گروه نرم افزاری آسمان

فصل پنجم : کارآمدي چادر و حجاب مشکی






اشاره
علاوه بر فواید بسیار زیاد فردي و اجتماعی حجاب در شکل چادر، حجاب چادري بانوان در انقلابهاي دینی، یک سمبل و نماد
مبارزه با اهداف استعماري و استکباري نیز هست. قبلًا در فصل اول کلامی از فرانتس فانون دربارهی سمبل و نماد ضد استعماري
بودن حجاب چادري زنان در انقلاب الجزایر بر ضد دولت فرانسه نقل شد. به اعتراف دشمنان انقلاب اسلامی، این سمبل و نماد
بودن در مورد حجاب چادري بانوان ایرانی نیز وجود دارد. ریون کرکت (ادوارد شرلی) صهیونیست و مسئول سابق شبکه جاسوسی
چادر نمادي است که وجود انقلاب را در سر هر چهار راه به نمایش میگذارد؛ با چادر میتوان این احساس را » : سیاه در ایران میگوید
1) به رغم اینکه دشمنان چنین صریح خشم خود را دربارهی چادر اظهار )« پدید آورد که انقلاب اسلامی هنوز زنده و جاوید است
میدارند، متأسفانه عدهاي در داخل در صدد مخدوش جلوه دادن کارآمدي حجاب در شکل چادر هستند؛ از این رو، فصل پنجم
این اثر به بررسی کارآمدي حجاب و پوشش اسلامی در غالب چادر و چادر مشکی پرداخته است.
مسئله ي دست و پاگیر بودن حجاب در شکل چادر
2) آیا ادعاي مذکور صحیح )«. این نوع حجاب دستوپاگیر است » شبهه: بعضی در کارآمدي چادر این گونه شبهه کردهاند که
است؟ پاسخ: اولًا، گرچه حجاب در شکل چادر رایج ایرانی، ممکن است براي برخی افرادي که از سنین کودکی استفاده از آن را
تمرین نکردهاند، مقداري مشکل باشد، ولی براي همهي زنان، خصوصاً بانوانی که تجربهي کافی استفاده از آن را دارند مشکل
نیست. به همین دلیل اگر از زنان متدینی که از سنین قبل از بلوغ به استفاده از چادر عادت کردهاند سؤال شود که آیا استفاده از
چادر براي شما دست و پاگیر است، پاسخ آنها منفی است. ثانیاً، یکی از علل دست و پاگیر دانستن چادرهاي ایرانی و سختی کنترل
آن براي بعضی از بانوانی که خیلی استفاده از آن را تمرین نکردهاند، باز بودن جلوي آن است، که براي حل این مشکل نیز زنان و
چادرهاي مشکی زنان عرب که داراي آستین است استفاده نمایند که کنترل آن آسان است. هم اکنون « عباءة » دختران میتوانند از
نیز عدهاي از زنان و دختران ایرانی از این نوع چادر استفاده میکنند.
حجاب مشکی در تابستان
چون رنگ مشکی نور را جذب میکند، پس در تابستان معمولًا نمیتوان دختران را به حجاب تیره (مثل چادر » : شبهه: بعضی گفتهاند
3) آیا این ادعا صحیح است؟ پاسخ: اولًًا، پوشش تیره و مشکی در بعضی از مناطق که داراي تابستان گرم ).« مشکی) تشویق کرد
است، اساساً براي دستهاي از بانوان و دختران باعث مشقت نیست و براي دستهاي دیگر، بر فرض مشقتآور بودن، قابل تحمل است.
دسته اول (کسانی که در تابستان گرم، حجاب مشکی براي آنها مشقت ندارد) بانوان و دختران معتقد و مؤمنی هستند که به نقش
حجاب برتر، مثل چادر مشکی، اعتقاد و باور راسخ دارند؛ از این رو نسبت به بعضی مشکلات احتمالی آن، احساس مشقتی ندارند.
اساساً وقتی انسان عملی را از روي عقیدهي راسخ انجام دهد نسبت به عوارض و پیامدهاي سخت آن احساس مشقتی ندارد. در
سیرهي انبیاي الهی و معصومین(ع)، اصحاب و یاران ائمهي اطهار(ع) و عالمان مجاهد، نمونههاي بسیار زیادي وجود دارد که در
برابر مشقتهاي نشأت گرفته از پذیرش یک عقیده و ایمان، احساس مشقتی نداشتهاند.( 4) در روایتی از امام صادق(ع) نیز تصریح
5)جسم و بدن انسان، در مقابل کارهایی که بر اساس نیت و اعتقاد درونی قوي )؛« ما ضَ عُفَ بدن عما قوِیت علیه النیۀ » ؛ شده است
انجام میگیرد، احساس ضعف و مشقت نمیکند. در جریان اسارت زنان اهل بیت(ع) پس از قیام خونین عاشورا و همچنین کشف
صفحه 35 از 55
حجاب زنان به وسیلهي رضاخان در ایران، حکایتها و خاطرات تاریخی و ماندگار فراوانی از مقاومت و پایداري زنان مؤمن و عفیف
در مقابل بیحجابی نقل شده است.( 6) مطالعهي این حکایتها براي بانوان و دختران جوان و عفیف بسیار آموزنده و افتخارآمیز است.
