گروه نرم افزاری آسمان

نتیجه گیري






صفحه 42 از 55
نتیجه گیري
از مباحث طرح شده در این اثر به خوبی آشکار شد که اسلام طرفدار حجاب بیشتر و حداکثرِ بانوان، به خصوص زنان و دختران
جوان در بیرون منزل و در مواجهه با نامحرم است، و بعضی از مصادیق حجاب برتر، مانند لباسهاي بلند و گشاد، مقنعه و چادر
مشکی، تأمین کنندهي حجاب بهتر و بیشتر و به اصطلاح، پوشش حداکثري هستند. از آن جا که در نوشتهي حاضر در پاسخگویی
به شبهات طرح شده بر ضد چادر مشکی، تأکید فراوانی نسبت چادر مشکی صورت گرفت، ممکن است مخاطبان تصور نمایند که
نگارندهي این اثر براي حجاب در شکل چادر مشکی موضوعیت قایل است؛ به گونهاي که براي انواع حجابهاي دیگر بانوان
ارزشی قایل نیست، ولی واقعیت غیر از این است؛ زیرا ما براي حجاب با چادر مشکی طریقیت قایل هستیم؛ به این معنا که معتقدیم
حجاب با چادر مشکی به دلیل قراین و شواهد فراوان لغوي و تاریخی، داراي اصل و ریشهی قرآنی است و به همین دلیل، فاطمه
زهرا(س) به عنوان بهترین الگوي زن مسلمان از آن استفاده میکردهاند، و لذا اینگونه پوشش از مصادیق تأمین کنندهي حجاب برتر
است؛ و همانگونه که گذشت هیچ یک از شبهات مخالفان چادر مشکی از کارآمدي و برتري آن نمیکاهد. در واقع یکی از
پیامهاي اصلی نوشتهي حاضر این است که به مخاطبان بگوید که چرا عدهاي با استفاده از شبهات و روشهاي القاییِ تبلیغِ منفی، قبل
از این که طرح مشخص و کاملی براي ترویج الگوي دیگري از حجاب برتر ارائه نمایند به جنگ روحی و روانی بر علیه زنان متدین
و عفیفِ استفاده کننده از چادر مشکی اقدام میکنند و به جاي تبلیغ منطقی از حجاب و پوشش مورد علاقهي خود، به تخریب
چادر مشکی اقدام میکنند. روشن است که نتیجهي چنین کاري ترویج لیبرالیسم و آزادي در پوشش در سطح جامعه و کاهش
مقدار حجاب و پوشش بانوان و روي آوردن آنان به حجاب حداقلی است. با توجه به مطلب فوق و با عنایت به این که از نظر
1) به خوبی ).« بَلْ یُرِیدُ الْإِنْسانُ لِیَفْجُرَ أَمامَهُ » ؛ قرآن، مقتضی و زمینهي نافرمانی از حدود و چهارچوبهاي الهی در انسان موجود است
میتوان نتیجه گرفت که ترویج و تبلیغ حجاب و پوشش حداقلی به نفع جامعه نیست؛ زیرا تبلیغ و ترویج این گونه حجاب و پوشش،
کمکم حجاب و پوشش اسلامی موجود در جامعه را به سمت بدحجابی و بیحجابی پیش میبرد که اکنون بعضی از علایم و آثار
آن در برخی شهرهاي بزرگ آشکار گردیده است. با توجه به واقعیت موجود، باید تمام ابزارهاي فرهنگساز جامعه از قبیل کتاب،
مطبوعات و صدا و سیما را به سمت ارزشهاي اسلامی که یکی از بارزترین آنها رعایت پوشش مطلوب است، هدایت نمود؛ لذا در
پایان این اثر به منظور حرکت در مسیر نهادینه شدن حجاب کامل اسلامی در جامعه، پیشنهادها و توصیههایی ذکر میگردد.
پیش نهاد ها و توصیه ها
1. پیشنهاد میشود در کتابهاي درسی دختران دورههاي ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان، به طور سلسلهوار مباحث مختلف حجاب و
پوشش به ترتیب دورههاي تحصیلی و با رعایت سطحبندي مباحث از ساده به پیچیده به شکل صحیح و زیبا طرح شود، تا دختران
جامعه از همان خردسالی به عنوان مادران آینده، با مسائل مختلف حجاب، اعم از فلسفه و فواید حجاب، آثار فردي و اجتماعی آن،
پیامدهاي بدحجابی و بیحجابی و غیره آشنا شوند و نسبت به حجاب، اعتقاد راسخ پیدا نمایند، اگر دختران جامعه از همان سنین
کودکی اعتقاد راسخ و عمیقی نسبت به حقانیت حجاب و مسائل آن، به عنوان یک حجاب درونی، پیدا نمایند یقیناً در مرحلهي
حجاب بیرونی نیز بر اساس همان اعتقاد درونی عمل خواهند کرد. از آن جا که یکی از سورههاي قرآنی که بسیاري از مسائل
حجاب و پوشش در آن مطرح شده، سورهي نور است؛ مناسب است که در مدارس دخترانه، زمینهي آشنایی عمیق و تفصیلی
دختران با معارف قرآنی این سوره دربارهي حجاب و پوشش، به طور صحیح و دقیق و کارشناسی شده فراهم گردد. 2. پیشنهاد
میگردد از برخی محصولات فرهنگی، مثل مجله ها به صورت ویژهنامههاي هر چند وقت یکبار براي تبیین علمی و جذاب مسائل
ویژهی جوانان که توسط موسسهی « حدیث زندگی » حجاب براي دختران استفاده شود؛ به عنوان مثال شمارهی ششم مجلهی
صفحه 43 از 55
فرهنگی دارالحدیث چاپ میگردد، ویژهی عفاف و حجاب است که مطالعه آن را به خواهران و بانوان توصیه میکنیم. 3. در مراکز
آموزش عالی و دانشگاهها که مقدار آگاهی و توانایی فهم دختران بیشتر است، جلسات پرسش و پاسخ دربارهي بعضی مسائل و
شبهات جدید حجاب با حضور کارشناسان آگاه و مسلط دینی و اسلامی، با حضور زنان و خواهران مؤمن فرهیخته و دانشمند
تشکیل گردد. 4. یکی از مراکز فرهنگی مهم که نقش قابل توجهی در گسترش حجاب کامل دارد، سیماي جمهوري اسلامی است؛
زیرا تمام فیلمها و برنامههاي آن نقش الگودهی بسیار مهمی براي مردم دارد؛ بنابراین، جا دارد مسئولان سیماي جمهوري اسلامی به
الگوپذیري مردم، خصوصاً زنان و دختران، از حجاب و پوشش هنرمندان و مجریان تلویزیون، توجّه و دقت جدي نمایند. 5. مراکز
فرهنگی و رسانه هاي جمعی، مثل مطبوعات با نگارش آثار و مقالات علمی و استدلالی به تبیین مسائل مهم و اساسی حجاب برتر
بپردازند؛ زیرا همانگونه که از لابلاي اثر حاضر روشن گشت، حجاب حداکثري و بیشتر بانوان یکی از احکامی است که دین
اسلام، بانوان را به آن ترغیب و تشویق نموده است. نکتهی فوق به منزلهی یک ملاك و معیار براي ارزیابی فعالیتهاي مطبوعاتی در
ارتباط با ترویج فرهنگ حجاب و پوشش در جامعه اسلامی است؛ به این معنا که اگر نتیجهی فعالیتهاي مطبوعاتی در راستاي
