گروه نرم افزاری آسمان

تعر یف هاي عملیاتی







صفحه 14 از 77
تعر یف هاي عملیاتی
حجاب: منطور از حجاب این است که زن تمام بدن خود، جز صورت و دست ها را تا مچ بپوشاند و از خودنمایی و هر رفتاري که
باعث جلب توجه نامحرم به ویژگی هاي زنانگی او شود، پرهیز کند. 5 بدحجابی: هر گونه رفتار و عملی است که در مقابل نامحرم
انجام شود و سبب جلب توجه او به ویژگی هاي زنانگی زن شود؛ مانند: آرایش کردن، استفاده از صداي نازك و سخنان تحریک
Descriptive. کننده، به کار بردن بوي خوش، نشان دادن زینت هاي بدن، استفاده از رنگی هاي جذاب در لباس 3
4. علی ا کبر دهخدا، لغت نامه، ج 18 ، ص 287 . و پوشیدن لباس هاي نامناسب، ژست ها و حرکات بدنی .Nathan,P.E. 5
تحریک کننده. خلوت کردن با نا محرم و مانند آن. نگرش به حجاب: میزان باور و گرایش فرد به حجاب به طوري که آمادگی و
تمایل او را براي رعایت حجاب نشان می دهد. در این مطالعه، نگرش به حجاب عبارت از نمره اي است که آزمودنی از پرسشنامه
نگرش به حجاب، به دست می آورد. سلامت روانی: قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، تغییر و اصلاح محیط فردي و
اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور عادلانه و مناسب. 1 به عبارت دیگر، سلامت روانی عبارت است از سازش فرد با
جهان اطرافش به حداکثر امکات، به طوري که باعث شادي و برداشت مفید و مؤثر به طورکامل باشد 2 (کارل مننجر 3: به نقل از
همان منبع). اضطراب: حالت هیجانی مبهم و نامطلوب همراه با تظاهرات بیرونی، وحشت و آشفتگی است که در اثر تهدید و عدم
مقابله صحیح با آن حادث می شود 4 در این مطالعه، نمرات به دست آمده از مقیاس اضطراب موجود در چک لیست" زانک"
شاخص اضظراب است. نگرش. ترکیبی از باورها، گرایش ها یا احساسات مساعد و نامساعد است که به آمادگی و تمایل (S.A.S)
1. بهر وز میلانی فر، فرد براي نشان دادن واکنش به شیوه اي نسبتاً ثابت به اشیاء، اشخاص و رویدادهاي خاص می انجامد. 5
به نقل .Karl Menninger.3 4 . 2. کارل مننجر، به نقل از بهروز میلانی فر، بهداشت روانی، ص. 15 . بهداشت روانی، ص. 15
. 5.علی ا کبر مهرآرا، زمینه روان شناسی اجتماعی، ص 223 . از، فرزانه خسروجردي، بورلی اعتبار تست درخت، ص. 11
فصل اول : تاریخچه حجاب
اشاره
پوشش زن در روم و یونان باستان پوشش زن در ایران باستان پوشش زن در ادیان بزرگ الاهی حجاب زنان ایرانی بعد از اسلام
تاریخ مبارزه با حجاب در ایران حجاب در فرهنگ اسلأمی- ملی ما
تاریخچه حجاب
براساس گواهی متون تاریخی، در بیشتر ملت ها و آیین هاي جهان، حجاب در بین زنان معمول بوده است؛ هر چند در طول تاریخ،
فراز و نشیب هاي زیادي را پیموده و گاه با اعمال سلیقه حاکمان، تشدید یا تخفیف یافته است، ولی هیچ گاه به طورکامل از بین
نرفته است. تاریخ نگاران به ندرت از اقوام بدوي اي یاد می کنند که زنانشان پوشش مناسب نداشته یا به صورت برهنه در اجتماع
ظاهر می شدند. دانشمندان، تاریخ حجاب و پوشش زن را به دوران ما قبل تاریخ و عصر حجر نسبت می دهند. کتاب زن درآینه
تاریخ پس از طرح مفصل علل وعوامل تاریخی حجاب، می نویسد: با توجه به علل ذکر شده، بررسی آثار، نقوش به دست آمده،
پیدایش حجاب به دوران پیش از مذاهب مربوط می شود، به این دلایل، عقیده عده اي که میگویند" مذهب " موجد حجاب می
باشد صحت ندارد، ولی باید پذیرفت که در دگرگونی و تکمیل آن بسیار موثر بوده است.