از این قضایا به خوبی استفاده میشود که زنان مؤمن، نه تنها احساس مشقتی نسبت به حجاب نداشتهاند، بلکه بر عکس، جدایی آنها
از حجاب برتر، مثل چادر مشکی، باعث اذیت و آزار روحی آنان بوده است. در قضیهي کشف حجاب رضاخان نقل شده است که
برداشتن چادر از سر زنان باعث گردید که عدهاي از آنها از شدت غصه و ناراحتی دق و فوت نمایند.( 7) اما دستهي دوم (کسانی
که ممکن است حجاب تیره و مشکی براي آنها مشقت داشته باشد، ولی سختی و مشقت آن را تحمل میکنند) بانوان و دخترانی
هستند که به دلیل قرار داشتن در محیط دینی و مذهبی خانواده و جامعه، از کودکی به این گونه حجاب عادت نمودهاند؛ لذا در
بزرگسالی، سختی احتمالی حجاب مشکی براي آنها قابل تحمل است. در علم روانشناسی و تعلیم و تربیت، در مبحث عادت
گفته میشود که اگر انسان از کودکی به انجام کاري عادت کرد، نه تنها انجام آن برایش مشقتآور نیست، بلکه برعکس، ترك و
جدایی از آن عمل برایش مشقت دارد. همین نکتهي مهم، رمز و راز توصیهي ائمهي اطهار(ع) به والدین در عادت دادن فرزندان به
کارهاي شایستهاي، مثل نماز و اذکار آن و روزهي ناقص در سنین کودکی است.( 8) بر اساس همین تأثیر شگرف مقولهي تمرین و
عادت متربی به کارهاي شایسته، و به موازات آن آگاهی بخشی دربارهی آثار مثبت کارهاي خیر است که معمولًا در کتابهاي
اعطاي » در کنار دیگر روشهاي تربیتی مهم، مثل « تحمیل بر نفس » و « تلقین به نفس » تربیت اسلامی از روشهاي تربیتی، هم چون
بحث میشود.( 9) بنابراین، با اسثثنا شدن دو دستهی قبل نمیتوان به طور مطلق و کلی ادعا نمود که حجاب مشکی در تابستان « بینش
مناطق گرم، براي همهي بانوان و دختران، فارغ از هر مقدار اعتقاد دینی و هر نوع محیط تربیتی مشقت دارد و نمیتوان به آن تشویق
کرد. ثانیاً، اجمالًا میپذیریم که ممکن است حجاب مشکی در تابستان برخی از مناطق بسیار گرم براي بعضی از افرادي که از دو
دستهي قبل نیستند مشقتآور باشد، ولی نمیپذیریم تحمل هر گونه مشقت و سختی به طور مطلق غیر معقول و نامطلوب باشد. طبق
آموزههاي معصومین(ع) که تجربهي زندگی انسانها و واقعیت خارجی نیز مؤید آن است، اساساً زندگی دنیا بدون سختی و مشقت
(11).« دار بالبلاء محفوفۀ » 10 )و )« الدنیا دار المحنۀ » : وجود خارجی ندارد. در احادیث، دنیا خانهي محنت و سختی معرفی شده است
فلسفه و رمز و راز آمیختگی دنیا با سختی و مشقت نیز این است که انسان در وصول به سعادت الهی که براي آن خلق شده است به
تحمل سختیهایی که سازندهي کمال انسانی هستند نیازمند است و به تعبیر قرآن، چه بسا کاري داراي سختی باشد و انسان از انجام
( آن اکراه داشته باشد، ولی خداوند خیر و نیکی انسان را در آن قرار میدهد: فَعَسی أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ یَجْعَلَ اللَّهُ فِیهِ خَیْراً کَثِیراً. ( 12
( علاوه بر این در متون دینی، دستیابی به کرامتها و بهشت جاودان در گرو تحمل سختی دانسته شده است: المکارم بالمکاره( 13
بالمکاره تنال الجنۀ.( 14 ) اساساً فلسفهي همراهی بعضی از احکام و تعالیم، مثل روزه، حجاب و جهاد با کلفت و سختی، در واقع،
براي تأمین نیازمندي مذکور بدون هیچگونه تبعیض بین زن و مرد است؛ مثلًا اگر استفاده از حجاب کامل در تابستان مناطق گرم
براي برخی بانوان و دختران با سختی و مشقت همراه است، طبق گفتهي قرآن کریم، بعضی از احکام الهی ویژهي مردان، مانند
جهاد نیز با سختی و مشکلات همراه است: کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتالُ وَ هُوَ کُرْهٌ لَکُمْ.( 15 ) نکتهي جالب این است که همان گونه که بعضی
افراد، امروزه به بهانهي گرما، در حجاب و پوشش زنان در تابستان تشکیک مینمایند، طبق فرمودهي قرآن، عدهاي راحتطلب براي
قالُوا لا تَنْفِرُوا فِی » جهاد مردان در هواي گرم نیز تشکیک میکردهاند و میگفتند در هواي گرم براي جهاد کوچ و هجرت نکنید
16 ) که خداوند به پیامبر(ص) میفرماید در جواب آنها بگو: نارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَ  را لَوْ کانُوا یَفْقَهُونَ؛( 17 ) اگر میدانستند حرارت )« الْحَرِّ
آتش جهنم از حرارت گرماي تابستان بیشتر است. علاوه بر نقل، عقل نیز در مواردي که تحمل سختی در زندگی دنیا باعث
دستیابی به هدف والاتر و بالاتر است، حکم به مطلوبیت آن میکند؛ مثلًا اگر تأمین سلامت جسمانی انسان، به عنوان هدفی مهم، به