تقویت و تحکیم منطقی حجاب و پوشش بیشتر و برتر باشد، میتوان گفت مطبوعات جامعهی اسلامی، در این مورد به وظیفهی
اسلامی خود عمل نمودهاند؛ ولی اگر فعالیتهاي مطبوعاتی آنان منجر به تضعیف و تخریب مصادیق حجاب برتر باشد در حقیقت به
رسالت مطبوعاتی خود عمل نکرده اند. 6. خانوادهها، خصوصاً مادران که مسئولیت سنگینتري در تربیت دختران و ارتباط بیشتري
با آنها دارند، خود در مواجهه با نامحرم از حجاب کامل، مثل چادر استفاده نمایند، تا از این طریق فرزندان دختر نیز از همان
کودکی با حجاب اسلامی آشنا شوند و با تمرین کردن نسبت به آن انس بگیرند. البته در کنار تمرین و عادت دادن آنان، لازم
است مادران ابعاد مختلف حجاب و پوشش و فواید آن را براي دختران تبیین و آنها را به رعایت پوشش کامل اسلامی تشویق، و در
انتخاب دوستان آنها توجه نمایند که به مسائل شرعی و از جمله رعایت حجاب مقید باشند. 7. به دلیل تأثیرپذیري دانشآموزان و
دانشجویان از مدیران و معلمان و اساتید، رعایت حجاب کامل از سوي کادر آموزشی مراکز آموزش و پرورش و دانشگاه تأثیر
رفتاري و عملی فراوانی روي مخاطبان دارد. براي استمرار و تقویت حجاب کامل در بین کادر آموزشی، مسئولان مراکز مذکور
باید با تصمیمگیري قاطع و منطقی اوّلًا، لزوم استفاده از حجاب کامل اسلامی را قانونمند کنند؛ ثانیاً، افرادي که حجاب کامل را
رعایت میکنند به شکلهاي مختلف مورد تشویق قرار گیرند؛ ثالثاً، پس از تبیین منطقی حکم حجاب با افراد متخلف، به طور قاطع
و جدي و قانونی برخورد نمایند. 8. اگر برخی مراکز فرهنگی از شعارنویسی روي دیوارها براي ترویج فرهنگ حجاب کمک
میگیرند، در این زمینه باید از شعارهاي جذاب و مثبت استفاده کنند، مثل: حجاب سلاح زن است در مقابل نگاههاي آلوده؛ حجاب
پند است، نه بند. افراد آشنا به مسائل و کارهاي فرهنگی، به خوبی میدانند که استفاده از شعارهاي منفی و داراي دافعه، نه تنها اثر
مثبت ندارد، بلکه بر عکس باعث لجاجت و مقاومت در افراد بیحجاب میگردد. 9. یکی از روشهاي تبلیغ منفی بر ضد حجاب،
خصوصاً در شکل چادر این است که معمولًا افراد باحجاب و چادري را افرادي بیسواد و بدون فرهنگ معرفی میکنند و در مقابل،
زنان بیحجاب را افراد با فرهنگ به حساب میآورند. با توجه به این که ادعاي فوق توسط بعضی افراد، خصوصاً رسانههاي خارجی و
غربی مطرح میگردد، به منظور اثبات نادرستی این ادعا دو پیشنهاد ارائه میگردد: الف) الگوهاي برجستهي زنان محجبه و چادري در
زمینههاي مختلف به وسیله رسانهها، مثل صدا و سیما و مطبوعات و … از طریق بیان جلوههاي زندگانی، و موفقیتهاي آنها در
« پیام زن » کسب مدارج علمی و فرهنگی معرفی گردند. یکی از مطبوعاتی که تا حدودي در این زمینه موفق بوده است، مجلهي
است. در شمارههاي مختلف این مجله مصاحبه هایی با زنان متدین و محجبه که داراي موفقیتهاي علمی و فرهنگی بودهاند انجام
شده است، که مطالعهی آنها به دختران و بانوان توصیه میگردد. ب) شرکت فعال زنان محجبه و داراي مدارك علمی و فرهنگی
سطح بالا در کنفرانسهاي خارجی و بینالمللی، در خنثی نمودن تبلیغات سوء رسانههاي خارجی و غربی بر ضد زنان محجبه، نقش
صفحه 44 از 55
بسیار مؤثري دارد. یکی از نمونههاي بارز آن، شرکت گسترده و عالمانهي زنان محجبه در اجلاس پکن بود که نقش بسیار مؤثري
10 . همانگونه که حکومتهاي لائیک و ضد دین، مثل ( را در تصحیح افکار جهانیان دربارهي زنان محجبه ایرانی داشته است.( 1
حکومت رضاخان در ایران و حکومت آتاتورك در ترکیه، با طرح کشف حجاب، به طور برنامهریزي شده به مقابله با آن
برخاستند؛ و رژیم طاغوتی شاه نیز به دلیل ماهیت ضد دینی براي مقابله با دین و مقولههاي دینی، مثل حجاب، داراي طرح و
برنامهي مشخص بود؛( 2) لازم است حکومتهاي دینی، از جمله جمهوري اسلامی نیز براي مقابله با بیحجابی و بدحجابی، که از
مظاهر هجوم فرهنگی غرب است، داراي طرح روشن و مشخص و دقیق و کارشناسانه باشد؛ از این رو، پیشنهاد میشود شورایی از
کارشناسان مسائل شرعی و جامعهشناختی و روانشناختی حجاب، با نظارت و حمایت شوراي عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شود و
طرحی جامع براي مبارزهي سنجیده و کارشناسی شده با مقولهي بدحجابی و راههاي گسترش حجاب برتر تهیه نمایند. در تهیهي
طرح مذکور لازم است از تجربههاي زنان محجبه و فرهیختهي حوزوي و دانشگاهی نیز استفاده شود. 11 . به زنان و دختران متدین و
عفیف پیشنهاد میشود به طور مستمر مطالعات و تحقیقات خود را دربارهي فلسفه، فواید و مسائل حجاب افزایش دهند. این کار دو
فایدهي مهم دارد: الف) اعتقاد و ایمان آنها به حقانیت احکام متعالی و نورانی اسلام، افزایش مییابد و در نتیجه التزام عملی آنها به
رعایت حجاب برتر بیشتر میشود.( 3) ب) از طریق فوق بهتر میتوانند به تبلیغ و ترویج صحیح و منطقی حجاب برتر اقدام نمایند و
12 . متأسفانه برخی ( حتی در مواقع لازم، از طریق جهاد فرهنگی به پاسخگویی شبهات مخالفان حجاب نیز اقدام نمایند.( 4
مطبوعات، با روش سلبی، یعنی از طریق تخریب حجاب برتر، مثل چادر، به طور غیر مستقیم به ترویج حجاب و پوشش مورد
علاقهی خود میپردازند و چون این روش، روش صحیح و معقولی نیست، به این گونه مطبوعات توصیه میشود به جاي پیش گرفتن
روش تخریبی و سلبی، با ابزار منطق و دلیل به ترویج حجاب مورد نظر خود بپردازند. به نمونههایی از روش تخریبی و القائات منفی
برخی مطبوعات برضّد چادر مشکی و حجاب برتر توجه کنید: الف) مصاحبهي عمومی کوچه و بازاري دربارهي مسائل تخصصی.