1. پوشش زن در یونان و روم باستان
صفحه 15 از 77
یونانی در دوره .Larousse Enccyclopedia. دا یرة المعارف لا روس 1 درباره پوشش زنان یونان باستان می نویسد: زنان 1
هاي گذشته، صورت و اندامتنان را تا روي پا می پوشاندند. این پوشش که شفاف و بسیار زیبا بود، در جزایر کورس، 1 اِمِرجوس و
دیگر جزایر ساخته می شد. زن هاي فنیقی 2 نیز پوششی قرمز داشته اند. سخن درباره حجاب، در لا به لاي کلمات کهن ترین
نویسندگان یونانی نیز به چشم می خورد؛ حتی" بنیلوب" 3 (همسر پادشاه" عولیس)" 4 فرمانرواي جزیره" ایتاك" 5 نیز با حجاب
بوده است. زنان شهر" ثیب " 6 حجاب خاصی داشته اند؛ بدین صورت که حتی صورتشان را نیز با پارچه می پوشاندند. این پارچه
دو منفذ داشت که جلو چشمان قرار می گرفت تا بتوانند ببینند. در" اسپارته" 7 دختران تا زمان ازدواج آزاد بودند، ولی پس از
ازدواج خود را از چشم مردان می پوشاندند. نقش هایی که بر جاي مانده، حکایت می کند که زنان سر را می پوشاندند، ولی
صورت هایشان باز بوده است؛ البته وقتی به بازار می رفتند، بر آنان واجب بوده که صورت هایشان را بپوشانند، خواه باکره و خواه
داراي همسر باشند. حجاب در بین زنان سیبري و ساکنان آسیاي صغیر و زنان شهر ماد 8 (و فارس و عرب) وجود داشته است زنان
Corsica Phoenica . رومانی از حجاب شدیدتري برخوردار بوده اند؛ به طوري که وقتی از خانه خارج می شدند، 2.1
با چادري بلند تمام بدن را تا روي پاها می Beniloop .3 Ulysses .4 5.Ithaca .Thebes6 7.Sparta 8.Media
پوشاندند و چیزي از برآمدگی هاي بدنشان مشخص نمی شد". ویل دورانت " 1 نیز شواهد زیادي دال بر وجود حجاب در بین
زنان یونان و روم باستان آورده است. او درباره" الهه عفّت " 2 که یکی از خدایان یونان باستان است، می گوید: آرتمیس" 3 الهه
عفت است، عالی ترین نمونه (و الگو براي) دختران جوان به شمار می آیدکه داراي بدنی نیرومند،ورزیده، چابک بوده، به زیور
عفَت و تقوا آراسته است. 4 همچنین درباره مردم یکی از قبایلی که نهصد سال پیش از میلاد زندگی می کرده اند، آمده است:
بالاتر از ارمینان، در کنار دریاي سیاه"، سکّاها" 5 بیابانگردي میکردند؛ آن ها مردم، حشی، درشت اندام قبایل جنگی نیمه مغول و
نیمه اروپایی بسیار نیر، مندي بودند که در ارابه به سرمی بردند و زنان خود را سخت در پرده نگاه می داشتند. 6 این تاریخ نگار در
جاي دیگر می نویسد: زنان فقط در صورتی می توانند خویشان و دوستان خود را ملاقات کنند، در جشن هاي مذهبی و تماشاخانه
Durant.W.. ها حضور یابند که کاملا در حجاب و تحت مراقبت باشند. در مواقع دیگر باید در خانه بمانند و نگذارند کسی 1
.Saythians .5 6 . 2. ویل دورانت، تاریخ تمدن، احمد آرام و همکاران، ص 520 .Virtue Goddess Artemis .3 4
همان، ص. 336 . از درون پنجره به آنان نظر اندازد. بیشتر عمر آنان در حرمسرایی که عقب خانه است میگذرد. هیچ مردي حق
ورود به آن جا را ندارد. زنان باید، قتی که شوهرانشان مهمان دارند، از ظاهر شدن خودداري کنند. 1 همچنین از قول یکی از
فیلسوفان یونان باستان درباره شدت پوشش زن نقل می کند: نام یک زن پاك دامن را نیز چون شخص او باید در خانه پنهان
داشت. 2
2. پوشش زن در ایران باستان
اشاره
در مورد پوشش زنان ایران باستان، مطالب زیادي در تاریخ وجود دارد. ویل دورانت درباره پوشش زنان ایران باستان و این که
حجاب بسیار سختی در بین آنان رایج بوده است، می نویسد: زنان طبقات بالاي اجتماع جرئت آن نداشتند که جز در تخت روا ن