انجام عمل جراحی سخت یا خوردن فلان داروي بسیار تلخ و مشقتآور نیازمند باشد. عقل و نقل هر دو حکم به لزوم تحمل سختی
صفحه 36 از 55
( ومشقت میکنند، تا غرض بالاتر، که حفظ سلامتی جسمانی است، تأمین گردد. چون شارع مقدس به عنوان یک طبیب روحانی( 18
تشخیص داده است که سلامت روحی و روانی افراد جامعه متوقف بر رعایت حجاب برتر، مثل چادر مشکی در مقابل نامحرم است،
لذا پوشش چادر مشکی، حتی در هواي گرم، عقلًا و نقلًا امري راجح و مطلوب است؛ و برخلاف شبهاتی که بعضی با تبلیغات
القایی منفی، به منظور فرهنگسازي بر ضد چادر مشکی منتشر میکنند، تجربهي بیش از بیست سال پس از انقلاب اسلامی و گسترش
سریع استفاده از چادر مشکی در بین زنان و دختران مؤمن و عفیف، خود بهترین شاهد است که استفاده از این نوع حجاب مشکل
نیست، و لذا قابل تشویق است. براساس نظرسنجی و تحقیقی که به تازگی صورت گرفته است 65 درصد از پاسخگویان، استفاده از
چادر مشکی را در مجامع عمومی پسندیدهاند.( 19 ) علاوه بر عقل، ائمه(ع) و خاندان اهل بیت نیز نظراً و عملًا انسان را به تحمل
مشکلاتی، که در راستاي سعادت و تکامل جسمانی و روحانی اوست، تشویق نمودهاند. در بُعد نظري، امام علی(ع) در وصیتی به
فرزند خود، امام حسن(ع) فرمودهاند: عَوِّدْ نفسَک التصبّر علی المکروه؛( 20 ) نفس خود را به صبر و بردباري بر کار سخت عادت
بده. در روایت دیگري، ایشان کارهایی را که انسان با اکراه و سختی بر خویشتن تحمیل مینماید از بهترین اعمال دانسته اند: اَفضَلُ
الاعمالِ ما اَکرَهْتَ نفسَک علیه.( 21 ) در بُعد عملی نیز، فرزند امام سجاد(ع) میفرماید: وقتی جدم امام حسین(ع) شهید شد، زنان بنی
هاشم در عزاي حضرت، لباس مشکی پوشیدند و این لباس را در گرما و سرما تغییر نمیدادند.( 22 ) حاصل این که صرف سخت
بودن بعضی از احکام، مانند پوشیدن چادر مشکی در هواي گرم، باعث نمیشود که این گونه حجاب قابل ترویج و تشویق نباشد.
رابطه ي حجاب مشکی و بیماریهاي استخوانی
شبهه: بعضی این گونه ادعا کردهاند که استفاده از لباسهاي با رنگ سیاه (مانند مقنعه و چادر مشکی) روي سلامتی خانمها تأثیر
منفی دارد و باعث بیماريهاي استخوانی میگردد.( 23 ) آیا ادعاي مذکور صحیح است؟ پاسخ: اولًا، اگر گویندهي محترم با استناد به
پژوهشهاي میدانی مشخص و متعدد ادعا کرده بود که پوشش لباسهاي مشکی، علت ایجاد بیماریهاي استخوانی است، آن وقت در
حد یک احتمال میتوانستیم به ادعاي مذکور توجه و آن را مورد مطالعه و بررسی بیشتر قرار دهیم؛ ولی از آن جایی که ادعا کننده
هیچ دلیل و مدرك علمی معتبري براي ادعاي خود ارائه نکرده است؛ بنابراین، ادعاي ایشان فاقد دلیل و مدرك، و در نتیجه، فاقد
ارزش و اعتبار علمی است. ثانیاً، برعکس ادعاي فوق، کارشناسان، وجود رابطهي بین پوشش لباسهاي مشکی و ایجاد بیماریهاي
استفاده از چادر و مقنعه که مصداق بارز و رایج آن در جامعهي امروزي ما چادر و مقنعهي مشکی » . استخوانی را انکار کردهاند
(24)«. است بیماري استخوانی ایجاد نمیکند
رابطه ي حجاب مشکی و افسردگی و اندوهناکی
شبهه: بعضی افراد این گونه ادعا کردهاند که استفادهي مکرر از لباسهایی با رنگ تیره و سیاه (مثل مقنعه و چادر مشکی) میتواند به
فهیمده میشود که ایشان دو مطلب « میتواند » و « مکرر » افسردگی بینجامد.( 25 ) آیا ادعاي مذکور صحیح است؟ پاسخ: از دو کلمهي
را قبول دارد. مطلب اول: ادعا کنندهي محترم قبول دارد که اگر استفاده از پوشش و لباس سیاه، مثل چادر مشکی، به طور مکرر و
« میتواند » دایمی نباشد، بلکه فقط در بیرون از منزل و در مواجهه با نامحرم باشد، باعث افسردگی نخواهد بود. مطلب دوم: از کلمهی
میفهمیم ادعا کنندهی محترم قبول دارند که حتی استفاده مکرر و دایمی از لباس سیاه فقط، به طور احتمالی ممکن است به
افسردگی منجر شود؛ یعنی این گونه نیست که بین پوشش مکرر و دایمی لباس تیره و مشکی و افسردگی رابطهي قطعی و لزومی
باشد. بنابراین، مدعاي ایشان مبین یک رابطهي احتمالی بین استفادهي مکرر از لباس سیاه و افسردگی است؛ ولی همین رابطهي
احتمالی نیز نادرست است؛ زیرا: اولًا، ادعا کنندهي محترم، حتی براي اثبات همین رابطهي احتمالی نیز دلیل و مدرك ارائه نکرده
صفحه 37 از 55