5) با القاي غیر )«؟ خانم چرا سیاه میپوشید » یکی از مجلات در یک مصاحبهي عمومی با مردم کوچه و بازار، با طرح این پرسش که
مستقیم افکار انحرافی، سعی در تخریب حجاب تیره و چادر مشکی نموده است. اساساً تردیدي نیست اینگونه مصاحبههاي کوچه و
بازاري که معمولًا نظرهاي علمی و کارشناسی در آنها مطرح نمیشود، در مورد مسائل تخصصی، مانند مسئلهي پوشش و لباس،
ارزش و اعتبار علمی ندارد. ب) استفادهی ابزاري از جوانان. یکی از روزنامهها نیز در عملی مشابه مصاحبهي مذکور، در یک
نشست، به همراه بعضی دختران و پسران، بدون حضور کارشناسان و بدون استناد به نظرهاي کارشناسی، به چاپ نظرهاي آنها
دربارهي لباس پرداخته است.( 6) واضح است که چنین روشی نیز از نظر علمی و کارشناسی فاقد ارزش و اعتبار است و بیشتر به
استفادهي ابزاري از جوانان شباهت دارد. ج) استفادهی ابزاري از ادبیات. روزنامهاي در یک قطعهي ادبی، با القاي غیر مستقیم، به
نکوهش بعضی از مصادیق پوشش مشکی در سطح جامعه پرداخته است.( 7)روشن است که دربارهي مسائل مهم و نیازمند
کارشناسی، مثل مسئلهي لباس، نمیتوان از نوشتههاي ادبی استفاده نظري و علمی نمود، بلکه باید با برگزاري نشستهاي علمی و
کارشناسی، کارآمدي یا ناکارآمدي یک نوع حجاب و لباس را مشخص نمود. با توجه به روشهاي غیر عقلایی یاد شده، به
اینگونه مطبوعات توصیه میشود براي فرهنگ سازي صحیح و عمیق از روشهاي عقلایی استفاده نمایند. 13 . همانگونه که در
ضمن نوشتهي حاضر آشکار شد، علت بسیاري از اظهار نظرهاي نادرست و غیر دقیق در زمینهي ابعاد دینی حجاب، این است که
افرادي بدون آشنایی با احکام دینی و بدون مطالعه و تحقیق دربارهي مسائل حجاب دینی و اسلامی، به خود اجازهي اظهارنظر
میدهند. واقعاً جاي تعجب است که در عصر پیشرفت علم، بعضی از مطبوعات از مواجههي کارشناسانه با مقولهي حجاب و پوشش
گریزانند و با سوء استفاده از آزادي، به روشهاي غیر علمی و غیر منطقی روي میآورند؛ به رسانهها و مطبوعاتی که در صدد طرح
مسائل دینی و مذهبی هستند پیشنهاد میشود با ایجاد ارتباط صمیمی با حوزهي علمیهي قم و مراکز پژوهشی آن، زمینهي همکاري
صفحه 45 از 55
نزدیک در طرح مسائل دینی به طور علمی و کارشناسانه را فراهم نمایند. شایستهي ذکر است اکنون با تأسیس مرکز مطالعات و
پژوهشهاي فرهنگی حوزه، زیر نظر شوراي عالی حوزهي علمیه قم، زمینهي همکاریهاي نزدیک بین فرهیختگان حوزوي و اصحاب
رسانهها و مطبوعات به خوبی فراهم شده است. 14 . مشکل دیگر که در ضمن اثر حاضر موارد متعددي از آن مطرح گردید این
است که اظهار نظرها در زمینهي حجاب در عرصهي برخی مطبوعات، بعضاً بدون ذکر سند و مدرك و دلیل صورت میگیرد؛ مثلا فردي ادعا میکند که چادر در زمان قاجار جا افتاده است و ریشهي دینی و مذهبی ندارد،( 8) ولی هیچ سند و مدرکی براي ادعاي
خود نقل نمیکند. روشن است که اینگونه اظهار نظرهاي بدون سند و مدرك فاقد ارزش علمی است؛ از این رو به مطبوعات توصیه
میگردد در بیان ادعاها و اظهار نظرها، علاوه بر استفاده از نظرهاي علمی و کارشناسانه، ابتدا از وجود اسناد و مدارك معتبر و کافی
براي بیان یک مدعا مطمئن شوند و سپس به چاپ آن اقدام نمایند. 15 . افرادي که خود یا یکی از اقوام و دوستانشان به کشورهایی
که مروّج فرهنگ برهنگیاند، مانند کشورهاي اروپایی و غربی، مسافرت نمودهاند، به خوبی میدانند که رابطهي مستقیمی بین
کاهش مقدار پوشش افراد، خصوصاً زنان، و افزایش جرایم و مفاسد جنسی وجود دارد. یک بانوي تازه مسلمان امریکایی میگوید:
در زمستان که مردم مجبورند به جهت سردي هوا خود را پوشانیده و پوشش بیشتري داشته باشند، به طور طبیعی و کاملًا
محسوسی در امریکا تجاوز به عنف نسبت به زن کمتر میشود، لکن در تابستان که زنان، علاوه بر گرماي هوا، به پیروي از مدهاي
جلف و فاسد کننده، خود نیز دنبال بهانهاي هستند تا هر چه ممکن است لباس خود را سبک نموده و به بهانهی گرما، اعضاي
حساس بدن خود را در معرض دید مردها قرار دهند، تجاوز به عنف نسبت به زنان حتی پیرزنان نیز افزایش مییابد و تا آنجا پیش
میرود که در این فصل راهبهها نیز مورد حملهي مردان جنایتکار قرار میگیرند.( 9) به محققین و پژوهشگران توصیه میشود به
طور تطبیقی و مقایسهاي دربارهي مقدار جرایم و مفاسد جنسی در کشورهاي اسلامی، که اکثراً مقید به رعایت پوشش در اجتماع
هستند، با کشورهایی که برهنگی در آنها رواج دارد، همانند بسیاري از کشورهاي اروپایی و غربی، تحقیقاتی انجام دهند تا براي
افرادي که دربارهی مطلب یاد شده تردید دارند، به طور علمی آشکار گردد که واقعاً بین افزایش پوشش و کاهش جرایم جنسی و
بالعکس، رابطهي معناداري وجود دارد. 16 . در ضمن اثر حاضر آشکار شد که استفاده از چادر مشکی داراي ریشههاي قرآنی و
روایی است؛ از این رو به اهل قلم و مطبوعات توصیه میشود در مواجهه با سنت و سیرههاي موجود در بین مسلمین، مثل سیره و