روپوش دار از خانه بیرون بیایند. هرگز به آنان اجازه داده نمی شد که اشکارا با مردان آمیزش (اختلاما) کنند. زنان شوهردار حق
نداشتند هیچ مردي را، ولو پدر یا برادرشان باشد، ببینند. در نقش هایی که در ایران باستان بر جاي مانده، هیچ صورت زن دیده
نمی شود، نامی از ایشان به نظر نمی رسد. 3 از دائره المعارف لاروس نیز به دست می آید که حجاب در بین مادها و پارس ها وجود
صفحه 16 از 77
داشته است (به نقل از وجدي، 1923 ). همچنین در تفسیر اثنی عشریآمده است: تاریخ نشان می دهد که حجاب در فرس قدیم وجود
3. همان، ص. 434 . کیش" مازدیسنی " نامه شت مهابادآیه 90 گوید: زن . 2، همان، ص. 340 . داشته است. در 1. همان، ص. 340
خواهید و جفت گیرید، هم خوابه دیگري را نبینید، بر او منگرید، با او نیامیزید. 1 نصوصی که بیانگر حجاب زنان ایران باستان است
نشان می دهد که زنان در دوره هاي مختلفی چون دوره مادها، پارسی ها (هخامنشیان)، اشکانیان و سامانیان حجاب و پوشش داشته
اند، که به چند نمونه آن اشاره می شود.
1-2 . دوره مادها
درکتاب پوشاك باستانی ا یرانیان آمده است: اصلی که باید در نظر داشت این است که طبق نقوش برجسته و مجسمه هاي ما قبل
میلاد، پوشاك زنان آن دوره (مادها) از لحاظ شکل (باکمی تفاوت) با پوشاك مردان یکسان است. 2 وي در ادامه براي توضیح
نقوش بر جاي مانده می نویسد: مرد، زن به،واسطه اختلافی که میان پوشش سرشان، جود دارد از هم تمیز داده می شوند. به نظر می
رسد که زنان پوششی نیز روي سر خود گذارده اند، از زیر آن گیسوهاي بلندشان نمایان است. 3
2. دوره پارسی ها (هخامنشیان) -2
پارسی ها به دست کوروش، دولت ماد را از میان برداشته و سلسله هخامنشی را تأسیس کردند. آن ها از نظر لباس همانند مادها
2. جلیل . بودند. در مورد پوشاك خاص زنان این دوره آمده است: 1. حسین بن احمد الحسینی، تفسیر اثنی عشري، ج 10 ، ص 490
3. همان، ص. 54 . از روي برخی نقوش مانده از آن زمان، به زنان . ضیاءپور، پوشاك باستانی ایرانیان ازکهن ترین زمان، ص 51
بومی برمی خوریم که پوششی جالب دارند؛ پیراهن آنان پوششی ساده، بلند یا داراي راسته چین و آستین کوتاه است. به زنان دیگر
آن دوره نیز برمی خوریم که از پهلو به اسب سوارند. اینان چادري مستطیل بر روي همه لباس خود افکنده، در زیر آن، یک پیراهن
دامن بلند و در زیر این یک نیز، پیراهن بلند دیگري تا به مچ پا نمایان است. 1 در تا ریخ طبري در مورد ارزش حیا و پس ك دامنی
در بین زنان این دوره آمد است: خشایارشاه همسر خویش" وشتا "را که جمیل، زیبا، جلیل بود، بکشت؛ آن رو که شاه گفته بود
بی پرده درآید که مردم او را ببینند و جلالت و جمال وي را بشناسند، او نپذیرفت و شاه او را بکشت. 2
2-3 . دوره اشکانیان
در این دوره نیز همانند گذشته، حجاب زنان ایرانی کامل بوده است. در این باره چنین می خوانیم: لباس زنان اشکانی پیراهنی بلند
تا روي زمین، گشاد، پرچین، آستین دار و یقه راست بوده است. پیراهن دیگري داشته اند که روي اوّلی می پوشیدند، قد این یکی
نسبت به اوّلی کوتاه، ضمناً یخه باز بوده است . روي این دو پیراهت چادري سرمیکردند. 3 در جاي دیگر آمدهاست: چادر زنان
3. جلیل . 2. بنفشه حجازي، زن به ظن تاریخ، ص 91 ، اشکانی به رنگ هاي شاد و ارغوانی، یا سفید بوده است. 1. همان، ص. 56
ضیاءبور، پوشاك زنان ایرانی، ص 194 . گوشه چادر در زیر یک تخته فلزي بیضی منقوش یا دکمه که به وسیله زنجیري به گردن