است؛ بنابراین، کلام ایشان مدعایی بدون دلیل و مدرك و در نتیجه، فاقد ارزش و اعتبار علمی است. ثانیاً، همین رابطهي احتمالی و
این حرف که پوشش تیره بانوان یا » بدون دلیل و مدرك گویندهي محترم نیز نادرست است؛ زیرا یکی از روانپزشکان معتقد است
26 ) همچنین بر اساس نتایج مشورتهاي )؛« آقایان در جامعه دلیل افسردگی است کاملًا سخن غلطی است و هیچ پایهی علمی ندارد
علمی که نگارنده با بعضی از روانشناسان و روانپزشکان انجام داده، ممکن است افسردگی بعضی از افراد، علت تمایل آنها به
پوشش سیاه باشد، ولی پوشش سیاه افراد علت ایجاد افسردگی آنها نیست؛( 27 ) و بین این دو نکته تفاوت بسیار ظریفی است و خلط
بین آن دو باعث اظهار نظر نادرست ادعا کنندهي محترم گردیده است. اگر ادعا شود که همین تمایل احتمالی بعضی افراد افسرده
به پوشش سیاه نیز مبین نوعی رابطهي اجمالی بین افسردگی و پوشش تیره و مشکی است، باید گفت: اولًا، رابطهي فوق نیز، مانند
رابطهي قبلی، احتمالی و بدون ارائهي دلیل و مدرك است و در نتیجه فاقد ارزش و اعتبار علمی است. ثانیاً، بر فرض که رابطهي
احتمالی مذکور، با پژوهشهاي میدانی تأیید شود، باز هم نتیجهي این پژوهشها قطعی و قابل اعتماد نخواهد بود؛ زیرا کنترل تمامی
عوامل و علایم تأثیرگذار در نتایج پژوهشهاي میدانی بسیار مشکل است. توضیح مختصر اینکه، افسردگی از بیماريهاي روحی و
روانی بسیار پیچیدهاي است که داراي عوامل و علایم و تظاهرات رفتاري مختلف و حتی متضاد است؛ مثلًا بعضی افراد افسرده
ممکن است به بیاشتهایی و عدهاي دیگر به پرخوري متمایل شوند. در خصوص پوشش نیز ممکن است بعضی از افراد افسرده، به
پوشیدن لباس تیره و عدهاي نیز به لباسهایی با رنگ غیر تیره تمایل پیدا کنند؛ بنابراین، حتی استناد به پژوهشهاي میدانی نیز اثبات
کنندهي مدعاي مذکور نخواهد بود. پس استفاده از چادر مشکی برخلاف ادعاهاي به ظاهر علمی بعضی از افراد، نه تنها عارضهي
منفی ندارد، بلکه با فلسفهي حجاب و پوشش زنان در مقابل نامحرم، یعنی عدم تهییج و تحریک و ایجاد آرامش روانی در جامعه
نیز سازگار است. امروزه در روانشناسی رنگها، این که رنگ مشکی رنگی صامت و غیر فعال است و باعث تحریک و جلب
سیاه نمایانگر مرز » توجه نمیشود، یک واقعیت مسلم است. در کتاب روانشناسی رنگها دربارهي رنگ سیاه گفته شده است که
28 ) بنابراین، فردي که در مقابل نامحرم و در بیرون منزل، از حجاب مشکی استفاده میکند با این کار، مرز مطلق و )؛« مطلق است
کاملی بین خود و افراد نامحرم ایجاد مینماید. وقتی که خانمی در بیرون منزل چادر مشکی به سر میکند، میخواهد نشان دهد که
نامحرم حق ندارد به این حریم نزدیک شود؛ زیرا این حریم، حریم حیا و عفت است، نه جاي بیحیایی و هرزگی و هوسبازي؛ او با
حجاب مشکی خود میخواهد نگاه تیز هرزگی و ابتذال را بشکند و نگذارد نامحرمی در حریم عفت و پاکی و نجابت او وارد شود
یعنی رنگ « بله » بوده و نقطهي مقابل « نه » و حرمت او را از بین ببرد. همچنین در روانشناسی رنگها آمده است که سیاه به معناي
بگویند؛ و « نه » سفید است؛( 29 ) بنابراین، وقتی بانوان در مقابل نامحرم از حجاب مشکی استفاده میکنند، در واقع میخواهند به او
در مقابل، آنهایی که لباس سفید میپوشند، در واقع راه نگاهها را به سوي خود باز میگذارند و آنهایی که لباسهاي رنگارنگ و
جذاب میپوشند خواسته یا ناخواسته خود را در معرض نگاههاي هرزه و آلوده قرار میدهند. از نظر روانی نیز وقتی انسان پارچهي
مشکی را میبیند، دیگر چندان رغبتی براي نگاه کردن ندارد و خودبهخود نظر را برمیگرداند؛ و در مقابل، نگاه به رنگهاي
روشن چشم را باز میکند و براي دیدن و استمرار آن رغبت ایجاد میکند؛ و استفادهي بانوان از لباسهاي رنگارنگ نیز باعث
جلب توجّه مردان نامحرم میگردد. در حدیثی نقل شده است: حضرت موسی(ع) در یکی از مجالس خود نشسته بود که ناگهان
ابلیس در حالی که کلاه رنگین بر سر داشت وارد شد؛ وقتی به حضرت موسی(ع) نزدیک شد، کلاه رنگین خود را برداشت و به
حضرت موسی(ع) سلام کرد. حضرت موسی(ع) پرسید: تو کیستی؟ گفت: من ابلیس هستم. حضرت موسی(ع) گفت: خدا تو را
هلاك کند، براي چه نزد من آمدهاي؟ ابلیس گفت: به خاطر مقام و منزلت تو در نزد خدا، آمدم سلامی به تو بگویم. آن حضرت
سؤال کرد: آنچه بر سر داري (کلاه رنگارنگ) براي چیست؟ ابلیس در پاسخ گفت: به وسیلهي آن قلوب فرزند آدم را
