قرآن و روایات و کلمات فقها هم به کار رفته است. سِتر در لغت به معناي پوشش و آن چیزي است که به وسیله آن
چیز دیگري پوشانده می شود". معناي اصلی این کلمه (در وجه مصدري آن: سَتر) قرارداشتن شیء در زیر ساتر و پوشاننده و
پوشیدگی مطلق با هر وسیله اي است". 3 در قرآن، در ماجراي ذوالقرنین، ستر به همین معنا به کار رفته است: 3- التحقیق فی
کلمات القرآن کریم، ج 5 ذیل ستر" حتَی اذا بلغ مطلع الشَّمس وجدها علی قوم لم نجعل لهم من دونها سترا؛ تا اینکه زمانی که به
محل برآَمدن خورشید رسید، آن را چنان یافت که بر قومی طلوع می کرد که برایشان در برابر آن پوششی قرار ندادیم ". 1 اما در
روایات، عنوان ستر براي پوشش بدن به کار رفته است. براي نمونه در روایتی از حضرت علی (ع) نقل شده است: روزي رسول اللّه
با جمعی از اصحاب در هوایی ابري و بارانی در بقیع نشسته بودند که زنی سوار بر الاغ از آنجا گذشت. پاي حیوان در گودالی فرو
رفت و زن به زمین افتاد. در این هنگام حضرت روي خود را برگرداند. دیگران گفتند که زن شلوار بر تن داشته است. رسول الله
پس از دعا در حق زنانی که شلوار بر تن می کنند و درصدد پوشش مناسب تري اند، فرمود": ایها الناس اتخذوا السّراویلات. فانّها
من استر ثیابکم و حصنّوا بها نسائکم اذا خرجن؛ اي مردم! شلوار را به عنوان پوشاك برگزینید که از پوشاننده ترین لباس هاي
2- میزان الحکمه، ج . 1- کهف، 90 شماست و به وسیله آن زنانتان را هنگامی که خارج از خانه می روند امن و محفوظ بدارید." 2
2، ص 259 ، ح 3255 ، به نقل از: تنبیه الخواطر، ص 323 . در روایات علاوه بر این ستر به معناي مطلق پوشاننده به کار رفته و بر پرده
اي که بر در آویخته می شده نیز ستر اطلاق شده است. (نگاه کنید به: وسایل الشیعه، ج 4، ص 441 ، نیزج 5، ص 325 . کلمه مقابل
ستر و پوشاندن، کشف، به معناي نمایاندن است. در قرآن در داستان ملکه سبا همین معنا آمده است": فلمّا رأته حسبته لجّه وکشفت
عن ساقیها؛ هنگامی که (ملکه سبا ) آن (حیاط قصر سلیمان ) را دید گمان کرد نهر آبی است و ساق پاي خود را نمایان کرد (پایین
لباس خود را به اندازه اي بالا کشید که ساق پایش آشکار شد. ) 1 همچنان که در روایتی از امام صادق درباره شیوه غسل دادن زن
مرده اي که هنگام مرگ او مرد محرم یا زنی حضور ندارد، آمده است": و لایکشف لها شیء من محاسنها الّتی امرالله بسترها؛ (مرد
نامحرم هنگام غسل زن ) نباید جایی از زیبایی هاي (بدن او) را که خداوند به پوشاندن آن امر کرده، منکشف و ظاهر کند". 2
نگارنده معتقد است از میان سه عنوان" حجاب"، " لباس " و" پوشش " عنوان اخیر مناسب تر است و تعبیر" پوشش اسلامی زنان
"براي حد و مرزهایی که اسلام براي پوشش زنان در نظر همچنین به پارچه هایی که به دور کعبه آویخته می شد، اَستار (جمع
. 1- نمل، 44 (.... 1، ص 87 و 112 ؛ ج 20 ، ص 227 استر) الکعبه گفته شده است. (نگاه کنید به: بحارالانوار، ج 9، ص 137 ؛ ج 5
-2 وسائل الشیعه، ج 2، ص 522 . گرفته است، گویاست؛ زیرا همان طور که گذشت، حجاب به معناي حائل و پرده است و لباس نیز
مناسب به نظر نمی رسد؛ چرا که اسلام براي پوشاندن بدن زن نزد محارم و دیگران شرایط و حدودي ذکر کرده است. به عبارت
صفحه 10 از 56
دیگر موضوع بحث، پوشش اسلامی بانوان با توجه به میزان پوشانندگی آن در برابر افراد محرم و نامحرم و بالغ و نابالغ است و اگر
از انواع لباس مانند خمار، جلباب و...، که در جوامع و فرهنگ هاي مختلف شکل ها و رنگهاي متنوعی پیدا می کند، بحث می
شود، با توجه به همین میزان پوشش و پوشانندگی آنها و حد و مرزهایی است که دین تعیین کرده است و بحث از انواع لباس به
خودي خود ویژگی خاصی ندارد.
تاریخچه پوشش زنان