افکنده شده، بند است. این چادر به نحوي روي سر می افتاده که عمامه (نوعی کلاه زنانه) را در قسمت عقب، پهلوها می پوشانیده
است. 1 پارتیان نیز آمده است: زنان عهد اشکانی، قبایی تا زانو بر تن میکردند با شنلی که بر سر افکنده می شد، نیز نقابی داشتند
که معمولًا به پس سر می آویختند. 2 همچنین درباره نحوه سلوك ورفتار زنان آمده است: زنان در مکان هاي عمومی نباید ظاهر
می شدند، با آنکه در مجامع دینی نیمی از روي را آشکار می کردند، ولی معمولًا روي پوشیده و حجاب داشتند. 3
صفحه 17 از 77
2-4 . دوره ساسانیان
در این دوره، اردشیر پسر بابک با استفاده از ضعف اشکانیان، سلسله ساسانیان را بنیان نهاد و دین زرتشت را دین رسمی کشور
برگزید. اوستا را ترجمه و آتشکده هاي ویران را بازسازي نمود. زنان در این دوره که احکام دینی زرتشتیان در کشور اعمال می
شده، همچنان داراي حجاب حجاب بودند. در مورد پوشاك زنان چنین آمده است: چادر که از دوره هاي پیش مورد استفاده
بانوان ایران بوده است، در این دوره نیز به صورت مختلف مورد استعمال داشته است. 4 حجاب زنان در این دوره چنان اهمیتی
2. مالکوم کالج، پارتیان، مسعود رجب نیا. 3. مسعود رجب نیا وهمکاران، تاریخ سیاسی . داشت که" حتی لباس 1. همان، ص 197
4.جلیل ضاء پور، پوشاك زنان ایرانی، ص 114 . هنرپیشگان زن، مانند لباس هاي بلند . و اجتماعی اشکایان و پارتیان، ج 2، ص 77
سایر بانوان، تا پشت پا کشیده شده است. 1 براي اثبات زنان در این دوره به حجاب ،کافی است این نقل تاریخی را از منابع اسلامی
مرور کنیم: هنگامی که سه تن از دختران کسرا،پادشاه ساسانی را باثروت فراوانی از اموال آن ها براي عمر آوردند ،شاهزادگان
ایرانی را در برابر عمر در حالی که با پوشش و نقاب خود را پوشانده بودند ،واداشتند ،خلیفه دستور داد آواز بلند به آنان فریاد
کشند که :پوشش از چهره برگیرند تا مسلمانان آن ها را ببینند و خریداران پول بیشتري به پاي آن ها بریزند دوشیزگان ایرانی از
برهنه کردن صورت خوداري کردند و مشت بر سینه نماینده عمر زدند و آنان را از خود دور ساختند .خلیفه خشمناك شد و
خواست با تازیانه آنان را بیاویزد ،در حالی که شاهزادگان ایرانی می گریستند.حضرت علی(علیه السلام)به عمر فرمود :در رفتارت
مدارا کن ؛از پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که می فرمود" :بزرگ و شریف هر قومی را که خوار و فقیر شده ،گرامی
بدارید."عمر پس از شنیدن فرمایش حضرت علی (علیه السلام) آتش خشمش فرو نشست. سپس حضرت اضافه کرد:با دختران
ملوك نباید معامله دختران بازاري (کنیزان) کرد.(الحبلی،بی تا).
3. پوشش زن در ادیان بزرگ الاهی
حجاب در شر یعت حضرت ابراهیم(علیه السلام)
در آیین مقدس حضرت ابراهیم (علیه السلام) مسأله پوشش زنان، اهمیت فراوان داشته است. درکتاب تورات چنین می خوانیم:
"رفقه " چشمان خود را بلند کرده، اسحاق را دید، از شتر خود فرود آمد؛ زیرا 1. علی سامی ، تعدن ساسانی، ج 1، ص 186 . از
خادم پرسید: این مرد کیست که در صحرا به استقبال ما می آید؟ خادم گفت: آقاي من است، پس برقع خود را گرفته، خود را
پوشانید. 1 از این بیان روشن می شود که شریعت حضرت ابراهیم (علیه السلام)پوشش زن در مقابل نامحرم در وجود داشته است؛
زیرا" رفقه " در مقابل اسحاق که به او نامحرم بود، از شتر پیاده شد و خود را پوشاند تا چشم اسحاق به او نیفتد.
