گروه نرم افزاری آسمان

آثار پوشش اسلامی






اشاره
احکام فقه اسلامی از جمله احکام پوشش زنان براي تامین مصالح و جلوگیري از مفاسد در فر و اجتماع از سوي شارع حکیم وضع
شده است که در ذیل به آنها اشاره می شود:
حفظ شخصیت انسانی
زنان نیز مانند مردان از استعدادها و امکانات وجودي متعدد از جمله حواس، هوس، فکر، عقل، آزادي، وجدان و.... برخوردارند.
پوشش اسلامی مجالی براي بروز و نمود جنبه هاي مختلف وجود زنان به عنوان انسان است. پوشش مناسب بهترین و بی بدیل ترین
راه براي کنترل و نه نفی احساس مقبولیت زنان و ارضاي آن در حیطه هاي عاري از فساد است و باعث می شود دیگر ابعاد وجودي
زن فداي ظاهر و بدن او نشود. زن نیز می تواند از زمین برخیزد و با مدد تفکر و تعقل خود انتخاب برتر، یعنی انتخاب حق را داشته
باشد. در این صورت نه فقط بدن و ظاهر او، بلکه دیگر نیروها و استعدادهاي او نیز به طور متوازن رشد می کند و حقیقت انسانی او
که جز همین رشد هماهنگ و متوازن نیست بروز پیدا می کند. بنابراین دیگر او مانند موجودي ناقص الخلقه با اجزاي نامتناسب
نمی ماند. رشد شخصیت انسانی زنان در همه ابعاد و به طور متوازن و هماهنگ مستلزم آن است که توجه از ظاهر زن و نمایش آن
به دیگر قابلیت ها و توانایی هاي او به عنوان یک انسان معطوف شود؛ چیزي که با پوشش مناسب به عنوان کارآمدترین شیوه و
راهکار (البته در کنار عوامل دیگر) قابل تأمین و دستیابی است. تمامی ادعاها و هیاهوي جنبش فمینیسم در غرب براي رهایی زنان
از بهره برداري جنسی توسط مردان و نجات آنان از برخورد مترادف با شیء و کالابودن راه به جایی نبرده است. فمینیسم مبناي
صفحه 31 از 56
معرفتی صحیحی درباره شناخت انسان، شناخت جهان و نظام حاکم بر روابط هستی ندارد و در نتیجه مبناي احساسی آن در حب و
بغض ها و رغبت ها و تمایلات بر جاي استواري تکیه ندارد و در آخر از نظام منسجم رفتاري و حقوقی برخوردار نیست. موج هاي
اول و دوم و سوم فمینیسم که یکی بعد از دیگري با خصوصیات نامتجانس به وجود آمد ه اند؛ موج هاي ظلمات و تاریکی راه
تحقق هویت و شخصیت زنان هستند که بعضی بر فراز دیگري قرار گرفته و از ظلمت کمتري برخوردارند. 1 در حالی که در تفکر
دینی پوشش مناسب به عنوان یک حکم و دستورالعمل با توجه به مبانی معرفتی و احساسی، ادب در راه رفتن را نشان می دهد و
ابزار مؤثري براي کنارگذاشتن 1-ظلمات بعضها فوق بعض، (نور، 40 ) نگاه به زن به عنوان موجودي براي بهره برداري جنسی (در
سطوح مختلف دیداري و...) است. پوشش اسلامی زمینه را براي بروز استعداد و توانایی هاي ذاتی زنان فراهم می کند و از این راه
او را به عنوان انسانی ترکیب یافته از استعدادها و امکانات مختلف و نه صرفاً فیزیک بدنی و زیبایی ظاهري مطرح می سازد.
آرامش جنسی
پوشش مناسب زنان یکی از عواملی است که در کنار دیگر عوامل (تحریک آمیز سخن نگقتن، اعمال نامناسب و برخلاف عفاف
انجام ندادن، با مرد نامحرم خلوت نکردن و...) زمینه هاي آسیب پذیري مردان را کم می کند. در حالی که نبود پوشش مناسب
زمینه نگاه غیراخلاقی و مفسده انگیز را به عنوان اولین مرحله در روابط فسادبرانگیز زن و مرد به وجود می آورد و پس از آن راه را
بر دیگر مناسبات و انحرافات باز می کند. نگاه به زیبایی زنان حتی اگر به حد چشم چرانی 1 که در روانکاوي نوعی ناهنجاري
شمرده می شود نرسد، انحراف از مسیر حق وخروج از دایره کرامت انسانی محسوب می شود. در روایتی از حضرت مسیح (ع)
هیچ گاه با نگاه برّان و voierism. هست که": لا تکوننّ حدید النظر الی ما لیس لک، فانّه لن یزنی فرجک ما حفظت عینک؛ 1
تیز به آنچه براي تو نیست (و بر تو حلال نیست ) نگاه نکن؛ که فرج تو تا زمانی که چشمت را حفظ کنی، هرگز زنا نخواهد کرد.
1 پوشش مناسب زنان زمینه بسیاري از التهابات جنسی را از ابتدا از میان برمی دارد و از تحریک جنسی مکرر مردان و به وجود "
آمدن انحرافات و ناهنجاري هاي بسیاري مانند چشم چر انی، بلوغ زودرس، خودارضایی، تجاوز و.... جلوگیري می کند؛ به عبارت
دیگر وجود پوشش اسلامی در جامعه به ایجاد فضایی کمک می کند که در آن به جاي تحریک ها و التهاب هاي مکرر جنسی،
. 1، ص 428 ، ح 21330 آرامش حاکم است. 1-میز ان الحکمه، ج 0
ایجاد امنیت
پوشش اسلامی زمینه هاي آسیب پذیري زنان را در اجتماع کم می کند. این پوشش در همه جوامع، چه جوامع مسلمان و چه غیر
مسلمان به منزله علامتی است که پیام آن این است: تعرض ممنوع! نکته اي که در آیه جلباب به آن اشاره شده است": ذلک ادنی
ان یعرفن فلایؤذین؛ " این (داشتن پوشش مناسب) به اینکه به عفاف و ایمان شناخته شوند نزدیک تر است. براساس گزارش ها، به
زنان غربی در محیط کاري و فعالیت هاي اجتماعی به صورت دیداري، کلامی و بدنی تعرض می شود و اساساً طبقه بندي سطوح
ایذاء جنسی در برخی بررسی ها در غرب صورت گرفته است. 1 البته نمی توان همه این موارد را به دلیل برهنگی یا تمایل زنان
دانست، اما به هر حال پوشش نامناسب، زمینه را براي اولین اقدام در بهره برداري غیراخلاقی جنسی، یعنی نگاه فراهم می کند. در
مراحل بعد عدم رعایت مناسبات صحیح ممکن است به این امر دامن بزند، تا جایی که گاه به تجاوز به عنف و حتی به قتل منجر
شود که در این باره نمونه ها کم نیستند. اما پوشش اسلامی چه در جوامع اسلامی و چه در جوامع باز غربی، راه را بر هرگونه
تعرض از سوي جنس مخالف می بندد و حتی راه تخیل در این باره را نیز سد می کند. در گزارشی از دختران دانشجویی که در
آمریکا مسلمان شده و پوشش اسلامی را انتخاب کرده اند همین نکته به چشم می خورد. آنها همه به اتفاق گفته اند که پسران هم
صفحه 32 از 56
کلاسی شان براي ایشان (نسبت به دختران دیگر) احترام بیشتري قائل اند و دست ندادن و عدم شرکت در بازي هاي مختلط باعث
1- نگاه کنید به: جنس دوم (مجموعه مقالات)، ج شده که پسرها در مناسباتشان همواره بیش از سایر دختران رعایت آنها را کنند. 2
2- گزارشی از سفر علمی- تبلیغی به ایالات متحده آمریکا، فریبا علاسوند، انتشار محدود در دفتر مطالعات و . 9، ص 95 تا 100
تحقیقات زنان.