سنت استفادهي زنان مسلمان از چادر مشکی، که داراي ریشهي قرآنی و اسلامی است با احتیاط و دقت مواجه شوند و اینگونه
نباشد که به راحتی به نقض سیره و سنّت اسلامی اقدام کنند. امیرمؤمنان علی(ع) میفرمایند: لا تنقض سنۀ صالحۀ عمل بها صدور
هذِهِ الامۀ و اجتمعت بها الالفۀ و صلحت علیها الرعیۀ و لا تُحدثنَّ سنۀ تضرّ بشیءٍ من ماضی تلک السنن فیکون الاجر لمن سنَّها و
الوزر علیک بما نقضت منها؛( 10 ) آداب پسندیدهاي را که بزرگان این امت به آن عمل کردند و ملت اسلام با آن پیوند خورده و
رعیت با آن اصلاح شدند برهم مزن، و آدابی که به سنتهاي خوب گذشته زیان وارد میکند پدید نیاور، که پاداش براي
آورندهي سنّت و کیفر آن براي تو باشد که آنها را درهم شکستی. 17 . در نوشتهی حاضر به طور مستند اثبات گردید که متأسفانه
برخی مطبوعات و افراد از آزادي که به برکت جانفشانی صدها هزار شهید گلگون کفن به دست آمده است به نحو شایسته و
صحیح در راه تبیین و نشر حقایق استفاده نمیکنند، بلکه برعکس، در راه ترویج اباطیل و شبهه ها و سست کردن ارزشهاي الهی
جامعه اسلامی، همانند حجاب، از آزادي سوء استفاده میکنند. به نظر میرسد یکی از علل این سوء استفاده، عدم تبیین صحیح و
علمی محدودهی آزادي بیان و قلم است که باعث گردیده عدهاي تصور کنند به بهانه آزادي، مجاز به تبلیغ و ترویج هر فکر و
عملی به هر شکل و قیمتی ولو با شیوههاي غیر علمی، مثل ادعاهاي بدون دلیل و ترویج دروغ و تهمت میباشند. ثمرهی چنین تصور
نادرستی به هر حال این واقعیت تلخ عینی را منجر گردیده است که عدهاي با نشر اکاذیب در مورد مبانی حجاب اسلامی، زمینهی
تشویش اذهان عمومی، به خصوص بانوان و دختران جوان در زمینهی حجاب و پوشش اسلامی را فراهم کردهاند. حال پرسش
صفحه 46 از 55
اساسی این است که مسئولیت تشویش، سرگردانی و در نتیجه سستی آشکار نسبت به رعایت حجاب که در برخی از بانوان و
دختران در اثر انتشار شبههها در زمینهی حجاب اسلامی مشاهده میگردد به عهده کیست؟ به نظر میرسد، مسئولیت تشویش و سستی
یاد شده، بیش از همه بر دوش افرادي است که به جاي تبیین دقیق و عمیق مفهوم و معناي آزادي قلم و بیان و حد و مرزهاي آن در
یک جامعه اسلامی،( 11 ) پیوسته فریاد به خطر افتادن آزادي سر داده و میدهند. به این گونه افراد و به افرادي که با سوءاستفاده از
آزادي، شبهههایی را در زمینهی ارزشهاي اسلامی، مانند حجاب، با ابزار قلم و بیان در جامعه منتشر نموده و مینمایند، توصیه میشود
دربارهی حد و مرز آزادي و تفاوت آزادي در جامعهی اسلامی و جامعهی غربی به مطالعه و پژوهش عمیق بپردازند. ----------
---------------------------------------------------------------------- پی نوشتها ( 1) . براي آگاهی
2) . به عنوان ) . مجلهي پیام زن، ش 45 57 ،« همراه با زنان در سفرنامهي پکن » : از موفقیّتهاي زنان ایرانی در اجلاس مذکور ر.ك
نمونه، در مجلهي پیام زن، شمارهي 50 ، ص 18 ، طرح رژیم شاه در برخورد با حجاب و چادر چاپ شده است. ( 3) . یکی از
مصادیق برجسته و جالب در مورد تأثیر آگاهی زنان مسلمان در التزام آنها به حجاب، حادثهي شگفتانگیز محجبه شدن چند تن از
زنان هنرپیشهي مصري است که در یک اقدام غیر منتظره حجاب و پوشش اسلامی را انتخاب نمودند. متأسفانه این حادثهي مهم در
اثر بایکوت خبري رسانهها در مطبوعات جهان، خصوصاً رسانه هاي غربی، انعکاس نیافت. مجموع مصاحبههاي آنان را در
شمارههاي 11 و 12 و 13 مجلهی پیام زن میتوانید مطالعه نمایید. ( 4) . براي آشنایی با جهاد فرهنگی بعضی از زنان فرهیخته با
. پیام زن، ش 112 ، ص 26 ،« جوابیهي ضاله طالبین رفع حجاب » ، مقولهي کشف حجاب، به عنوان نمونه ر.ك: زینب بیگم شیرازي
5) . مجلهي زنان، سال سوم، بهمن و اسفند 73 ، شماره 22 ، خانم چرا سیاه میپوشید؟ به کوشش لیلی پورزن. ( 6) . گیو نمازي، )
« نکند پدر مرا نشناسد » ، 7) . مانا دشت گُلی ) . 80 ، ص 8 / 4 / هماندیشی جوانان درباره لباس پوشیدن، روزنامهی نوروز 18
8) . پاسخ این ادعا در فصل دوم این اثر آمده است. ( 9). اردوباري، آیین بهزیستی ) . روزنامهي نوروز، 24 شهریور 1380 ، ص 8
11 ) . براي آگاهی بیشتر در زمینهی ) . 10 ). نهجالبلاغه، ترجمهی محمد دشتی، نامهي 53 ، ص 572 ) . اسلام، ج 3، ص 219
محدودهی آزادي قلم و بیان از دیدگاه اسلام و تفاوت دیدگاه اسلام و غرب در باب آزادي ر. ك: به آثار ذیل از سردار بزرگ
جهاد فرهنگی بر ضد شبههافکنان در عصر حاضر علامه استاد محمد تقی مصباح یزدي، دین و آزادي، و نظریه حقوقی اسلام، ص
. 303 400 ، و نیز نظریه سیاسی اسلام، ج 1، ص 63 97 و 213 224
پیوست: استفتائات و دیدگاههاي مراجع تقلید دربارهی حجاب و لباس
امام خمینی (ره): آنها که زنها را میخواهند ملعبهي مردان و ملعبهي جوانان فاسد قرار بدهند، جنایتکارند. زنها نباید گول بخورند.