2. حجاب در آیین یهود -3
در تلمود 2 که یکی ازکتاب هاي مهم دینی و در حقیقت فقه مدوّن و آیین نامه زندگی یهود یان است، در مورد چگونگی آفرینش
زن آمده است: خداوند این نکته را مورد توجه قرار داد که زن را از کدامین عضو آدم بیافریند، او فرمود من زن را از سر آدم نمی
آفرینم تا انکه سبکسر نگردد. من زن را از قسمتی از بدن آدم (دنده آدم) که همواره پوشیده و نهفته است می آفرینم تا آنکه
موجودي محجوب و عفیف بار آید. 3 همچنین در اصول اخلاقی تلمود آمده است: اگر زنی به نقض قانون یهود می پرداخت،
چنانچه مثلا بی انکه چیزي بر سر داشت به میان مردم می رفت، یا در شارع عام نخ می رشت یا با هر سنخی از مردان درد دل میکرد
یا صدایش آن قدر بلند بود که چون در خانه اش تکلّم می نمود، همسایگانش می توانستند سخنان او را بشنوند، در آن صورت مرد
صفحه 18 از 77
آبراهام کهن، .Talmud 3.2 . 1. تورات، سفر پیدایش، باب 24 ، آیه 64 و 65 حق داشت بدون پرداخت مهریه او را طلاق دهد. 4
. 4. ویل دورانت، تاریخ تمدن، احمد آرام و همکاران، ج 4، ص 461 . گنجینه اي از تلمود؛ ترجمه گرگانی، ص 178
3-3 . حجاب در آیین مسحیت
پولس 1 در رساله خود به قرنتیان تصریح می کند: اما می خواهم شما بدانیدکه سر هر مرد، مسیح است، سر زن، مرد و سر مسیح،
خدا. هر مردي که سرپوشیده دعا یا نبوت کند، سر خود را رسوا می نماید. اما هر زنی که سربرهنه دعا یا نبوت کند، سر خود را
رسوا می سازد؛ زیرا این چنان است که تراشیده شود؛ زیرا اگر زن نمی پوشد، موي را نیز ببرد، اگر زن را موي بریدن یا تراشیدن
قبیح است، باید بپوشد؛ زیرا که مرد را نباید سر خود را بپوشد؛ چون که او صورت و جلال خداست، اما زن جلال مرد است؛ زیرا
که مرد از زن نیست، بلکه زن از مرد است، نیز مرد به جهت زن آفریده نشد بلکه زن برا ي، مرد. از این جهت زن می باید عزتی بر
سر داشته باشد به سبب فرشتگان.... در دل خود انصاف دهید آیا شایسته است که زن ناپوشیده نزد خدا دعاکند. 2 پس در جایی
که براي دعا باید سر زن پوشیده باشد، به هنگام روبه رو شدن با نامحرم پوشش سر لازم تر خواهد بود. نیز در انجیل در رساله پو
لس به تیموتاؤس 3 می گوید: و همچنین زنان خویشتن را بیارایند به لباس حیا، پرهیز، نه به زلف ها و طلا و مروارید و رخت گران
انجیل، رساله پولس، باب 11 ، آیه 3 .PYlos 2.1 بها، بلکه چنانکه زنانی را می شاید که دعواي دینداري میکنند به اعمال صالحه. 4
. همان، باب 2، آ یه 9 تا 11 .Timothy3 4. . تا 14
4. حجاب در دین اسلام -3
اشاره
بی شک پوشش زن در برابر مردان نامحرم، یکی از ضروریات دین اسلام است که درباره جنبه اسلامی آن نمی توان تردیدي به
خود راه داد. در قرآن کریم و روایات وارده از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)و امامان معصوم (علیه السلام) و نیز
درکلمات فقها، به وجوب وکیفیت آن تصریح شده است. همان طور که در تاریخچه آوردیم، در ادیان گذشته نیز حجاب وجود
داشته است؛ ولی حکم حجاب در دین اسلام بسیار مترقی تر است، زیرا در این دین، که آخرین آیین الاهی و کامل ترین دین
است، از افراط و تفریط هایی که در مورد پوشش زنان در ادیان و اقوام گذشته وجود داشته، پرهیز شده و براي حجاب حدي
متناسب با غرایز انسانی در نظر گرفته شده است. حجاب اسلامی به معناي حبس زن در خانه و دوري از شرکت در مسائل اجتماعی