سالم سازي فعالیت ها
نهادها و روابط در عصر حاضر تحول و گسترش یافته اند. تحول نهادها و شکل گیري نهادهاي جدید تعلیم و تربیت نظیر مدارس و
دانشگاه ها، توسعه و پیشرفت پزشکی، حضور زنان را در این عرصه ها می طلبد. گسترش بخش خدمات و تولید در جوامع کنونی
و نیاز به نیروي کار بیشتر حضور زنان را ضروري می سازد. بنابراین حتی اگر حضور زنان در همه سطوج سیاسی، اقتصادي،
فرهنگی و اجتماعی لازم نباشد ناگزیر در برخی عرصه ها مانند تعلیم و تربیت، پزشکی، انتظامی، فعالیت هاي سیاسی و... نه فقط
بدون مانع، بلکه لازم و ضروري است. چیزي که فعالیت خارج از خانه، یا به عبارتی کار فراتر از کارِ خانه را در شرایط کنونی براي
زنان ضروري تر می سازد وجود وقت و نیروي اضافه اي است که در اثر تسهیل و تسریع انجام کارهاي خانه به وجود آمده است. 1
اگر این وقت و نیروي اضافه صحیح و هماهنگ مدیریت نشود و براي آن فعالیت هاي سالم و مؤثر تعریف نکنیم، به ناچار یا در
جمع هاي بی ثمر و مخرب یا در تنوع ها و خریدهاي تمام نشدنی و سیري ناپذیر در بازارها و پاساژها هرز خواهد رفت یا براي
کسانی که به این امور تن نمی دهند و آن را بی معنی می دانند در اثر تراکم و معطل ماندن و رکود توانایی ها و نیروها باعث
مشکلات و اختلالات روحی و روانی و بالمال اختلالط در روابط خانوادگی می شود. 1- هرچند نگارنده معتقد است این مطلب در
همه دوره ها وجود داشته، لیکن اندازه آن وحیطه هایی که زنان به دلیل همین ضرورت به اشتغالاتی فراتر از کارهاي خانه به آن
می پرداخته اند تفاوت داشته است. بنابراین در شرایط کنونی تعریف کردن فعالیت هاي خارج از محدوده کارهاي خانه امري
ضروري است. ضمن آنکه مدیریت کارهاي مربوط به خانواده بحث مهمی است؛ چرا که نباید فشار و سختی مضاعفی بر زنان
تحمیل شود و لذا باید بین حقوق (حق زن، حق همسر، حق فرزند و حق فعالیت) جمع صورت گیرد. اما رعایت پوشش اسلامی از
سوي زنان محیط را براي فعالیت هاي اجتماعی اقتصادي، فرهنگی و سیاسی سالم سازي می کند و به عنوان یکی از عوامل مؤثر، در
کنار دیگر عوامل، زمینه مناسبات ناسالم را از بین می برد و از این طریق به بازدهی و شکوفایی بیشتر منجر می شود. در این صورت
حضور زنان به عنوان بخشی از جامعه در عرصه فعالیت هاي مختلف معنا می یابد و از آفت مناسبات ناصحیح و درگیري هاي مخل
در محیط فعالیت می کاهد. علاوه بر این حضور خانم ها در حیطه هاي مختلف موجب رضایت خاطر آنان می شود؛ چرا که حضور
آنان به طور واقعی مؤثر خواهد بود و این رضایتمندي یکی دیگر از ابعاد و تبعات مثبت پوشش مناسب است که در زندگی کاري
و در وضعیت فکري، عاطفی و رفتاري آنان به جا خواهد ماند. آنچه در اسلام براي سالم سازي فعالیت هاي زنان به آن توصیه شده
فقط در رعایت حدود و اندازه هاي پوشش خلاصه نمی شود، بلکه با رعایت حدودي در کلام و برخورد با مردان و به طور کلی
روابط زن و مرد قابل تأمین است. در این باره در اسلام نه پرده نشینی و نه اختلاط، بلکه حریم نگه داشتن توصیه شده است؛ زیرا در
غیر این صورت خواسته یا ناخواسته محیط فعالیت به محیطی براي عرضه جاذبه هاي ظاهري و لا اقل دخالت این امور در فضاي
فعالیت زنان می انجامد و به صورت عاملی مزاحم و مختل کننده در می آید. برخی از شواهدي را که لزوم حریم نگه داشتن را
نشان می دهد از کتاب مسئله حجاب نقل می کنیم: رسول اللّه (ص) در سفرهاي خود با قید قرعه یکی از زنان خود را همراه می
برد و بعضی از اصحاب هم چنین می کردند. حضرت از زنان هم بیعت گرفت، ولی به جاي دست دادن با آنها دستور داد ظرف
آبی آوردند، دست خود را در آن فرو برد و فرمود زنان هم دست خود را در آب فرو برند و همین را بیعت شمرد. در روایات آمده
صفحه 33 از 56
است که فاطمه زهرا (س) و زنان مسلمان بر سر جنازه زینب (س)، دختر بزرگ رسول اللّه (ص)، رفتند و بر وي نماز خواندند. 1 در
روایتی از امام کاظم (ع) نقل شده که حضرت می گوید: پدرم (ا مام صادق (ع)) مادرم و مادر خودش را براي برطرف کردن
1- وسائل الشیعه، ج 3، ابواب صلاه الجنازه، باب 39 ، ج 1و 2- بحا را لانوا ر، ج حقوق و حاجات نیازمندان به مدینه می فرستاد. 2
47 ، ص 49 . اینها نمونه هایی از عدم توصیه به پرده نشینی بود. اما اینکه خروج زن و حضور او در خارج از خانه باید با نگه داشتن
حریم و عدم اختلاط باشد نیز شواهد و نمونه هایی در گفتار و سیره معصومان (ع) دارد. زنان در زمان رسول الله (ص)، در نماز
جماعت شرکت می کردند. روزي حضرت به یکی از درها اشاره کرد و فرمود: خوب است این در را به زنان اختصاص بدهیم. 1
همچنین در آداب حرکت در معابر آمده است که رسول الله (ص)، براي اینکه برخوردي بین زنان و مردان رخ ندهد دستور داده
بود مردان از وسط راه و زنان از کنار حرکت کنند. 2 در توصیه هاي امیرالمؤمنین علی (ع) به امام حسن (ع) آمده است": واکفف
علیهن من ابصارهنّ بحجابک ایاهنّ، فانّ شدّه الحجاب ابقی علیهنّ، آنان (زنان ) را در پرده حجاب نگه دار، نامحرمان را ننگرند؛
زیرا شدت حجاب براي سلامت و استواري آنان بهتر است." 3 همچنین در روایتی از امام علی (ع) نقل شده که روزي حضرت با
جمعی از اصحاب نزد رسول الله (ص) بودند. پیامبر از آنان درباره اینکه چه چیز براي زنان بهتر است سؤال کرد. حضرت و دیگران
پاسخی نداشتند تا اینکه ایشان به خانه نزد فاطمه (س) آمد و ماجرا را گفت. فاطمه (س) فرمود": خیر للنساء 1- سنن ابو داوود، ج
3- نهج البلاغه، نامه 31 . ان لا یرین الرجال و لا یراهنّ . 2- وسائل الشیعه، ج 20 ، ابواب مقدمات النکاح، باب 97 . 1، ص 126
الرجال؛ براي زنان این بهتر است که مردان را نبینند و مردان آنان را نبینند ". وقتی حضرت نزد پیامبر بازگشت کلام زهرا (س) را
بازگو کرد. پیامبر فرمود": انّ فاطمه بضعه منّی؛ همانا فاطمه پاره تن من است". 1 این در حالی است که فاطمه (س) خود در
ماجراي فدك و براي دفاع از حق ولایت به مسجد پیامبر می رود و سخنرانی می کند. و حسین (ع) فرزند فاطمه (س)، خواهر و
زنان خاندان خود را در کربلا همراه خود می کند تا پیام او را پس از شهادتش فریاد کنند؛ حتی اگر ماجرا به اسارت منجر شود.