زن گمان نکند این مقام زن است که بزك کرده بیرون برود، با سر باز و لخت؛ این مقام زن نیست، زن باید شجاع باشد، زن
حجاب بانوان در اسلام یکی از اموري است که از » : آدمساز است، زن مربی انسان است.( 2) حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی
وقتی استعمارگران، چشم طمع به کشورهاي اسلامی و غصب معادن و منابع طبیعی آنها دوختند، مورد حملهي آنها قرار گرفت؛
زیرا چادر و حجاب زنان مسلمان را یکی از عوامل بزرگ براي بقاء استقلال شخصیت اسلامی کل جامعهي مسلمانان و حفظ
هویت اسلامی آن دیدند و آن را مانع سیاسی و اقتصادي و فرهنگی خود شناختند.( 3) حضرت آیت الله خامنه اي: آیا جنایتی از این
بزرگتر نسبت به زن هست که زن را با آرایش، مد و جلوهگري زیورآلات سرگرم کنند و از او به عنوان یک ابزار و وسیله استفاده
کنند؟ امروز سر و سینه را از زیورآلات پر کردن و آرایش و مد و لباس را بت قرار دادن، براي زن انقلابی مسلمان ننگ است،
چادر بهترین نوع حجاب و نشانهي ملی ماست. آیا حجاب از ضروریات دین است؟ حکم کسانی که به آن بیاعتنایی میکنند
چیست؟ حضرت آیت الله خامنهاي: اصل حجاب ضروري دین محسوب است، ولی بعضی فروع آن ممکن است ضروري نباشد و
صفحه 47 از 55
بیاعتنایی به اصل حجاب و عدم رعایت آن معصیت و گناه است. حضرت آیت الله تبریزي: اصل حجاب براي زنان از ضروریات
دین است و حکم کسانی که به آن بیاعتنایی نمایند، حکم بیاعتنایی به سایر تکالیف دینی است. حضرت آیت الله صافی: اصل
وجوب حجاب فی الجمله از ضروریات اسلام است و منکر آن مرتد است، ولی بیاعتنایی به آن با عدم انکار وجوب آن باعث فسق
است. حضرت آیتالله سیستانی: اصل حجاب از مسلمات شریعت است و در قرآن آمده است، ولی کسانی که توجّه به وضوح آن
ندارند، انکار آنها مستلزم انکار نبوت نیست و بیاعتنایی عملی گناه است. حضرت آیتالله مکارم شیرازي: آري حجاب از
ضروریات دین است، ولی انکار آن براي کسانی که از ضروري بودن آن آگاهی ندارند، موجب ارتداد نمیشود. حضرت آیتالله
بهجت: بیاعتنایی به حجاب گناه است و داشتن حجاب واجب است. پوشیدن جوراب نازك و بدننما براي خانمها در بیرون از
منزل و انظار نامحرمان چه صورت دارد؟ و بیرون گذاشتن موهاي سر از چادر و مقنعه توسط خانمها در دید نامحرمان چگونه
است؟ حضرت آیت الله خامنهاي: پوشانیدن بدن از نامحرمان بر زن واجب است و چنین جورابهایی براي حجاب شرعی واجب
کفایت نمیکند و پوشیدن تمام موي سر در برابر نامحرمان واجب است. آرایش زنان در خیابانها و بیرون گذاشتن مقداري از موها
و پوشیدن جوراب بدننما و لباسهاي محرك چه صورت دارد؟ حضرت آیتالله خامنه اي: بر زن واجب است تمام بدن و موي و
زینت خود را از نامحرم بپوشاند. حضرت آیتالله فاضل لنکرانی: حرام است. حضرت آیتالله بهجت: حرام است. حضرت آیتالله
صافی گلپایگانی: حرام است. حضرت آیتالله مکارم شیرازي: بدون شک جایز نیست. حضرت آیتالله تبریزي: جایز نیست.
حضرت آیتالله سیستانی: جایز نیست. عدّهاي همراه با تبلیغات فرهنگی دشمن، در روزنامهها و سخنرانیهایشان میگویند: چادر
مشکی براي بانوان مکروه است و باید پوشش جدید، مانند مانتو و کت و دامن با رنگهاي متنوع، جايگزین چادر مشکی شود.
آیا چنین حرف و اقدامی صحیح است یا نه؟ خواهشمند است نظر شریفتان را مرقوم فرمایید. حضرت آیتالله خامنهاي: این صحبت
صحیح نیست، و بهترین حجاب، پوششِ چادر است، و چادر سیاه هم بیاشکال است و کراهت ندارد. حضرت آیتالله تبریزي: زن
باید بدن خود را در غیر وجه و کفین، از نامحرم بپوشاند و نیز باید زینت خود را بپوشاند و لباسی که زینت حساب میشود باید آن
را هم بپوشاند، و با چادر بهتر میتواند بدن و زینت را بپوشاند و چادر سیاه، مثل عباي سیاه کراهت ندارد. حضرت آیتالله بهجت:
این اقدام باطل است. حضرت آیتالله صافی گلپایگانی: نظریهی مذکور صحیح نیست و مفاسد بسیار دارد. متأسفانه در این زمان
عدّهاي اصرار بر آشکار شدن مفاتن زن و خروج او از ستر و عفاف، که حافظ شخصیت و ارزش و متانت اوست دارند و معالاسف
میخواهند این امر را اسلامی جلوه دهند؛ در حالی که برخلاف اسلام است. حضرت آیتالله فاضل لنکرانی: چادر مشکی بهترین
نوع حجاب است و پوشیدن لباسهایی که جلب توجه کند حرام است. حضرت آیتالله مکارم شیرازي: با توجه به اینکه در حال
حاضر رنگ مشکی براي حفظ پوشش زنان بهتر است، کراهت آن ثابت نیست. امروز یک حرکت خزندهاي علیه چادر، که یک
حجاب ملّی و سنّتی است آغاز گردیده است، خواهشمندیم نظر مبارك را در این مورد مرقوم فرمایید. حضرت آیتالله فاضل
لنکرانی: سزاوار است خانمها از چادر استفاده کنند؛ چون چادر در کشور اسلامی ایران از مظاهر و شعایر اسلام میباشد و با حفظ
این شعار سعی کنند بانوان محترم، حرکت مورد سؤال را خنثی کنند. حضرت آیتالله صافی گلپایگانی: چادر بهترین پوشش براي
خانمهاست، چون تمامی مفاتن بدن را میپوشاند. خانمهاي مسلمان باید آداب و سنن اسلامی را در لباس پوشیدن مراعات کنند و
از تجدّدگرایی مضرّ پرهیز کنند. حضرت آیتالله بهجت: چادر حجاب پسندیده است. حضرت آیتالله سیستانی: چادر حجاب بهتر
است و سزاوار نیست زنهاي مؤمن بدون چادر خارج شوند. حضرت آیتالله مکارم شیرازي: حجاب یکی از قوانین مسلّم اسلام
است و اساس آن پوشاندن بدن و موها غیر از صورت و دستها تا مچ است؛ ولی بیشک چادر حجاب برتر است. حضرت آیتالله
تبریزي: پوشیدن بدن بر زن واجب، و بهترین نوع پوشش واجب، همان چادر مشکی است که زنهاي مؤمنه خود را با آن
میپوشانند. نظر جنابعالی در مورد پوشیدن لباسهایی که عکس یا علامت مربوط به کشورهاي غربی روي آن نقش بسته است
صفحه 48 از 55
چیست؟ حضرت آیتالله خامنهاي: استفاده از اینگونه لباسها که ترویج فرهنگ غیر مسلمین مهاجم بر مسلمین است، اشکال دارد.
4) حضرت آیتالله فاضل لنکرانی: بهتر است از این نوع لباسها استفاده نکنند. حضرت آیتالله صافی گلپایگانی: مسلمین از )
اینگونه لباسها استفاده نکنند. حضرت آیتالله تبریزي: براي مؤمن سزاوار نیست لباسی بپوشد که او را از زيّ مؤمنین خارج کند.
حضرت آیتالله مکارم شیرازي: هرگاه سبب ترویج فرهنگ بیگانگان گردد اشکال دارد. بعضاً مشاهده میشود که بعضی از افراد
در مجالس عقد و عروسی و عدّهاي در انظار عمومی، اقدام به نصب کراوات و پاپیون بر روي پیراهن خود مینمایند، حکم شرعی
استفاده از لوازم مذکور چیست؟ حضرت آیتالله خامنهاي: بستن کراوات و پاپیون چون تقلید و ترویج از فرهنگ مهاجم غیر
مسلمین است جایز نیست.( 5) حضرت آیتالله صافی گلپایگانی: کراوات و پاپیون شعار کفار است و مسلمین نباید از آنها استفاده
کنند. حضرت آیتالله مکارم شیرازي: با توجه به اینکه کراوات و پاپیون در محیط ما ترویج فرهنگ بیگانه محسوب میشود،
استفاده از آن اشکال دارد. حضرت آیتالله تبریزي: براي مؤمن سزاوار نیست لباسی بپوشد که او را از زيّ مؤمنین خارج کند.