نیست، بلکه بدین معناست که زن در معاشرت خود با مردان بیگانه، موي سر و اندام خویش را بپوشاند و به جلوه گري و خودنمایی
نپردازد. مرحوم شهید مطهري در این باره می فرماید: اسلام میگوید: نه حبس نه اختلاط، بلکه حریم. سنت جاري مسلمین از زمان
رسول خدا همین بوده است که زنان از شرکت در مجالس، مجامع منع نمی شدند،ولی همواره اصل" حریم " رعایت شده است. در
1. مرتضی مطهري، مجموعه آثار (مسأله حجاب)، ج 19 ، ص مساجد، مجامع، حتی درکوچه، معبر، زن با مرد مختلط نبوده است. 1
.551
1. حجاب و قانونمندي روابط زن و مرد در قرآن -4 -3
در قرآن کریم در مورد حجاب و قانونمندي روابط زن و مرد، دو دسته آیه وجود دارد: دسته اول آیاتی که در مورد وجوب حجاب
و پوشش ظاهري و حد و کیفیت آن نازل شده است، و دسته دوم آیاتی که نوع رابطه بین مرد و زن نامحرم را بیان می کند و آنان
صفحه 19 از 77
31 ": وَقُل ،( را ازکارهایی که عفت و پاك دامنی شان را تهدید می نماید، برحذر می دار د. دسته اول عبارتند از: 1. نور، ( 24
لِّلْمُومِنَاتِ یَغْضُ ضْنَ مِنْ أَبْ َ ص ارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُروجَهُنَّ وَلا یبْدِینَ زِینَتَهنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْیَضْ رِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَی جیوبهنَّ وَلَا یبْدِینَ
زِینَتَهنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أوْ آ بَاء بعُولَتِهِنَّ أوْ أبْنَائِهِنَّ أوْ أبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أوْ إِخْوَ انِهِنَّ آوْ بَنِی إِخْوَانِهِنَّ أوْ بَنِی أخَوَاتِهِنَّ أوْ نِسَائِهِنَّ أوْ
مَا مَلَکَتْ ایْمَ انهنَّ اوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ اوْلی الْإِرْبَۀِ مِنَ الرِّجَ الِ اوِ الطفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظهَروا عَلَی عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلَا یَضْ رِبْنَ بِارْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ مَا
یُخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَتُوبوا إِلَی اللَّهِ جَمِیعًا ایّهَا الْمومِنُونَ لَعَلَّکم تفْلِحُونَ. "ترجمه: و به زنان با ایمان بگو چشم هاي خود را (از نگاه
هاي هوس آلود) فروگیرند و عفّت خویش را حفظ کنند و زینت خود را جز آن مقدار که نمایان است، آشکار ننمایند و (اطراف)
روسري ها و مقنعه هاي خود را بر سینه خود افکنند (تاگردن و سینه با آن پوشانده شود)، و زینت خود را آشکار نسازند مگر براي
شوهرانشان یا پدرانشان، یا پدرشوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران
خواهرانشان، یا زنان هم کیششان، یا بردگانشان، یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند. یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به
زنان آگاه نیستند؛و هنگام راه رفتن پاهاي خود را بر زمین نزنند تا زینت پنهانی شان دانسته نشود (و صداي خلخالی که بر پا دارند
1379 ) در باره مفاد این آیه و آیه ) به گوش رسد) و همگی به سوي خدا بازگردید اي مؤمنان، تا رستگار شوید. شهید مطهري 1
قبل آن می فرماید: دو آیه 30 و 31 نور، مربوط به وظایف زن و مرد در معاشرت با یکدیگر است که شامل چند قسمت است: الف.