میربایم.( 30 ) بدون تردید، همانگونه که دنیا، در شکل کلاه رنگارنگ ابلیس، باعث فریفته شدن عدهي فراوانی میگردد، مظاهر
صفحه 38 از 55
رنگین دنیا، مثل لباسهاي رنگارنگ در اندام زنان و دختران جوان نیز، باعث فریفتگی مردان و جوانان میگردد و هیچ انسان
منصفی در این مطلب تردید ندارد. با توجّه به آنچه در مباحث قبل گذشت که رنگ حجاب قرآنی (خمار و جلباب) نیز - آنگونه
که از شواهد لغوي، حدیثی و تاریخی استنباط میگردد مشکی بوده است؛ و با عنایت به آنچه بیان شد که از نظر روانشناسی،
رنگ مشکی رنگی صامت و غیر فعال است و این ویژگی در تأمین فلسفهی حجاب بانوان نقش بسیار مؤثري دارد. باید به نگاه
روانشناسانهی عمیقِ وحی قرآنی و به انتخاب زنان مسلمان و ایرانی آفرین گفت که در زمانی که هنوز روانشناسی در غرب از
مادر علم متولد نشده بود، مادران و بانوان مسلمان و ایرانی به برکت تقواي الهی و نورانیت تعالیم دین مبین اسلام، روانشناسانهتر از
فریاد » دانشمندان امروزي، چادر مشکی را براي حجاب بیرون از منزل خویش انتخاب نمودهاند.( 31 ) شبهه: برخی با این عبارت که
(32)«. شاديام را آواي شوم میدانند. چشمهایم را به روي شادي میبندند. من میخواهم سپید بپوشم، شاد باشم، شادي کنم
خواستهاند ادعا نمایند که سفیدپوشی شاديآور و بالعکس سیاهپوشی، باعث حزن و اندوه میگردد. آیا ادعاي مذکور صحیح
است؟ پاسخ: اوّلاً، وارد نمودن اتهامِ مخالفت با شادي به عدّهاي نامعلوم، روش معقول و منطقی نیست. اي کاش گویندهي محترم
در عبارت فوق را مشخص مینمود، تا به طور صریح و شفاف میتوانستیم با ایشان « میبندند » و « میدانند » مرجع ضمیرهاي
گفتوگوي منطقی داشته باشیم؛ به هر حال چون مخاطب اتهام یاد شده معلوم نیست، از بررسی آن صرفنظر میکنیم. ثانیاً، این
که گفتهاند میخواهند لباس سپید بپوشند، باید گفت نوع و رنگ پوشش افراد، اعم از زن و مرد، در هر جامعهاي، متأثّر از عوامل و
شرایط مختلف شغلی، زمانی، مذهبی و غیره است؛( 33 ) مثلًا پزشکان و پرستاران در محیط کار خود از لباس سفید استفاده میکنند؛
دختران جوان، هنگام عروس شدن لباس سپید میپوشند و سپس آن را کنار میگذارند؛ رهبران دینی و طلّابی که از سلسلهي
جلیلهي سادات هستند، به طور دایمی از عمامهي سیاه رنگ استفاده میکنند؛ براي مردان در مراسم احرام حج مستحب است لباس
سپید بپوشند، ولی به دلیل حساسیت بیشتر نسبت به حجاب و پوشش زنان، به آنها شرعاً اجازه داده شده از همان لباس معمولی،
ولو اینکه رنگ آن سپید نباشد، استفاده کنند.( 34 ) علاوه بر این، همهي افراد، اعم از زن و مرد، از پوشیدن لباس شهرت؛ یعنی
لباسی که مطابق شأن افراد نیست و باعث انگشتنما شدن آنان میگردد منع شدهاند؛( 35 ) و واضح است که رنگهاي غیرمتعارف
یکی از عوامل تحقق لباس شهرت میباشد. حاصل اینکه ایشان، همانند هر فرد دیگري، خواه به عنوان یک فرد متدین و خواه به
عنوان یک شهروند ایرانی، در مورد استفاده از لباس سپید، متأثّر از عوامل مختلف یاد شده هستند و این مطلب منحصر به ایشان نیز
نمیباشد، بلکه همهي افراد در همهي جوامع در انتخاب نوع و رنگ پوشش، متأثّر از عوامل و شرایط متعددي شبیه عوامل و شرایط
فوق هستند. اینکه گفتهاند میخواهند شاد باشند و دیگران را نیز شاد کنند، بسیار مطلوب است. از نظر اسلام عزیز و احکام نورانی
و مترقی آن نیز، شاد بودن و شاد کردن دیگران بسیار مورد تشویق و توصیه قرار گرفته است،( 36 ) ولی آنچه در اینجا شایستهي
توضیح میباشد دو نکتهي بسیار مهم است: نکتهي اوّل: عدّهاي با پذیرش این پیشفرض که استفاده از لباس مشکی، لزوماً نشانهي
عزا و فقدان شادي است، تلاش میکنند افراد استفاده کننده از لباسهاي مشکی را افراد غمگین، و افراد استفاده کننده از لباسهاي
رنگین را افراد شاد بدانند؛( 37 ) حال آنکه این تصور و پیشفرض، نادرست است؛ زیرا نه همهي افرادي که از لباسهاي مشکی
استفاده میکنند، لزوماً افراد غمگیناند، و نه همهی افرادي که از لباسهاي رنگین استفاده میکنند، لزوماً افراد شادي هستند؛ زیرا در
جوامع و گروههاي مختلف، لباس مشکی علامت و نشانهي امور مختلفی قرار گرفته است؛ گاهی لباس مشکی علامت و شعار
عدهي خاصی بوده است، مثل بنیعباس که پوشش مشکی شعار آنان بوده است، یا مثل سلسلهي جلیلهي سادات روحانی که