حضرت آیتالله بهجت: خلاف احتیاط است. 1) برخورد زن همراه با چهرهي خندان و متبسّم با مردان نامحرم هنگام خرید از
مغازهها و سایر برخوردها چه صورت دارد؟ 2) خندیدن زنان و دختران با صداي بلند در خیابان و یا انجام برخی حرکات دیگر که
موجب جلب توجّه نامحرمان میشود چگونه است؟ حضرت آیتالله خامنهاي: 1) صحبت کردن و خندیدن با نامحرم اگر موجب
مفسده باشد جایز نیست. 2) از هر کاري که موجب جلب توجّه نامحرم میشود باید پرهیز نمود. حضرت آیتالله فاضل لنکرانی: 1
و 2) به طور کلی دختران و زنان باید در مقابل مردان نامحرم به نحوي لباس بپوشند و راه بروند و صحبت کنند که موجب توجّه و
نگاه سوء و تهییج مردان نشوند و اگر کردند گناه بزرگ است. حضرت آیتالله بهجت: 1) هر کاري که معرضیت ریبه و یا فتنه در
آن است جایز نیست. 2) جایز نیست. حضرت آیتالله مکارم شیرازي: 1) اشکال دارد و هنگام ضرورت نباید از مکالمات عادي
تجاوز کنند. 2) بهتر است زنان و دختران مسلمان از اینگونه کارها بپرهیزند و اگر منشأ فسادي شود جایز نیست. حضرت آیتالله
تبریزي: 1) اگر از روي التفات کاري را که موجب جلب نظر اجانب شود انجام دهند اشکال دارد. 2) زن عفیف این کار را
نمیکند، بلکه اگر معرض تهییج شهوت براي یکی از طرفین باشد حرام است. حضرت آیت الله لطف الله صافی: 1) مخالف نص
قرآن است ولایخضعن بالقول فیطمع الذي فی قلبه مرض. 2) جایز نیست. برخی در مورد مسائل زنان اظهار نظرهاي نامناسبی را ابراز
میکنند، مانند بحث دوچرخهسواري یا ورزش بانوان، یا در مورد حجاب اظهار میدارند که به نظر ما کُت و دامن جهت حجاب
کفایت میکند. نظر حضرتعالی در این زمینهها چیست؟ حضرت آیتالله خامنهاي: اظهارنظر در مسائل دینی و احکام شرعی بر
کسانی که صاحب نظر نیستند جایز نیست؛ و بر مؤمنین واجب است در تمام احکام دینی به مراجع بزرگوار تقلید و اسلامشناسان
مورد وثوق و اعتماد مراجعه نمایند. حضرت آیتالله تبریزي: ترویج اموري که مبدأ نشر فساد در جامعه یا بیعفّتی زنان و دختران
شود جایز نیست؛ و پوشیدن لباسی که تمام حجم بدن آنان را نشان دهد که لباس زینت حساب بشود، کفایت نمیکند. حضرت
آیتالله صافی گلپایگانی: امور مذکوره معرضیّت براي مفسده دارد. بانوان باید جدّاً از آن بپرهیزند. حضرت آیتالله بهجت: هر چه
باعث فتنه و فساد باشد اشکال دارد. حضرت آیتالله مکارم شیرازي: هر چه موجب اشاعهی مفاسد اخلاقی گردد حرام است.
حضرت آیتالله صافی گلپایگانی: امور مذکوره معرضیّت براي مفسده دارد. بانوان باید جدّاً از آن بپرهیزند. برخی از مادران،
فرزندان دختر خود را که به بلوغ شرعی نرسیدهاند با سر و پاي برهنه درخیابانها و مجالس در حضور نامحرمان میآورند، مستدعی
است وظیفهي والدین را در قبال فرزندان خود بیان بفرمایید و این بیاعتنایی چه صورت دارد؟ حضرت آیتالله فاضل لنکرانی: بر
پدر و مادر است که فرزندان خود را با آداب و رسوم اسلامی و وظایف شرعی آشنا کنند و چنانچه موارد مذکور موجب تهییج و
مفسده شود، اگر چه بچه ممیز نباشد، باید آنان را بپوشانند و حفظ کنند تا جامعه آلوده و بیبندوبار نشود. حضرت آیتالله
سیستانی: بر غیر بالغ، پوشیدن واجب نیست؛ ولی پدر و مادر لازم است که فرزند خود را به رعایت آداب و شئون اسلامی وادار
صفحه 49 از 55
نمایند و در تربیت صحیح شرعی آنان بکوشند. حضرت آیتالله بهجت: تمرین اطفال بر وظایف شرعیه به عهدهي والدین است.
حضرت آیتالله صافی گلپایگانی: کار صحیحی نیست و والدین موظفاند دختر را از کودکی به رعایت حجاب و گریز از نامحرم
عادت دهند و اگر در این امر مسامحه کنند و دختر را نسبت به نامحرم بیتفاوت نمایند، شریک در معاصی دختر هستند. در حدیث
وارد شده است که در مجلسی که حضرت رضا(ع) تشریف داشتند و عدّهاي نیز حضور داشتند، دختر بچهاي وارد شد؛ حضار در
مجلس یکی یکی دختر را مورد نوازش قرار دادند، تا رسید به حضرت رضا(ع) آن حضرت از سن دختر سؤال کردند؛ گفته شد
پنج سال دارد؛ حضرت دختر را از خود دور کرد و رفتاري که دیگران کرده بودند ننمودند؛ و اعمال آن بزرگوار باید براي زن
مسلمان سرمشق باشد. حضرت آیتالله مکارم شیرازي: بر پدر و مادر لازم است فرزندان خود را به مسائل اسلامی از زمان طفولیت
آشنا کنند. حضرت آیتالله تبریزي: پوشش بر دختران نابالغ واجب نیست؛ لکن وظیفهي والدین است که دخترانشان را به پوشش
اسلامی عادت دهند و فرزندانشان را با احکام اسلامی تربیت نمایند. در صورتی که زن میداند مرد نامحرم به قصد لذت به صورت
و دستهاي معمولی زینت نشدهی او نگاه میکند، در این فرض پوشاندن صورت و دستها لازم است یا نه؟ حضرت آیت الله خامنه
اي: در فرض مذکور باید حتی وجه و کفین خود را هم بپوشاند. حضرت آیت الله تبریزي: بلی در این صورت بنابر احتیاط پوشاندن
.(2/ لازم است. حضرت آیت الله صافی گلپایگانی: دست و صورت بنابر احتیاط واجب باید پوشیده شود. (جامعالاحکام 165
حضرت آیت الله فاضل لنکرانی: بلی پوشاندن آن لازم است حضرت آیت الله بهجت: پوشاندن دست و صورت مطلقا بنابر احتیاط
لازم است. -------------------------------------------------------------------------------- پی
ج 1و 2؛ تهیه و تنظیم، سیدمحسن محمودي. ( 2). صحیفهي نور، « مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید » نوشتها ( 1) . به نقل از
3). حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی (ره)، پیام به کنگره سراسري حجاب. ( 4). مجله ي نصیحت، شمارهی ) . ج 11 ، ص 254
. 5). مجلهي نصیحت، شمارهي 1154 ) .149
فهرست گزیده منابع
1. قرآن کریم. 2. نهج البلاغه. 3. آمدي، عبد الواحد بن محمد؛ غررالحکم و دررالکلم، تحقیق المصطفی الدرایتی و حسین
4. ابن عربی؛ احکام القرآن، بیروت: دارالکتب . الدرایتی، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزهي علمیهي قم، 1377
العلمیه، الطبعۀ الاولی، 1408 ه . ق. 5. ابن منظور المصري، ابی الفضل جمال الدین؛ لسان العرب، بیروت: دار صادر، الطبعه الاولی،
7. الآلوسی، ابی . 1410 ه .ق 6. ابوالحسنی، علی؛ سیاهپوشی در سوگ ائمهي نور، قم: مؤسسه الهادي، چاپ اوّل، بهار 1375
الفضل شهاب الدین السید محمود؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث، الطبعۀ الرابعۀ، 1405 ه . ق . 8. امین،
سید نصرت بیگم؛ تفسیر مخزنالعرفان، اصفهان: چاپ نشاط. 9. باقري، خسرو؛ نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران: انتشارات
10 . البحرانی، یوسف؛ الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، مؤسسۀ النشر الاسلامی. 1363 . مدرسه، چاپ سوم، زمستان 1374
ه . ش . 11 . البیضاوي، ناصر الدین ابی سعید عبد الله؛ انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار صادر. 12 . بیگم شیرازي، زینب؛
13 . پلنگی، محبوبه؛ زنان در . جوابیه مقالهی ضالّه طالبین رفع حجاب، به کوشش رسول جعفریان، مجلهی پیام زن، شماره ي 112
14 . الجوهري، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم . الجزایر، مجلهي پیام زن، شمارهي 59
للملایین، الطبعه الرابعه. 15 . حداد عادل، غلامعلی؛ فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، تهران: انتشارات سروش، چاپ ششم.