این بیان زهرا (س) با این عملکردها تناقضی ندارد و در هر صورت باید اهمیت ها و اولویت ها و ضرورت ها را در نظر گرفت.
تحکیم خانواده
رعایت حدود اسلامی در روابط زن و مرد به طور عام و رعایت پوشش اسلامی بانوان یکی از مؤلفه هاي روابط زن و مرد، به طور
خاص، می تواند از عوامل تأثیرگذار در ترغیب جوانان (مردان) به ازدواج و تشکیل خانواده باشد؛ در واقع وقتی امکان تمتع و بهره
برداري جنسی ناسالم (حتی در سطح دیداري) و زمینه هاي روابط نامشروع از میان رفت، به طور 1-وسائل الشیعه، ج 20 ، ابواب
مقدمات النکاح، باب 24 ، ح 7؛ نیز روایت دیگري با همین مضمون آمده است (باب 129 ، ح 3). طبیعی روابط مشروع در قالب
خانواده جاي آن را خواهد گرفت و روابط جنسی زن و مرد در خانواده تعریف خواهد شد. پوشش مناسب اولین گام در ایجاد
رابطه سالم، رعایت عفاف در گفتار و پرواداري در برخورد با مردان عواملی اند که در کنار دیگر عوامل فرهنگی و اقتصادي و
اجتماعی و سیاسی در تمایل به ازدواج و ارضاي مشروع عاطفی و جنسی تأثیر دارد. تفاوت جامعه اي که روابط جنسی را به محیط
خانوادگی و ازدواج قانونی محدود می کند با جامعه اي که در آن روابط آزاد اجازه داده می شود این است که ازدواج در اجتماع
اول پایان انتظار و محرومیت و در اجتماع دوم آغاز محرومیت و محدودیت است. 1 از سوي دیگر رعایت پوشش اسلامی از سوي
زنان در برابر مردان یکی از مؤلفه هاي سامان دهنده روابط سالم زن و مرد در اجتماع است و زنان را از صورت کسانی که خواسته
یا ناخواسته رقیبانی در برابر همسر مردان قرار می گیرند و مردان را به خود و زیبایی هاي خود می خوانند، خارج می کند و جاذبه
هاي همسران را براي یکدیگر و درون خانواده نگه می دارد و باعث پدیدآمدن جاذبه هاي بیشتر همسران براي یکدیگر می شود و
. از این راه به استواري بنیان خانواده کمک می کند. 1- مسئله حجاب، ص 90
صفحه 34 از 56
تأثیر سیاسی
پوشش اسلامی زنان براي سامان دهی روابط زن و مرد در اجتماع است، اما از آثار سیاسی نیز بر کنار نمانده است که اصولا شعائر
دینی مانند نماز، حج، و... علاوه بر جنبه عبادي جنبه اجتماعی و سیاسی هم دارند و این همان ارتباط ساحت هاي مختلف اجتماعی،
سیاسی، فرهنگی و اقتصادي با یکدیگر است. در هر صورت پوشش با این مختصات یا بدون این مختصات لا اقل نشانه هایی از
گرایش فکري و فرهنگی است و در نظام سیاسی اي که بر بنیانی فرهنگی بنا شده این تغییرها معنادار است. هرچند هیچ نظام سیاسی
اي نیست که بنیان هاي معرفتی و ارزش گذارانه نداشته باشد؛ چه نظام سیاسی فرانسه که براساس لائیسیته (جدایی دین از سیاست)
بنا شده، چه نظام جمهوري اسلامی که به حکومت براساس دین معتقد است. انتخاب پوشش اسلامی به عنوان یکی از مظاهر مبارزه
زنان الجزایر در برابر استعمار فرانسه یکی از نمونه هاي روش کارکرد سیاسی پوشش است. انتخاب این پوشش در واقع به معناي
مخالفت با استعمار فرانسه و تأکید بر استقلال الجزایر بود.
حکومت و پوشش زنان
اشاره
در سال هاي اخیر درباره اینکه نظام اسلامی تا چه اندازه می تواند در موضوع پوشش زنان دخالت کند بحث هایی صورت گرفته و
درباره برخی حیطه هاي آن اشکالاتی مطرح شده است. دخالت حکومت درباره پوشش می تواند ابعاد و حیطه هاي مختلفی داشته
باشد؛ از ارشاد و تبیین گرفته تا امر به معروف و نهی از منکر وضع قوانین و مجازات ها. درباره وظایف حکومت و نهادهاي
حکومتی در زمینه تبیین و ارشاد سخن گفته شد. در این بخش درباره امر به معروف و نهی از منکر و نیز وضع و اعمال قوانین
مجازاتی که از آن به حقوقی بودن پوشش زنان تعبیر می شود سخن گفته می شود.
امر به معروف و نهی از منکر
یکی از حیطه هایی که براي دخالت حکومت در پوشش اسلامی بانوان می تواند مطرح باشد، امر به معروف و نهی از منکر است
که در حیطه معاصی است و هنگامی صورت می پذیرد که فرد در برابر دستورات و بازداشت هاي الهی سرپیچی و عصیان می کند.