استفاده از عمامهي مشکی، علامت سیادت براي آنان است. براساس روایات، پیامبر اکرم(ص) نیز از عمامهي مشکی استفاده
میکردند.( 38 ) گاهی از نظر عدهاي پوشیدن لباس مشکی نشانهي زیبایی است؛( 39 ) گاهی پوشش مشکی، نشانهی وقار و سنگینی
است، مثل هنگامی که بانوان از این پوشش در بیرون منزل استفاده میکنند؛ پس اینکه بعضی خیال میکنند التزام به پوشیدن چادر
صفحه 39 از 55
مشکی، منافی با شادمانی و ملازم با غم و اندوه و افسردگی است، تصور صحیحی نیست؛ دین و مذهب و پايبندي به احکام آن،
مثل رعایت حجاب برتر و استفاده از چادر مشکی، باعث آرامش روحی و روانی خود بانوان و دیگر افراد جامعه است. قبلًا دربارهي
یافتههاي روانشناسی رنگها در باب مطلوبیت رنگ مشکی براي حجاب بانوان در بیرون منزل و مطلوبیت این نوع حجاب از نظر
متون دینی مطالبی نقل شد. دیل کارنگی دربارهي هماهنگی و تناسب بین یافتههاي علوم جدیدي، مثل روانپزشکی و تعالیم
پیامبران(ص) چنین گفته است: امروز جدیدترین علم، یعنی روانپزشکی همان چیزهایی را تعلیم میدهد که پیامبران به مردم
آموختند؛ زیرا آنان دریافتهاند که داشتن یک ایمان محکم، نگرانی، تشویش، هیجان و ترس را برطرف میکند.( 40 ) نکتهي دوّم:
عدم آگاهی از مفهوم جامع و کامل شادمانی باعث شده است که برخی شادي و نشاط را فقط در بُعد مادي و زودگذر آن منحصر
نمایند و از شادمانیهاي اصیل که از اعتقاد به امور معنوي و پایدار به دست میآید غفلت نمایند. یکی از پژوهشگرانی که سالیان
دراز در غرب زیسته و دربارهي شادي تحقیقات فراوانی کرده است، به دخالت عنصر معنویت و اعتقادات در ازدیاد شاديهاي
اصیل و پایدار تأکید فراوان دارد. ایشان معتقد است انسان براي نجات از مشکلات کنونی و دستیابی به شادي همیشگی باید
اعتقاد و باور خود را تصحیح کند و بپذیرد که در زندگی شاديهایی به مراتب عمیقتر از شاديها و لذتهاي جسمانی وجود
دارند که دستیابی به آنها نیازمند صرف وقت، تلاش و صبر و حوصله است. وي معتقد است با تقویت ارزشهاي انسانی، همچون:
عشق خدمت به مردم، خوشبینی، خیرخواهی، سپاسگزاري، رضایت، قناعت، گذشت و زدودن رذایل اخلاقی، میتوان به شادي
( دست یافت.( 41
آیا بانوان مشکی پوش نمیتوانند رنگهاي غیر مشکی را بشناسند؟
شبهه: پدرم هیچ وقت مرا بیرون خانه نمیشناسد، میگوید همهي شما سیاه پوشیدهاید. راست میگوید، یکدست سیاهیم سیاه... از
رنگها تنها سیاه را میشناسیم، نه قرمز را، نه آبی را، نه سبز را و نه بنفش را،( 42 ) گویندهی محترم در عبارت فوق دو ادعا نموده
است. ادّعاي اوّل: همهي زنان در بیرون منزل لباس سیاه میپوشند. پاسخ ادعاي اوّل: اوّلًا، واقعیت عینی و مشهود روزانهی همهی ما
حاکی از این است که ادعاي سیاهپوش بودن همهي زنان ادعاي درستی نیست. نگاهی به پوششهاي رنگین خانمها در سطح
جامعه، اعم از شهرهاي بزرگی مثل تهران و غیر آن و پوشش زنان روستایی استانهاي مختلف، تکذیب کنندهي ادعاي مذکور
است. ثانیاً، فرض کنیم همهي زنان در بیرون منزل و در مواجههي با نامحرم از مصادیق مختلف حجاب مشکی، مثل مانتو، مقنعه و
چادر مشکی استفاده میکنند، پوششهاي یاد شده، به دلیل تأمین حجاب و پوشش بهتر و بیشتر براي زنان، قابل دفاع عقلی و
شرعی است. طبق تصریح فقها به عنوان کارشناسان مسائل دینی و اسلامی، بانوان در مواجهه با نامحرم نباید از رنگهاي مهیج و
تحریک کننده استفاده نمایند.( 43 ) واضح است که یکی از بهترین رنگهاي پوشش بانوان که حالت تهییج و تحریک نامحرم در
آن وجود ندارد رنگ مشکی است. همانگونه که قبلاً گذشت، در روانشناسی رنگها این مطلب از مسلمات است که رنگ
مشکی، رنگی صامت و غیرفعال و در مواجهه با نامحرم نگاهشکن است؛ و تردیدي نیست که این ویژگی رنگ مشکی، فلسفه و
حکمت حجاب را که عبارت است از عدم تحریکپذیري و ایجاد آرامش روحی و روانی در سطح جامعه، بیشتر تأمین میکند.
برخی مطبوعات و نویسندگان آنها باید به این پرسش جدي پاسخ دهند که چرا بدون ارائهي هیچ دلیل معقول و منطقی و با سوء
استفاده از زبان شعر و ادب، جنگ روحی و روانی را بر ضد حجاب و چادر مشکی آغاز کردهاند. ادعاي دوّم: استفاده از لباس و
حجاب مشکی بانوان در بیرون منزل باعث میشود که استفاده کنندگان از حجابهاي مشکی، رنگهاي غیر مشکی را نشناسند.