هر مسلمان، چه مرد وچه زن، باید از چشم چرانی و نظر بازي اجتناب کند؛ ب. مسلمان، خواه مرد یا زن، باید پاکدامن باشد و
عورت خود را از دیگران بپوشاند؛ ج. زنان باید پوشش داشته باشند و آرایش و زیور خود را بر دیگران آشکار نسازند و در صدد
تحریک و جلب توجه مردان بر نیایند؛ د. دو استثنا براي پوشش زن ذکر شده که یکی با جمله" وَلَا یُبْدِینَ زینَتَهنَّ اِلّا ما ظَهَرَ مِنْها"
بیان شده است و نسبت به عموم مردان است، و دیگري با جمله" وَلَا یُبْدِینَ زینَتَهنَّ اِلّا لِبُعُولَتَهِنَّ الخ " ذکر شده و نداشتن پوشش را
براي زن نسبت به عده خاصی تجویز می کند. همچنین از جمله"وَ لا یَضْ رِبْنَ بِاَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفینَ مِنْ زینَتِهِنَّ؛ هنگام راه رفتن
پاهاي خود را بر زمین نزنند تا زینت پنهانی شان دانسته شود "فهمیده می شود: پاي کوبی، نمودي کامل از ظاهر کردن باطن
59 ": یَا ،( 2.احزاب ( 33 سکس زن است و به انواع حرکات تحریکی که باعث جلب توجه مردان نامحرم می شود، اشاره دارد. 2
ایّهَا النَّبِیُّ قل لِّازْوَاجِک! وَبَنَاتِکَ وَنسَاء الْمومِنِینَ یدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِیبهنَّ ذَلِکَ ادْنَی ان یُعْرَفْنَ فَلَا یؤذَیْنَ وَکَانَ اللَّه غَفُورًا رَحیماً."
2، ص 137 . ترجمه: اي پیامبرا به همسران و 2. سیدرضا پاك نژإد، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج 0 . 1. همان، ص 466
دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب ها (= روسوي هاي بلند) خود را بر خویش فرو افکنند. این کار براي این که شناخته شوند و
مورد آزار قرار نگیرند بهتر است (و اگر تاکنونخطا و کوتاهی از آنان سر زده، تو به کنند)؛ خداوند همواره آمرزنده و رحیم است.
شهید مطهري در توضیح کلمه" جلباب " بعد از این که به اقوال مفسران اشاره می کند، می فر ما ید: چنانچه ملاحظه می فرمایید،
معناي جلباب از نظر مفسران چندان روشن نیست. آنچه صحیح تر به نظر می رسد این است که در اصل لغت، کلمه جلباب شامل
هر جامه وسیع می شده است،ولی غالباً در مورد روسري هایی که 61 چارقد بزرگ تر، از ردا کوچک تر بوده انست به کار می
رفته انست. ضمناً معلوم می شود د، نوع روسري براي زنان معمول بوده است: یکی نوع ر، سري هاي کوچک که آن ها را خمار یا
مقنعه می نامیده ا ند، معمولًا در داخل خانه از آن ها استفاده میکرده اند. نوع دیگر روسري هاي بزرگ که مخصوص خارج منزل
بوده است. این معنا با روایاتی که در آن ها لفظ جلباب ذکر شده است نیز سازگار است. 1 دسته دوم به آیاتی اشاره می کند که
مؤمنان و به ویژه زنان را از رفتارهایی که سبب جلب توجه و تحریک نامحرم می شود، باز می دارد و حیا و عفت در مقابل نامحرم
33 ": یَا نسَاء النَّبِیَ لَسْتُنَّ کَأحَ دٍ منَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیتُنَّ فَلَا ،( 0 احزاب ( 33 را مورد ستایش قرار می دهد. این آیات عبارت اند از: 1
تَخْ َ ض عْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَع الَّذِي فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَعْروفًا. "اي همسران پیامبر! شما همانند یکی از زنان معمولی نیستید اگر تقوا
1. مرتضی مطهري، مجموعه آثار (مسأله حجاب)، ج 19 ، ص 502 . پیشه کنید. پس به گونه اي هوس انگیز سخن نگویید که
صفحه 20 از 77
بیماردلان در شما طمع کنند و سخن شایسته بگویید. در این آیه گرچه خطاب آن همسران پیامبر است، ولی اختصاصی به آن ها
ندارد و همه زنان مسلمان را در برمی گیرد. براساس این آیه، زنان نباید درگفتگو با نامحرم از سخنانی که مفهوم یاآهنگ آن
وسوسه آمیز و تحریک کننده باشد استفاده کنند؛ چه بسا در بین آن ها افرادي باشندکه به سبب ضعف ایمان و آلودگی به هوس