16 . الحّرانی، ابو محمد الحسن بن علی ابن الحسین ابن شعبه؛ تحف العقول عن آل الرسول(ص)، ترجمهي احمد جنتی، . 1374
17 . الحر العاملی، محمد بن الحسن؛ وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت: چاپ . انتشارات علمیهي اسلامیه، اسفند 1354
دار احیاء التراث العربی. 18 . حسینیان، روح الله؛ حریم عفاف، (حجاب، نگاه)، چاپ اول، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات
صفحه 50 از 55
19 . الحسینی الزبیدي، سید محمد بن احمد؛ تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیري، بیروت: . اسلامی، تابستان 1372
انتشارات دار الفکر، الطبعه الاولی، 1414 ه . ق . 20 . الخطیب العدنانی؛ الملابس و الزینه فی الاسلام، مؤسسۀ انتشار العربی، الطبعۀ
21 . خویی، ابوالقاسم؛ شرح عروه الوثقی، کتاب الصلاة. 22 . راغب اصفهانی؛ معجم مفردات الفاظ القرآن، تحقیق . الاولی 1999
.24 . ندیم مرعشلی، دار الکاتب العربی. 23 . رحمانی، حجتالله؛ اعجاز رنگ سیاه، چرا چادر مشکی، نشریهي فیضیه، 7 آذر 1379
رفیع، جلال؛ یادداشتها و رهاوردهاي سفر نیویورك در بهشت شدّاد، آمریکاي متمدن، آمریکاي متوحش، تهران: مؤسسهي
اطلاعات، چاپ اوّل، 1370 ه . ش. 25 . زمخشري، محمود بن عمر؛ الکشّاف، عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه
التاویل، بیروت: ناشر دار الکتاب العربی، الطبعه الثالثه، 1407 ه . ق . 26 . زنجانی، فیاض؛ رسالهي حجابیه، مجله ي کیهان اندیشه،
27 . زیدان، عبدالکریم؛ المفصل فی احکام المرأة والبیت المسلم فی الشریعۀ الاسلامیۀ، بیروت: . شمارهي 60 ، خرداد و تیر 1374
، مؤسسۀ الرسالۀ، الطبعۀ الثالثۀ، 1417 ه . ق. 28 . سادات فخر، سید علی؛ حجاب ارزش یا روش، مجلهی کتاب نقد، شمارهي 17
ویژهي فمینیزم. 29 . السجستانی الازدي، ابی داود سلیمان بن الاشعث؛ سنن ابی داود، طبع دار الکتب العربی. 30 . الشرتونی، سعید
الخوري، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، تهران: دارالاسوة للطباعۀ و النشر، الطبعۀ الاولی؛ 1374 ه . ش. 31 . شعرانی،
ابوالحسن؛ دمع السجوم، ترجمهی نفس المهموم، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه، ربیع الاول 1374 ه . ق. 32 . ؛
نثر طوبی، دائرة المعارف لغات قرآن مجید، انتشارات اسلامیه. 33 . صافی، محمود؛ الجدول فی اعراب القرآن و صرفه و بیانه، دمشق:
دارلارشی، الطبعۀ الاولی، 1411 ه . ق. 34 . صبوري اردوباري، احمد؛ آیین بهزیستی اسلام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ
35 . الصدوق، ابن جعفر محمدبن علیبن الحسینبن بابویه القمی؛ المقنع، قم: مؤسسۀ الامام الهادي(ع)، 1415 ه . . اوّل، تابستان 1367
ق . 36 . ؛ الخصال، صحّحه و علّق علیه علی اکبر الغفاري، منشورات جماعۀ
37 . ؛ من لا یحضره الفقیه، قم: مؤسسهي النشر . المدرسین، طبع شهریور 1362
. چاپ اسلامیه، جمادي الثانی 1377 ،« منتهی الارب فی لغۀ العرب » ؛ الاسلامی، الطبعۀ الثانیۀ، 1404 ه . ق. 38 . صفیپور، عبدالرحیم
39 . الطباطبایی، سید محمد کاظم؛ العروه الوثقی، قم: ناشر مکتبه الوجدانی. 40 . الطباطبایی، محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن،
قم: مؤسسهي مطبوعاتی اسماعیلیان، الطبعۀ الثانیۀ، 1394 ه . ق . 41 . طبرسی، ابوعلی الفضل بن الحسن؛ مجمع البیان فی تفسیر
القرآن، طبع کتابفروشی اسلامیه. 42 . الطبرسی، ابومنصور؛ الاحتجاج، بیروت: منشورات مؤسسه الاعلمی للمطبوعات. 43 . طریحی،
44 . الطوسی، محمد . فخرالدین؛ مجمعالبحرین، تحقیق سید احمد حسینی، تهران: انتشارات مرتضوي، چاپ دوّم، شهریور 1362
حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: داراحیا التراث العربی. 45 . طیبی، ناهید؛ حجاب و عفاف مروري دوباره، مجلهي پیام زن،
47 . عابدینی، عِلّیه، دراسات . 46 . عابدینی، احمد؛ عاشورا، حفظ کرامت و حجاب، مجلهي پیام زن، شمارهي 69 . شمارهي 95 96
فی سیکولوجیۀ الملابس، قاهره: دارالفکر العرب، 420 ه . ق. 48 . الفراهیدي، خلیل بن احمد؛ العین، تحقیق مهدي محزومی،
50 . فضل . بیروت: دار الهجره الطبعه الثانیه، 1409 ه..ش. 49 . فرزان، ناصر؛ رنگ و طبیعت، دانش رنگها، تهران: چاپ اوّل، 1375
.51 . الله، محمدحسین؛ مصاحبه دربارهي جوانان، ورزش و حجاب، دنیاي جوان، مجلهي پیام زن، شمارهي 74 ، اردیبهشت 1377
. فلسفی، محمد تقی؛ جوان از نظر عقل و احساسات، تهران: هئیت نشر معارف اسلامی، چاپ دوازدهم، 1344 ش. 52
؛ کودك از نظر وراثت و تربیت، تهران: انتشارات الحدیث، چاپ اول، 1368 ش. 53 . فیض کاشانی، ملا محسن؛
تفسیر صافی، منشورات مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات، بیروت: الطبعۀ الثانیۀ، 1402 ه . ق. 54 . ؛ المحجۀ
البیضاء فی تهذیب الاحیاء، قم: دفتر انتشارات اسلامی، الطبعۀ الثانیۀ. 55 . فیومی، احمد بن محمد؛ المصباح المنیر، بیروت: المکتبه