در روایتی از حضرت علی (ع) نقل شده که در بخشی از خطبه اي فرمودند": امّا بعد فانّه انّما هلک من کان قبلکم حیثما عملوا من
المعاصی و لم ینههم الربّانیّون و الاحبار عن ذلک؛ تحقیقاً همانا کسانی قبل از شما بودند که هلاك شدند؛ زیرا مرتکب معصیت ها
شدند و علما و دانشمندان آنها را از آن نهی نکردند". 1 از روایات می توان مجموعه شرایطی را براي کسی که امر به معروف و
نهی ازمنکر می کند، به دست آورد. بر هر کس که به مواضع و موارد معروف و منکر علم دارد و بر انجام این امر قدرت دارد و در
این عمل از او اطاعت می شود لازم است به این امر اقدام کند. در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده است": انّما هو (ا لامر
بالمعروف و النّهی عن المنکر) علی القويّ المطاع العالم بالمعروف من المنکر؛ همانا امر به معروف و نهی از منکر بر فردي که
قدرت (بر انجام این کار)دارد و مورد اطاعت است و معروف را از منکر باز می شناسد، لازم است". 2 بنابر روایات آنجا که
معصیت کار در خلوت خود مرتکب گناه می شود فقط خود را دچار ضرر و زیان کرده است. اما آنجا که آشکارا و در حضور
دیگران حدود الهی را نادیده می گیرد تأثیر عمل او جامعه را نیز خواهد گرفت. در روایتی از رسول اللّه (ص) آمده است": انّ
المعصیه اذا عمل بها العبد سرّاً لم تضرّ الّا عاملها، فاذا عمل بها علانیّه و لم یغیّر علیه اضرّت بالعامه؛ محققاً زمانی که معصیت از سوي
2- همان، باب 2، ح 1. انجام گیرد، جز به انجام . بنده به طور پنهان 1- وسائل الشیعه، ج 16 ، ابواب الامر و النهی، باب 1، ح 7
صفحه 35 از 56
دهنده آن زیان نمی رساند و هنگامی که به طور آشکار انجام گیرد و در برابر آن موضع گیري و انکار صورت نگیرد، به عموم
مردم زیان می رساند ". 1 پوشش زنان خصوصاً آنجا که در اماکن و مجامع عمومی (حتی یک جمع محدود) مطرح باشد مصداق
تعلق امر به معروف و نهی از منکر است؛ زیرا اگر در برابر آن از سوي فرد یا افراد موضع گیري نشود، در جامعه تأثیر خواهد
گذاشت و به اشاعه آن در جامعه منجر خواهد شد. حکومت نیز که مانند فرد، بلکه بالاتر از او هم قدرت و هم علم دارد و هم با
داشتن ضمانت هاي اجرایی از آن اطاعت می شود می تواند در این امر دخالت کند. حکومت می تواند براي این امر نهاد یا
نهادهایی را متصدي کند تا با آن برخورد مناسب داشته باشند. این برخورد همچنان که در ادله امر به معروف و نهی از منکر آمده
مشمول انکار قلبی، زبانی و عملی (بسته به مورد آن) می شود 2 و بنابراین می تواند علاوه بر تذکر زبانی شامل برخوردهاي عملی و
بیشتراز آنچه حکومت مقرر می کند، باشد. این برخوردها، هم می تواند در نظرگرفتن مشوق ها و امتیازاتی براي کسانی باشد که
2- همان، باب 3، ح 12 و 1، انکار جهادي آن طور که از روایات برمی آید در . پوشش اسلامی را رعایت 1- همان، باب 4، ح 1
مقابل گردن کشانی است که در برابر حکومت حق سلاح برداشته اند (همان، ح 8 و 9) یا قیام علیه حکومت طاغوت است که
حرکت امام حسین (ع) نمونه بارز آن است. می کنند، تا به این گونه به معروف دعوت و امر کند و هم می تواند در نظر گرفتن
محدودیت ها و ممنوعیت ها براي کسانی باشد که پوشش اسلامی را رعایت نمی کنند تا به این صورت از منکر نهی و باز داشته
شوند. بر این اساس نهی از منکر و امر به معروف امري حکومتی است و حکومت به وسیله نهاد یا نهادهایی به آن اقدام می کند.
همچنان که در گزارش هاي تاریخی آمده است که در حکومت امیرالمؤمنین (ع) حضرت گاه در بازار شهر می گشت و امر به
معروف و نهی از منکر می کرد. تشکیل چنین نهادها و مراکزي براي تصدي این امر، یا واگذاري این امر به برخی نهادها در عصر
حاضر تأییدي براي تبعیت از سیره حضرت علی (ع) در این امر است. نهادهاي شکل گرفته امروزي مانند بیمه، هلال احمر و... متأثر
از جریان مدنیت در غرب است و می توان با توجه به فرهنگ دینی در ارتباط با امر به معروف و نهی از منکر و موضوعات و مسائل
دیگر به تشکیل نهادهاي جدید یا تحول نهادهاي موجود فکر کرد. باید به این نکته توجه داشت که ادله امر به معروف و نهی از
منکر شرط هاي علم، قدرت و مطاع بودن را براي احتمال تأثیرگذاري در این امر مطرح کرد ه اند. اما اینکه بتوان تا آنجا پیش رفت
که فرد لزوماً از ترك واجب و معروف و ارتکاب حرام و منکر دست بردارد، چنین دلالتی را از ادله نمی توان به دست آورد.
همچنان که این مطلب از روایتی که درباره پوشش زنان نقل شده به دست می آید. در این روایت از امام صادق (ع) نقل شده": لا
بأس بالنطر الی رؤوس اهل تهامه و الاعراب و اهل السواد و العلوج لانهم اذا نهوا لا ینتهون؛ نگاه به سر زنان اهل تهامه، بادیه نشینان،
اهل سواد و کفار اشکالی ندارد؛ زیرا زمانی که از این کار (نپوشاندن سر) نهی شوند، نمی پذیرند ". 1 بر اساس این روایت به موي
سر این چند دسته می توان نگاه کرد؛ زیرا اگر آنان از این کار؛ یعنی نداشتن پوشش نامناسب نهی شوند قبول نمی کنند. بنابراین
نهی چه به شکل فردي و چه به شکل اجتماعی در صورت احتمال قبول و پذیرش فرد مقابل باید صورت گیرد. در غیر این صورت
احکام نگاه به چنین افرادي مانند زنانی که حریم نگه می دارند نیست و احکام دیگري در میان خواهد بود. 1- همان، ج 20 ، ابواب
مقدمات النکاح و آدابه، باب 113 ، ح 1. مرحوم صدوق در علل الشرایع با سند دیگري به حسن ابن محبوب و او از عباس بن
.( صهیب این روایت را نقل می کند. در این نقل به جاي زنان کفار، زنان اهل ذمه ذکر شده است (علل الشرایع، باب 365 ، ح 1
حقوقی یا اخلاقی بودن پوشش اسلامی
اشاره
حیطه دیگري که حکومت اسلامی می تواند در زمینه پوشش زنان دخالت کند اعمال قانون است. به عبارت دیگر یکی از مباحثی
صفحه 36 از 56
که پیرامون پوشش اسلامی زنان مطرح است این است که آیا این حکم، حکمی اخلاقی است که فرد در صورت سرپیچی و تمرد،
مرتکب امري غیراخلاقی شود و در نهایت می توان از نظر اخلاقی او را مذموم دانست یا اینکه این حکم حکمی حقوقی است که به
عنوان یک قانون در کشور ضمانت اجرایی دارد 1 و اگر افراد از رعایت آن خودداري کنند حکومت می تواند به عنوان تخلف از
قانون و عملی مجرمانه با آنان برخورد کند و براي آنها تنبیه ها و مجازات هایی را در نظر بگیرد. 2 در برابر حقوقی بودن حکم
پوشش سؤالات و انکارهایی وجود دارد و در مبانی فقهی الزام حقوقی فرد به رعایت پوشش اسلامی مناقشه صورت می گیرد.