پاسخ ادعاي دوّم: اوّلًا، از نظر منطقی تلازمی بین استفاده از لباسهاي مشکی به طور مستمر در خارج از منزل و نشناختن رنگهاي
غیرمشکی نیست؛ زیرا استفاده از لباسهاي رنگین در مجالس زنانه، در داخل منزل و در مقابل افراد محرم، امکان شناختن
صفحه 40 از 55
رنگهاي مختلف را فراهم میکند. ثانیاً، علاوه بر داخل منزل، در خارج از آن نیز ایشان و دیگر بانوان میتوانند از لباسهاي داراي
رنگهاي متنوع استفاده نمایند، البته به شرط اینکه به طریقی، مثل استفاده از چادر مشکی، در مواجهه با نامحرم آنها را بپوشانند؛
زیرا تردیدي نیست که لباسهاي رنگین به دلیل زیبایی خیره کننده، از مصادیق عرفی زینت به شمار میآیند و بانوان و دختران
براساس دستور قرآن، از تبرج و نمایش زینتها به نامحرمان منع شدهاند: ولا تبرجن تبرج الجاهلیۀ الاولی( 44 ) و غیر متبرجات
بزینۀ.( 45 ) البتّه در مجالسی که افراد نامحرم حضور ندارند، مثل مجالس زنانه و همچنین در حضور شوهر و افراد محرم، میتوانند از
46 ) حتی بالاتر از جواز در روایات به استفاده از )«... وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ » : زیورآلات و زینتها استفاده نمایند
زینتها ترغیب و تشویق شدهاند؛( 47 ) زیرا همانگونه که حجاب و پوشش، نیاز فطري انسان، خصوصاً زنان است، استفاده از
زیورآلات و خودآرایی نیز نیاز فطري انسان، مخصوصاً بانوان است. این از امتیازات احکام نورانی و مترقی اسلام است که ضمن
توجّه و ضرورت پاسخگویی به دو نیاز مذکور، از طرفی با دستور الزامی زنان به رعایت حجاب و پوشش و از طرفدیگر با تشویق
آنان به استفاده از زیورآلات و زینتها، به شرط عدم تبرّج و نمایش زینتها به نامحرمان، جلوي سوء استفاده را گرفته است، تا از
این طریق زمینهي سلامت روحی و روانی افراد جامعه فراهم گردد.
پی نوشتها
. 2) . زیبا میر حسینی، پیام زن، شمارهي 49 . ص 45 ) . 1) . هفتهنامهی فیضیه، کشف حجاب به روش مدرن، 15 بهمن 1379 ص 1 )
لازم به تذکر است که پاسخ شبههی مذکور، به طور مختصر در خود مجله نیز آمده است. ( 3) . عباس اللهیاري، روزنامهی ایران،
4). به عنوان نمونه ر.ك: سید اسماعیل گوهري، آرزوي شهادت در بیان معصومین(ع)، ) . 28 شهریور ماه 79 ، ص 6 ، شمارهي 1623
« عاشورا حفظ کرامت و حجاب » ، 6) . ر.ك: احمد عابدینی ) . 5) . محمدي ري شهري، میزان الحکمه، ج 10 ، ص 270 ) . ص 75
مجلهي پیام زن، شمارهي 69 ، ص 38 و حکایت کشف حجاب، از سري کتابهاي تاریخ تهاجم فرهنگی، نشر مؤسسهي فرهنگی
8) . براي آشنایی با توصیههاي مذکور به ) . قدر ولایت. ( 7) . غلامعلی حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، ص 48
9) . براي اطلاع از روشهاي مذکور و نقش تربیتی آنها ر.ك: ) . عنوان نمونه ر.ك: فروع کافی، ج 3، ص 409 ، و ج 4، ص 124
11 ) . همان. ) . 10 ) . آمدي، غرر الحکم و درر الکلم، ص 131 ) . دکترخسرو باقري، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، ص 68 86
13 ) . سید اصغر ناظم زادهي قمی، جلوههاي حکمت، گزیدهي موضوعی کلمات امیر ) . 12 ) . سورهی نساء ( 4)، آیه ي 19 )
17 ) . همان. ) . 16 ) . سورهي توبه ( 9)، آیهي 81 ) . 14 ) . همان. ( 15 ) . سورهي بقره ( 2)، آیهي 216 ) . المؤمنین علی(ع)، ص 504
19 ). زنان و تازههاي اندیشه، ) .«... یا عباد الله انتم کالمرضی و ربّ العالمین کالطبیب » 18 ) . ر. ك: دیباچهی کتاب، روایت )
20 ) . نهج البلاغه، ) .30/5/ ماهنامهي تحلیلی خبري زنان، مهرماه 1380 ، پیششمارهي 2، ص 51 ، به نقل از روزنامهي ایران 80
22 ) . البحرانی، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج 7، ص ) . 21 ) . همان، حکمت 249 ) . تحقیق صبحی صالح، نامهي 31
24 ) . دکتر طباطبایی، روزنامهي ایران، 28 ) . 2 مهر ماه 1379 ، ص 4 ، 23 ) . فاطمه خاتمی، روزنامهي ایران، شمارهي 1627 ) .118
25 ) . ر.ك: علیرضا امیر پور، روزنامهي ایران، 3 مهر ماه 79 ، ص 4، و مجلهی زنان شمارهي 22 ، بهمن و اسفند ) . شهریور ماه 1379
ماه 73 ، ص 4؛ بر خلاف ایشان که خیلی با احتیاط اظهار نظر کردهاند، مجلهي زنان طی مصاحبهاي با مردم کوچه و بازار، با روش
تبلیغ تلقینی و القایی، به طور صریح، ولی بدون ارائهي هیچ دلیل و مدرك معتبري این فکر را ترویج نموده است که سیاهپوشی
ثابت شده است » : باعث افسردگی است. برخلاف مجلهي زنان در روزنامهي آفتاب، در تاریخ 24 شهریور 1380 ، ص 6، آمده است
خوشبختانه ایشان نیز همانند روزنامهي ایران، .« که رنگ سیاه ناخواسته روحیهي افسردگی و ناامیدي را در افراد تشدید میکند