57 . القمی، شیخ عباس؛ .20 ،19 ، العلمیه. 56 . قانع، سید مهدي؛ انسان، پوشش و ریشه هاي تاریخی، مجلهي پیام زن، شمارههاي 18
سفینه البحار و مدینه الحکم و الآثار، بیروت: دار التعارف للمطبوعات. 58 . کلینی، محمد بن یعقوب؛ اصول و فروع کافی، چاپ
صفحه 51 از 55
.60 . دارالکتب الاسلامیه. 59 . گلی زواره، غلامرضا؛ استعمار و استبداد و هجوم به فرهنگ عفاف و حجاب، پیام زن؛ شمارهي 70
61 . لسان التنزیل، به . گوهري، سید اسماعیل؛ آرزوي شهادت در بیان معصومین(ع)، تهران: انتشارات امیري، چاپ اول، مرداد 1366
62 . لوشر، ماکس؛ روانشناسی رنگها، ترجمهي ویدا . اهتمام مهدي محقق، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم 1362
63 . مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار(ع)، بیروت: دار احیاء . ابیزاده، چاپ چهاردهم، 1378
التراث، الطبعۀ الثالثۀ، 1403 . ه ق . 64 . محمدي ري شهري، محمد؛ میزان الحکمه، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزهي
علمیهي قم. الطبعۀ الاولی، 1362 ه ش. 65 . محمدي نیا، اسد الله؛ آنچه باید یک زن بداند، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی
66 . محمودي، سید محسن؛ مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید. ورامین: انتشارات . حوزهي علمیهي قم، چاپ دوم، 1371
67 . مرادي، مرضیه؛ اهداف حاصله از پوشش، مجموعهي مقالات . علمی فرهنگی صاحب الزمان (عج)، چاپ ششم، بهار 1380
68 . مرکز مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی؛ . پوشش و عفاف، دومین نمایشگاه تشخص و منزلت زن در نظام اسلامی، بهمن 1370
69 . مشهدي، محمد؛ تفسیر کنزالدقائق، قم: مؤسسه النشر . صحیفهي نور، مجموعهي رهنمودهاي امام خمینی (ره)، بهمن ماه 1361
الاسلامی، الطبعۀ الاولی، محرم الحرام 1413 ه . ق. 70 . مصطفوي، سید حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، وزارة الثقافۀ و
الارشاد الاسلامی، الطبعۀ الاولی، 1368 ه . ش . 71 . مطهري، مرتضی؛ پاسخهاي استاد به نقدهایی بر کتاب مسئلهي حجاب، قم:
73 . معصومی، . 72 . ؛ مسئلهي حجاب، انتشارات صدرا، چاپ بهار 1377 . انتشارات صدرا، چاپ دهم، خرداد 1379
سید مسعود؛ احکام روابط زن و مرد و مسائل اجتماعی آنان، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزهی علمیهی قم، چاپ
74 . مغنیه، محمد جواد؛ التفسیر الکاشف، بیروت: دار العلم للملایین، الطبعۀ الرابعۀ، 1990 م. 75 . مکی العاملی، . اوّل، زمستان 1372
شمس الدین محمد؛ (الشهید الاول)، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی. 76 . مؤسسهي فرهنگی قدر
77 . مهدي زاده، حسین؛ نقد ادله مخالفین چادر مشکی، روزنامهي . ولایت؛ حکایت کشف حجاب، تهران: چاپ اول 1378
78 . ؛ هم اندیشی منطقی با جوانان دربارهي لباس، روزنامهي جمهوري . جمهوري اسلامی، 3 و 4 بهمن 1379
79 . ؛ فقر روش و بینش در بعضی مقالات مربوط به حجاب، روزنامهي . اسلامی، 19 و 21 شهریور 1380
80 . مهریزي، مهدي؛ حجاب، تهران: مؤسسهي فرهنگی دانش و اندیشهي معاصر، چاپ اول، پاییز . جمهوري اسلامی، 26 مهر 1380
82 . نجفی، محمد حسن؛ . 81 . ناظمزاده قمی، سید اصغر؛ جلوه هاي حکمت، قم: مؤسسه چاپ الهادي، چاپ اول، پاییز 1373 .1379
جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، دار الکتب الاسلامیۀ، الطبعۀ السابعۀ، 1392 ه .ق. 83 . نصرتی، علی اکبر؛ سحر شبهه،
ماهنامهي اطلاع رسانی مبلغان، ارم شمارهي 3، ضمیمهي بصائر مهرماه 77 ، (ویژهنامهي خبرگان سوم). 84 . النوري الطبرسی، میرزا
حسین؛ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، تحقیق و نشر، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث، الطبعه الثانیه، 1408 ه ق . 85 . ویژه
86 . هاشمی، مینا؛ حجاب زیبایی شعار، کارآیی شعور، سالنامهي زن، ستاد برگزاري نمایشگاه . نامهي فرهنگ اسلام، بهار 1379
------------------------------------------------------- . تشخص و منزلت زن در نظام اسلامی، بهمن 1371
------------------------- پی نوشتها ( 1) . همانگونه که از عنوان آشکار میگردد، آنچه به عنوان منابع ذکر گردیده
است، تنها بخشی از منابع است. غیر از منابع یاد شده، نگارنده به منابع فراوان دیگري نیز رجوع نموده است که به دلیل عدم نقل
مستقیم، اسامی آنها در فهرست حاضر نیامده است، ولی بعضاً در پاورقیها نام برخی از آنها آمده است. افراد علاقمند به تحقیق
دربارهی حجاب میتوانند به آنها و همچنین به منابعی که در کتابشناسیهاي حجاب معرفی شده است مانند دو کتابشناسی زیر رجوع
مجلهی آینهی پژوهش، شمارهی پیاپی 69 مرداد شهریور 1380 ، ص 106 . ب. « کتابشناسی حجاب » ، کنند. الف. رسول جعفریان
. 71 ، آذر اسفند 1380 ، ص 166 ، مجلهی آینهی پژوهش، شماره پیاپی 72 « استدراکی بر کتابشناسی حجاب » ، احمد ملک شاهی
صفحه 52 از 55
درباره مرکز