آنچه در این بحث مهم است بحث درباره دلایل فقهی الزام حقوقی پوشش است. 1- این تعریف از حقوق در: مبسوط در
ترمینولوژي حقوق، ج 3، ص 1716 آمده است. 2- اصطلاح اخلاقی در حوزه معارف دینی گاه به مفهوم مجموعه قوانینی است که
شامل حکم حرمت یا وجوب نیست. در این صورت حکم شایسته اخلاقی از نظر فقهی واجب، و حکم مذموم اخلاقی لزوماً حرام
فقهی نیست. پوش اسلامی به این معنا حکمی اخلاقی نیست، بلکه حکمی فقهی است که واجبات و محرماتی را بر عهده فرد مکلف
می گذارد.
1. قاعده تعزیر
یکی از دلایلی که می توان براي حقوقی بودن حکم پوشش زنان در اسلام بدان استناد کرد استخراج قاعده اي عام از موارد
متعددي است که شارع در آنها به مجازات تعزیري حکم کرده است. براساس این قاعده مجازات تعزیري درباره هر معصیتی که از
سوي شارع درباره آن حدّ وضع نشده، از جمله عدم رعایت پوشش اسلامی، قابل اجرا خواهد بود. از این موارد گوناگون و متنوع
می توان الغاي خصوصیت و از مجموع آنها فقط خصوصیت" ارتکاب فعل حرام " را استخراج کرد. قبل از ذکر موارد فوق باید به
تفکیک دو مفهوم حدّ و تعزیر در قانون مجازات اسلامی توجه کرد. حدّ در زبان عربی به دو معناي" انتها و مرز "و" منع " به کار
رفته است. 1 در اصطلاح فقه حدّ به مجازات هایی گفته می شود که از سوي شارع براي آن اندازه معینی قرار داده شده است.
مواردي نیز که حدود درباره آنها جاري است محدود و از سوي شارع مشخص شده اند که این موارد عبارت اند از: زنا، لواط،
سُحق، قیادت، قذف، شراب خواري، دزدي، محا ربه، ا رتداد و سحر. بنابراین حدود هم از نظر مواردي که درباره آنها جاري هستند
و هم از نظر اندازه مجازات به طور خاص از سوي شارع تعیین شده اند و همچنان که در فهرست این موارد ذکر شده عدم رعایت
پوشش اسلامی از جمله آنها نیست. اما تعزیر در زبان عربی دو معناي اصلی دارد: 1) تعظیم و یاري کردن 2) نوعی زدن (کمتر از
، حد). 2 در اصطلاح فقه تعزیر به مجازاتی گفته می شود که اندازه آن کمتر از حد بوده و 1- معجم مقاییس اللغه، ج 2، ص 4
2- معجم مقاییس اللغه، ج 4، ص 313 ؛ المحکم والمحیط، ج 1، ص . ترتیب العین، ص 167 ، صحاح اللغه، ج 2، ص 462 و 463
323 . برخی دو معناي اصلی تعزیر را تعظیم و تأدیب گفته اند که تعزیر اصطلاحی به معناي دوم برمی گردد (صحاح اللغه، ج 2، ص
744 ). همچنین موارد آن همه مواردي است که حد در آنها جاري نیست و بنابراین محدود و معدود نیست. 1 یک دیدگاه درباره
حیطه عمومیت موارد تعزیر اجراي تعزیر درباره هر معصیتی (ترك واجبات و ارتکاب محرمات) است که از سوي شارع براي آن
حدي تعیین نشده باشد. براي اثبات بیان اخیر از موارد متعدد و گوناگونی که در روایات درباره آنها حکم به تعزیر شده به اصطلاح
فقهی الغاي خصوصیت صورت می گیرد. این موارد بسیار متنوع بوده، به گونه اي که خصوصیت جامعی مانند تعرض به حقوق
اجتماع یا ایذاء و آزار مؤمنان و مانند آن را در آنها نمی توان یافت. تنها خصوصیت عامی که در مجموع این موارد وجود دارد
همانا عنوان معصیت است. فهرست بعضی از این موارد به این شرح است: 2 نزدیکی با زوجه در حال حیض 3، شهادت دروغ نزد
1- حدود اسلامی و تعزیرات ویژگی هاي دیگري نیز دارند که باعث تمایز آنها از یکدیگر می شود. اما چون با موضوع ، حاکم 4
مورد بحث این نوشته ارتباط زیادي ندارند از بیان آنها صرف نظر شده است. 2- سند روایات این موارد که بررسی شده است، در
صفحه 37 از 56
اصطلاح علم حدیث، صحیح هستند، جز موارد 8 و 9 و 10 ، که مرفوعه اند، نگارنده به وثاقت روایی این سه معتقد است. 3- وسائل
4- همان، باب 11 . معصیت مملوك و عبد 1، خوردن مردار 2، خوردن خون . الشیعه، ج 28 ، ابواب بقیه الحدود، باب 13 ، ح 1 و 2
، 3، خوردن گوشت خوك 4، رباخواري 5، خوردن مال یتیم 6، غصب مال یتیم 7، خیانت در امانت 8، استمناء 9، نزدیکی با حیوان. 1
دزدي کردن کودکان 11 ، فحش دادن 12 ، افترا به اهل 1- همان، ابواب مقدمات الحدود، باب 30 ، ح 4 و 5 و 8 در روایت 6 و 7
حضرت اجراي حدّ درباره عبد را به عهده مولی و صاحب آن گذارده است و بنابراین روایات تأدیب مملوك، صرفاً درباره برخورد
3- همان. 4- در حدیث 1 همین باب از علی (ع) نقل شده که . تأدیبی با او نیست. 2- همان، ابواب بقیه الحدود، باب 7، ح 3
حضرت حدّ را در این موضوع جاري می داند، لیکن در سند حدیث اشکالی هست: علی بن محمدبن عبدالرحمان ناشناخته است.
-5 همان، ح 2. در روایت چهارهمین باب آمده که علی (ع) رباخوار را توبه داده است، بی آنکه ذکري از تعزیر شده باشد. این
روایت با روایت دو این گونه جمع می شود که در روایت دوم بینه و روشنگري صورت نگرفته و فرد، حکم ربا را نمی دانسته است.