به خوبی آشکار میگردد که ایشان نیز قبول دارند پوشش سیاه، « تشدید » مقداري با احتیاط اظهار نظر کرده است؛ چون از واژهي
صفحه 41 از 55
سبب ایجاد افسردگی نیست، بلکه فقط ممکن است بعضی از افرادي که در اثر عوامل دیگر دچار افسردگی شدهاند، استفاده از
لباس مشکی باعث تشدید افسردگی آنها گردد؛ البته دو نکته دربارهي این ادعا به نظر میرسد. نکتهي اول این که، ایشان ادعا
نمودهاند براي استفاده از لباسهاي رنگ سیاه چنین اثري ثابت شده است، اما متأسفانه همانند همهي افرادي که چنین ادعاهایی
میکنند، هیچ سند و مدرکی از کارشناسان قابل اعتماد و پژوهشهاي قابل اطمینان ارائه ندادهاند. نکته دوم این که، اگر روانشناسان
متخصص و متعهد دربارهي فردي که دچار افسردگی است تشخیص دادند که پوشش سیاه در مورد این فرد خاص باعث تشدید
وجه او را ملزم به استفاده از لباس مشکی نمیکنند؛ کما این که é ê افسردگی او میگردد، در چنین موردي عقل و شرع به هیچ
دربارهي افرادي که دچار افسردگی نمیباشند نیز چنین الزامی وجود ندارد. آنچه که مطرح است این است که براساس یافتههاي
روانشناسی رنگها، چون رنگ مشکی، رنگ صامت و غیر فعال است، استفادهي زنان از این رنگ در مقابل نامحرم، باعث آرامش
روحی و روانی افراد جامعه میگردد و به همین دلیل استفاده از چادر و پوشش مشکی براي بانوان در خارج از منزل و در مقابل
،28/5/81 ، نامحرم رجحان و مطلوبیت دارد. ( 26 ) . دکتر برهانی (متخصص اعصاب و روان)، هفتهنامهی 19 دي (قم) شمارهی 155
27 ) . یکی از قراین و شواهدي که مؤید این ادعاست که پوشش سیاه علت ایجاد افسردگی نیست این است که بسیاري از ) . ص 9
ترجمهي ،« روانشناسی رنگها » ، بانوان روانپزشک و روانشناس نیز از پوششهاي مشکی استفاده میکنند. ( 28 ) . دکتر ماکس لوشر
31 ). حجتالله ) . 29 ) . همان. ( 30 ). فیض کاشانی، المحجۀ البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ج 5، ص 177 ) . ویدا ابیزاده، ص 97
نشریهي فیضیه، ص 3، دوشنبه 7 آذر 1379 (با دخل و تصرّف). ( 32 ). مانا «؟ اعجاز رنگ سیاه، چرا چادر مشکی » ، رحمانی
33 ). یکی از افرادي که در زمینهي عوامل و ) . روزنامهي نوروز، 24 شهریور، 1380 ، ص 8 ،« نکند پدرم مرا نشناسد » ، دشتگلی
دراسات فی » انگیزههاي افراد در انتخاب نوع، جنس و رنگ لباس تحقیقات خوبی نموده است، نویسندهي زن عرب زبان کتاب
محیط، ارزشهاي حاکم بر یک é ê است. وي در فصل پنجم کتاب خود (ص 123 132 ) عواملی همچون « سیکولوجیۀ الملابس
جامعه، عادتها، تقلیدها، و بالاخره معیارها و قوانین را از عوامل مؤثر در انتخاب پوشش ذکر میکند. وي همچنین در فصل هشتم
(ص 179 ) جلب توجّه دیگران، زینت و خودآرایی، احتشام و حیا، برخورد و ارتباط با دیگران، مورد حمایت قرار گرفتن، تحقق
ذات و بالاخره مدگرایی را از جمله انگیزههاي روحی و روانی افراد در انتخاب نوع، جنس و رنگ پوشش ذکر میکند. براي
آگاهی بیشتر ر. ك: دکترعلیۀ عابدینی، دراسات فی سیکولوجیه الملابس. ( 34 ). حر عاملی، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل
35 ). حر عاملی، وسائلالشیعه، ) . الشریعۀ، ج 9، کتاب الحج، روایات باب 33 از ابواب احرام، ص 41 ؛ و صدوق، المقنع، ص 229
36 ). به عنوان ) . کتاب الصلاة، ج 3، ص 354 ؛ و سید محمد کاظم طباطبایی، العروة الوثقی، فصل شرایط لباس مصلی، مسئلهي 42
نمونه ر.ك: میزانالحکمۀ، ج 4، ص 438 ، ذیل واژهي سرور؛ همچنین ر.ك. به کتابهاي احادیث، ذیل واژههاي سرور، بهجت،
خانم چرا سیاه » نشاط، فرح. ( 37 ). به عنوان نمونه، مجلهي زنان، شمارهي 22 ، طی مصاحبهاي کوچه و بازاري و عوامانه با عنوان
، با روش تبلیغ القایی، تلاش نموده است این تفکر را به مخاطبان خود تلقین نماید. ( 38 ). حر عاملی، وسائلالشیعه، ج 3 «؟ میپوشید
40 ). مجلهي زندگی، دفتر شادابی، ) . 39 ). ناصر فرزان، رنگ و طبیعت، دانش رنگها، ص 42 ) . کتاب الصلاة، روایت 10 ، ص 379
41 ). مجلهی زندگی، دفتر شادابی، ص 77 ، به نقل از مهدي ) . ص 50 ، بهار 1379 ، به نقل از کتاب آیین زندگی، ص 37
. روزنامهي نوروز، 24 شهریور 1380 ، ص 8 ،« نکند پدرم مرا نشناسد » ، بهادرينژاد، کتاب شادي و زندگی. ( 42 ). مانا دشتگلی
.( 43 ). ر. ك: توضیح المسائل فقها و مراجع تقلید، ذیل مباحث مربوط به پوشش محرم و نامحرم؛ و استفتائات آخر کتاب. ( 44 )
47 ). حر عاملی، وسائل الشیعه، کتاب ) . 46 ). همان، آیهي 31 ) . 45 ). سورهي نور ( 24 )، آیهي 60 ) . سورهي احزاب ( 33 )، آیهي 33
الطهارة، ابواب آداب الحمام باب 52 . باب کراهۀ ترك المرأة للحلی و خضاب الید.
نتیجه گیري