7- همان. 8- همان. 9- همان، ابواب نکاج البهائم، باب 3، ح 2؛ حدیث . -6 فروع کافی، ج 7، کتاب الحدود، باب نوادر، ح 21
اول این باب که اجراي تعزیر را در صورت عدم انزال بیان می کند همان ماجراي حکم علی (ع) در روایت دوم است و ظاهراً یک
ماجراست. اما روایت سوم در اینکه فرد از اساس مرتکب خلافی نشده با روایات 1 و 2 و 4 در تعارض است و حمل بر تقیه شده
11 - همان، ابواب حدّ السرقه، باب 28 . در مجموع روایات این باب . است. 10 - وسائل الشیعه، ج 28 ، ابواب نکاح اللبهائم، باب 1
اجراي مجازاتی کمتر از حدّ درباره کودك سارق بیان شده است. 12 - همان، ابواب حدالقذف، باب 19 . ذمّه 1، صید مُحرم در
حرم 2، زورگیري 3، خوابیدن دو نفر به صورت عریان در زیر یک پوشش (زن با زن، مرد با مرد و مرد با زن) 4، دروغ بستن به
مملوك و عبد 5، نبش قبر 6، سرقت از بیت المال 7 و ملّوث کردن مسجدالحرام 8. در این موارد خصوصیتی نمی توان در نظر گرفت
2- فروع الکافی، ج 4، کتاب . و لذا هم با حقوق فردي و هم با حقوق اجتماعی در ارتباط اند. 9 هم حق اللّه 1- همان، باب 17 ، ح 4
3- فروع الکافی، ج 7، کتاب الحدود، باب ما یحب علی الطرّار و . الحج، ابواب الصید، باب المحرم یصیب الصید فی الحرم، ح 6
المفتلس من الحدّ. 4- من لا یحضره الفقیه، ج 4، کتاب الحدود،، باب ما یجب به التعزیر و الحد و الرجم و القتل فی الزنا، ح 4988
6- همان، باب الحد فی السرقه و . 5- تهذیب الاحکام، ج 10 ، باب الحدفی الفریه و السب و التعریض بذلک...، ح 31 و 34 . و 4989
7- همان، ح 131 . در فرضی که سرقت او قبل از تقسیم بیت المال و آنچه برداشته کمتر از سهم او الخیانه و الخلسته..، ح 82 و 85
9- حقوق فردي به حقوقی گفته می شود که به فرد تعلق می . بوده باشد. 8- وسائل الشیعه، ج 28 ، ابواب بقیه الحدود، باب 6، ح 1
گیرد و تأثیر مستقیم آن در حیطه فرد است. اما حقوق اجتماعی مربوط به اجتماع است و تأثیر استیفا یا عدم استیفاي آن متوجه
جامعه است. در نگاه اسلام حقوق فردي می توانند در اجتماع و حتی در نسل ها تأتیر بگذارند و امر فردي به معناي مطلق آن اساساً
وجود ندارد. چیزي که هست مطابق اصطلاحات رایج حق فردي مستقیماً با فرد رابطه دارد و عدم استیفاي آن تأثیر مستقیم و بدون
واسطه در فرد دارد اما این تأتیر با واسطه هایی چند در اجتماع قابل ارزیابی است. بر خلاف حقوق اجتماعی که بدون واسطه با
جامعه مرتبط و عدم استیفاي آنها در جامعه تأثیرگذار است. در آنها هست و هم حق الناس 1. همچنین همه این موارد را نمی توان
در رابطه با جرائمی مانند سرقت و تهمت به زنا و.... دانست که درباره آنها حدّ جاري است، لذا به دلیل نبود شرایط حد، به تعزیر
اکتفا شده است. مواردي مانند سرقت از بیت المال و دزدي کردن کودکان، در واقع در عنوان سرقت قابل درج اند؛ اما چنان که
پیشتر در موارد حد ذکر شد، خوردن گوشت خوك یا خون، گدایی، رباخواري و... هیچ کدام در عناوینی که حدّ درباره آنها
جاري است قابل درج نیستند. همچنین در همه این موارد عنوان ایذاء و آزار رساندن به مؤمنان صدق نمی کند؛ مانند شهادت دروغ
نزد حاکم (با عنوان کلی اي که دارد)، خوردن مردار، خون و گوشت خوك. عنوان گناه کبیره نیز بر همه این موارد صدق نمی
کند مانند نزدیکی با زوجه در حال حیض، معصیت مملوك و عبد و خوابیدن دو نفر در زیر یک پوشش. 2 حق الله، حقی است که
صفحه 38 از 56
متعلق به خداست و عدم استیفاي آن صرفاً پایمال کردن و نادیده گرفتن حق الهی است؛ مانند نمازخواندن اما حق الناس متعلق به
خلق خداست و عدم استیفاي آن نادیده گرفتن حقوق مردم است. مانند افترا زدن به دیگران. البته منشأ و واضع حق الناس همچون
حق الله خداوند است. مرحوم سید کاظم طباطبایی در عروه الوثقی براي تعیین گناهان کبیره چهار راه گفته است. که نظر عموم علما
و فقها نیز همین است. 1) هر گناهی که در قرآن و حدیث به کبیره بودن آن تصریح شده باشد. 2) هر گناهی که در قرآن یا
روایات به مرتکب آن وعده آتش داده شده باشد. 3) هر گناهی که در قرآن یا روایات بزرگتر بودن آن از گناهی که کبیره بودنش
مسلم است گفته شده باشد. 4) هر گناهی که نزد اهل شرع و دین داران بزرگ شمرده شود. (نگاه کنید به: گناهان کبیره، ج 1، ص
27 و 28 ) همچنین اصرار بر ارتکاب گناه صغیره خود گناه کبیره محسوب می شود. بنابراین می توان از مجموع این موارد قاعده اي
به دست آورد که آن تعزیر در همه معاصی و جرم هایی است که شارع براي آنها حد تعیین نکرده باشد یا شرایط آن موجود نباشد.
خصوصیتی که براي این مواردي که درباره آنها روایت وارد شده است می توان در نظر گرفت، انجام عمل حرام است. تمامی
موارد ذکر شده فوق، عنوان فعل حرام را دارند و مرتکب آنها به مطلب نهی شده اي مبادرت کرده است و شامل ترك واجب
نیست. همچنان که مطلب درباره مواردي که در آنها حدّ جاري می شود نیز همین طور است. برخی فقهاي بزرگ تاریخ شیعه نیز
تعزیر را فقط در صورت ارتکاب فعل حرام، آنجا که حدي جعل نشده باشد، می دانند مانند: شهید ثانی 1، محقق کرکی 2 و محمد
2- (با این قید که تعزیر پس از نهی و توبیخ و عدم پذیرش . 1- مسالک الافهام، ج 14 ، ص 327 . حسن نجفی در جواهر الکلام 3
3- با قید کبیره بودن گناه، آنجا که فرد اجتناب از کبائر داشته .( آن از سوي مرتکب است (نقل از جواهر الکلام، ج 41 ، ص 448
باشد وگرنه در گناه صغیره نیز تعزیر می شود (جواهر الکلام، ج 41 ، ص 448 ). برخی از فقهاي بزرگ نیز تعزیر را در صورت
مرتکب شدن حرام یا عدم انجام واجب، آنجا که حدي از سوي شارع جعل نشده باشد، می دانند. مانند: ابی صلاح حلبی در کافی
1، ص 74 و 75 )، شیخ طوسی در مبوسط (نقل از همان، ج 40 ، ص 146 ") ابن ادریس در 0 (نقل از سسله الیثا بیع الفقیه، ج 1
سرائر (نقل از همان، ج 23 ، ص 296 )؛ ابن زهره در غنیه (نقل از همان، ص 208 )؛محقق طباطبایی در ریاض ا لمسا ئل، ج 15 ، ص
433 . براي تعیین اینکه عنوانی مانند پوشش زنان تحت حکم وجوب یا حرمت قرار دارد باید به ادله آن عنوان مراجعه کرد (که آیا
در قالب امر وجوب پوشش یا در قالب نهی (حرمت انکشاف) بیان شده اند). اگر اجراي تعزیر را فقط هنگام ارتکاب به حرام جاري
بدانیم پوشش زنان نیز مشمول آن خواهد بود؛ زیرا در ادله آن سان نهی وجود دارد؛ نهی از تبرّج (و لا تبرّجنَ تبرّج الجاهلیه
الاولی) و نهی از آشکارکردن و ابداء زینت (و لا یبدینَ زینتهنّ) و ارتکاب این امر (ابداء و آشکارکردن) نهی الهی را زیر پا
گذاشته و مرتکب حرام شده است و در نتیجه تعزیر درباره او جاري خواهد شد.
2. مصالح نظام اسلامی
یکی دیگر از دلایلی که می توان براي اثبات الزام قانونی درباره پوشش به آن استدلال کرد مصالح نظام اسلامی است که حکومت
تشخیص می دهد. در نهایت اگر دلیل گذشته براي اثبات مجازات تعزیري در پوشش تمام دانسته نشود و مجازات تعزیري را فقط
در مواضعی که شارع خود بر آن تصریح کرده باشد جاري بدانیم دلیل مصالح نظام اسلامی می تواند در ارتباط با اثبات الزام
قانونی درباره پوشش و به دنبال آن مجازات تعزیري مطرح شود. در این صورت حتی اگر عملی از نظر شرعی معصیت شمرده نشده
باشد می تواند تحت عنوان حفظ مصالح نظام اسلامی ممنوع و براي تخلف از آن مجازات تعزیري وضع شود. به بیان امام (ره)
بسیاري از احکام حکومتی مانند نظام وظیفه، اعزام الزامی به جبهه ها، جلوگیري از ورود و خروج ارز یا هر نوع کالا، گمرکات،
مالیات، جلوگیري از گران فروشی، قیمت گذاري و صدها موارد مانند این ها در چهارچوب احکام فرعی فقهی نیست. این احکام
به طور عام (که قوانین جزایی بخشی از آن است) دایر بر مدار مصالح نظام اسلامی هستند. بنابراین حکومت می تواند با تشخیص
صفحه 39 از 56
مصلحت دست به اعمال قانون درباره پوشش زنان بزند. در این باره حکومت می تواند ضوابط الزامی شرعی را به صورت قانون
الزامی د رآورد. ممکن است گفته شود پوشش اسلامی زنان صرفاً نوعی شرافت براي زنان مومن محسوب می شود؛ به این معنا که
زنان مؤمن از این حریم و مزیت برخوردارند که بهره برداري جنسی ناخواسته و غیراخلاقی (در سطح دیداري) نشوند، اما زنان
دیگر که مبالاتی ندارند و حریمی براي خود نمی گیرند، مانند: زنان بادیه نشین، اهل کتاب، کفار، کنیزان و به طور کلی زنان
غیرمؤمن، به دلیل عدم ایمان، از این حریم و شرافت برخوردار نیستند. در برخورد با این گروه ها در نهایت تا بیش از نهی از منکر
نمی توان پیش رفت. همچنان که در بخش امر به معروف و نهی از منکر به روایتی در این باره اشاره شد. در این روایت آمده بود:
"نگاه کردن به سر زنان اهل تهامه و بادیه نشینان و اهل سواد و کفار اشکالی ندارد؛ زیرا زمانی که از این کار( نپوشاندن سر) نهی
شوند، نمی پذیرند و نگاه کردن به موي سر و بدن زن دیوانه و زنی که عقل خود را از دست داده است اشکالی ندارد، تا زمانی که
قصد لذت از آن نباشد". 1 نتیجه اینکه تشریع پوشش و احکام آن فقط به حریم و شرافت براي زنان مؤمن توجه دارد و مصالحی
فراتر از این ندارد؛ به عبارت دیگر از سوي شارع آثار و پیامدهاي پوشش اسلامی در مردان و جامعه لحاظ نشده است والّا این
استثناءها معنا نداشت؛ در حالی که باید گفت آثار و پیامدهاي پوشش همچنان که در بحث آثار پوشش اسلامی آمد علاوه بر
حفظ کرامت و شرافت زن آثار دیگري نیز براي زنان و مردان و به طور کلی جامعه دارد و از مجموع آیات و روایاتی که در بیان
پیشوایان ما در این باره و نیز درباره احکام نگاه مرد به زن آمده است مصالحی بیش از حریم قائل شدن براي زنان به دست می
1- وسائل الشیعه، ج 20 ، ابواب مقدمات النکاح و آدابه، باب 113 ، ح 1. در نقل مرحوم صدوق به جاي زنان کفار، زنان اهل آید. 2
2- درباره احکام نگاه اگرچه به بیان برخی فقها بین جواز پوشیده نمودن و جواز .( ذمه آمده است. (علل الشرایع، باب 365 ، ح 1
نگاه کردن ملازمه نیست؛ یعنی لزوماً هرجا براي زن انکشاف جایز بود، اما اینکه گفته شود با توجه به روایات نمی توان پوشش
اسلامی را در سطح الزام قانونی مطرح کرد بدین معنی است که می توان به امر به معروف و نهی از منکر پرداخت و چنانچه افراد
نپذیرفتند، احکام دیگري در ارتباط با نگاه به آنان مطرح خواهد بود. باید گفت این روایات در زمان حکومت طاغوت و نه
حکومت معصوم بوده و از نظر برخورد حکومت با آن تبیینی وجود ندارد و امام فقط وظیفه فرد مقابل را بیان می کند. ظاهراً زنان
اهل ذمه نیز به این دلیل از حریم برخوردار نیستند که مبالاتی درباره پوشش خود ندارند و اگر به آنان تذکر داده شود تأثیري
ندارد. به همین دلیل در هنگام ورود به خانه آنان رعایت این امر لازم نیست. 1 بنابراین از مجموع روایات این مطلب به دست می
آید که گروه هایی از زنان (زنان دیوانه، اهل ذمه، اهل کتاب، کافر و کنیزان) که درباره پوشش اسلامی مبالات ندارند به دلیل
آنکه نگاه کردن براي مرد جایز نیست، اما در طرف دیگر این بحث، یعنی آنجا که پوشاندن بر زن واجب است به طور حتم نگاه
کردن مرد جایر نیست. به همین دلیل تمامی روایاتی که درلاره تشریع احکام نگاه و پیامدهاي نگاه به آنچه جایز نیست آمده است
می تواند به نوعی از مصالحی که شارع از پوشش زنان در نظر داشته است حکایت داشته باشد. 1- در این صورت ثقل علل اشرایع
در روایت اول که به جاي زنان کافر زنان اهل ذمه را ذکر کرده است از یک علت (عدم پذیرش نهی) برخوردارند. خود حریم نمی
گیرند، یا اینکه اصالتاً حریمی ندارند 1 (زنان اهل ذمه بنابر یک قول و کنیزان بنابر قول دیگر) حرمتی ندارند و در برخورد با آنها
رعایت احکام نگاه لازم نیست. نظر عموم فقها نیز همین است. اما اینکه حکومت حتی در عصر معصوم و در ادوار گذشته چگونه با
آن برخورد کرده و می کند بحث دیگري است که باید به آن پرداخته شود. بنابر مبنایی که در این بخش از آن سخن گفته می
شود اگر استدلال بر قاعده عمومی تعزیر ناتمام شمرده شود، مجازات تعزیري دایر بر مدار مصالح نظام خواهد بود. در این صورت
مجازات تعزیري به طور عام و درباره پوشش به طور خاص بسته به مصالحی است و تا زمانی که این مصالح اقتضا کند وجود
خواهد داشت و حتی شامل زنان اهل کتاب و زنان کافر نیز می شود. همچنان که این مصالح می تواند باعث شود که مجازات در
مواردي بیشتر از سرپیچی از حدود شرعی( به طور مثال گذشتن از چراغ قرمز) مطرح باشد. از آن جا که عدم رعایت پوشش زنان
صفحه 40 از 56
در زمان حاضر با عصر معصومان قابل مقایسه نیست مصالح جامعه اقتضا می کند که حکومت در این امر دخالت و براي آن قوانین
وضع کند. 1- احتمال دیگر این است که زنان اهل کتاب مانند کنیزان از این حق، یعنی حرمت داشتن و عدم نگاه به موي و دست
آنان برخوردار نیستند؛ زیرا به دلیل اهل ذمه یا کنیز بودن پوشش بر آنان واجب نیست. در این صورت این مطلب از احکام، خاص
اهل ذمه و کنیزان است. همچنان که این دو دسته در دیگر زمینه ها نیز از برخی حقوق محروم هستند. همان طور که گذشت، در
روند گسستن از دین در غرب که از دوران رنسانس به بعد آغاز شد، طراحی لباس نیز رفته رفته تحول یافت و در قرن بیستم
تحریک جنسی و عریانی شتاب گرفت، چنان که در کتاب" فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی آمده است": امروزه آنچه مدل
لباس را تعیین می کند، روان شناسی جنسی است و در حقیقت، مبتکران مدهاي تازه همواره در کار تنظیم نسبت میان برهنگی و
پوشیدگی هستند تا بتوانند حداکثر جلوه و جاذبه را در این جنس و حداکثر اشتیاق را در جنس دیگر ایجاد نمایند". 1 بنابراین،
شیوه پوشش زنان در عصر حاضر که ابتدا از غرب آغاز شده و سپس به سایر مناطق دنیا انتقال یافته، به سوي عریانی هرچه بیشتر و
ایجاد جذابیت جنسی پیش می رود و وسایل ارتباط جمعی جدید نظیر مجلات، ویدئو، شبکه هاي تلویزیونی، ماهواره اي و اینترنت
نیز با سرعت و وسعت حیرت آوري به این امر دامن می زنند، در حالی که در گذشته طراحی هاي لباس (چه لباس مردان و چه
لباس زنان) عمدتاً جنبه کاربردي و زیباشناختی 2 داشته و علاوه بر رعایت مؤلفه هاي گفته شده به شرایط اقلیمی و آب و هوایی و
2- مقاله پوشش زنان در . اقتضائات جغرافیایی و محیطی نیز توجه می شده است. 1- فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، ص 33
عرصه قانون و حکومت، ص 43 . به عبارت دیگر برهنگی به عنوان یک فرهنگ، پدیده اي جدید است که دوران معاصر را از
گذشته (به طور خاص از قرن نوزدهم به قبل) متمایز کرده است. از همین رو عدم رعایت پوشش اسلامی در عصر حاضر با پوشش
زنان اهل ذمه و بادیه نشینان در عصر صدور روایات قابل قیاس نیست و اندازه آن فراتر از پیدایی سر و گردن و دست هاست و
مفاسد مترتب بر آن در جامعه بسیار فراتر از مفاسد پوشش نامناسب در عصر معصومان است. به همین دلیل نظام اسلامی می تواند و
باید براي تأمین مصالح جامعه اسلامی در این امر دخالت کند و لزوم پوشش را به هر اندازه که مقدور باشد به عنوان یک قانون
الزامی حتی در دایره اي وسیع تراز زنان مسلمان وضع کند. بنابراین همان طور که حکومت می تواند بنابر مصالحی مجازات تعزیري
را براي عدم رعایت پوشش کامل اسلامی تعطیل کند، می تواند براي تخلف از پوشش قانونی نیز قوانین مجازاتی (تعزیري) در نظر
بگیرد. دخالت حکومت در امر پوشش از مفاسد مترتب بر پوشش هاي نامناسب از اساس و بن جلوگیري می کند و جلوگیري از
مفسده از اساس و بنا رویه اي عقلایی است که عموم عقلا از جمله شارع مقدس بر آن صحه می گذارند؛ مانند ممنوعیت نوشیدن
حتی یک جرعه شراب یا آشکار کردن کمی از موي سر یا قدري از ساعد دست زن. تجربه غرب در این دو موضوع نشان می دهد
که ناهنجاري و فساد در محدوده اي خاص متوقف نمی ماند و در طی سالیان و نسل ها گسترش و شدت می یابد. همان طور که در
ایران با وجود قوانین الزامی درباره پوشش زنان و ایجاد محدودیت ها هنوز هم گسترش نوعی جلوه نمایی و جلوه فروشی جنسی را
در قالب لباس هاي به ظاهر رسمی و قانونی زنان شاهدیم. این مطلب با توجه به توطئه و دسیسه هاي استعمار جدید براي به سلطه
کشیدن جوامع اسلامی از طریق فساد زنان ابعاد گسترده تري پیدا می کند، اما نظام اسلامی ایران و انتشار آن که با تأثیرگذاري در
دیگر کشورهاي اسلامی، غرب را دچار نگرانی کرده، با این دسیسه به شکل مضاعف و پیچیده تري مواجه شده است. بنابراین آیا
ما می توانیم چشمان خود را بر واقعیات موجود ببندیم، کید و مکر دشمنان را نادیده بگیریم و فکر کنیم که در قرن اول هجري
زندگی می کنیم که حکومت اسلامی براي وضع قوانین درباره پوشش زنان دلیل و مصلحتی نداشته باشد و وظیفه آن فقط ارشاد و
در نهایت امر به معروف و نهی از منکر و کار فرهنگی باشد. به نظر می رسد کار فرهنگی در این عرصه کافی نیست و نباید بعداز
کار فرهنگی مسئله را به حال خود رها کرد. پس باید علاوه بر کار ایجابی فرهنگی اقدامات سلبی قانونی و بازدارنده را هم در نظر
داشت که این امر به واسطۀ دستگاه هاي نظامی و انتظامی صورت خواهد پذیرفت.
صفحه 41 از 56
انتقادها