هاي شیطانی، تحریک شوند و خیال گناه در سر خود بپرورانند. بنابراین براي حفظ عفت و پاك دامنی افراد جامعه، بر زنان لازم
33 ": وَقَرْنَ فِی بیُُوتِکُنَّ وَلَا تَبَرََّجْنَ تَبَرُّجََ الْجَ اهِلِیَّۀِ الاُولَی." ،( است در گفتگو با نامحرم دقت لازم را داشته باشند. 2. احزاب ( 33
ترجمه: و (اي زنان پیامبرا) در خانه هاي خود بمانید و همچون دوران جاهلیت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید. در این آیه نیز
به زنان دستورات دیگري براي برخورد با نامحرم می دهد. در ابتدا از زنان می خواهد تا جایی که امکان دارد از خانه خارج نشوند
و خود راکمتر در معرض دید نامحرم قرار دهند؟ زیرا با این کار جلو بسیاري از مفسده هاي اخلاقی گرفته می شود و زمینه انحراف
و ناهنجاري در جامعه از بین می رود؛ چنان که در آیه 53 همین سوره به این مطلب اشاره کرده است. دستور دیگري که این آیه
براي زنان دارد این است که از تبرّج، جلوه گري و جلب توجه نامحرم بپرهیزند. کلمه تبرّج، از برج گرفته شده و به معناي آن است
که فرد خود را مانند برج در معرض دید و تماشاي دیگران قرار دهد. در واقع این قسمت آیه به ما می فهماند اگر زنان نمی توانند
در خانه بمانند و بیرون آمدن از منزل برایشان ضروري است، به گونه اي خارج شوندکه سبب جلب توجه نامحرم نشوند. به عبارت
دیگر، جواز حضو ر زن در اجتماع مشروط بر این است که اولًا حضورش ضرورت داشته باشد و ثانیاً نحوه حضور او اعم از نوع
پوشش، راه رفتن، نگاه کردن و در یک کلمه تمام حرکات و سکناتش به نوعی باشدکه در قالب تبرّج و جلوه گري نبوده و بلکه
همراه با حیا و عفت باشد. در سوره قصص آیه 23 و 25 به همین شیوه رفتاري اشاره کرده و آن را می ستاید. در آیه اول به رفتار
دختران شعیب اشاره می کند که سعی می کنند از اختلاط با نامحرم بپرهیزند؛ هنگامی که حضرت موسی از آن ها می پرسد چرا
گوسفندان خود را آب نمی دهید، در پاسخ می گویند": قَالَتَا لَا نَسْقِی حَتَّی یُصدِرَ الرََّعَاء، "ما آن ها را آب نمی دهیم تا چوپان ها
همگی خارج شوند و ازکنار چاه فاصله بگیرند. کلمه" لَا نَسْقِی " که به صیغه مضارع آمده، نشانه استمرار و عادت داشتن به ا ین
رویه در مقابل نامحرم است. 1 در آیه 25 به مورد دیگري از شیوه رو به رو شدن زن با نامحرم اشاره کرده است. پیام این آیه این
است که صحبت کردن و هرگونه ارتباط با نامحرم باید همراه با حجب و حیا باشد. در این داستان وقتی دختر شعیب مأمور می شود
سخن پدر را به موسی که جوانی نامحرم است برساند، قرآن این طور تعبیر می کند": فَجَاءتْهُ إِحْدَاهمَا تَمْشِی عَلَی اسْتِحْیَاء "یکی از
آن دو زن به سراغ او آمد، در حالی که با نهایت حیا قدم برمی داشت. علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می فرماید: مراد از این که
1. سیدمحمدحسین طباطبایی، تفسیر المیزان، راه رفتنش بر استحیا بوده، این است که عفت و نجابت از طرز راه رفتنش پیدا بود. 2
30 و 31 ": قل لِّلْمُؤمِنِینَ یَغُضُّوا مِن أَبْ َ ص ارِهِمْ... وَقُل لِّلْمومِنَاتِ ،( 3. نور ( 24 . 2. همان، ص 35 . محمدباقر موسوي، ج 16 ، ص 33
یغْضُ ضْنَ مِنْ ابْ َ ص ارِهِنَّ " ترجمه: به مردان با ایمان بگو چشم هاي خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گیرند، و به زنان با ایمان بگو
چشم هاي خود را (از نگاه هوس آلود) فروگیرند. در این دو آیه نیز به رفنار دیگري که حاکی از عفت و حیاست اشاره می کند و
آن پرهیز از نگاه هوس آلود به نامحرم است؛ زیرا نگاه به نامحرم اگر از روي لذت باشد، سبب انحراف اخلاقی می شود و آدمی را
53 ": وَإِذا سَالتموهُنَّ مَتَاعًا فَاسْالوهُنَّ مِن وَرَاء حِجَابِ ذَلِکُمْ اطْهَرُ لِقلوبِکُمْ وَقُلُوبِهِنَّّ." ،( از جاده عفاف دور می سازد. 4. احزاب ( 33
و هنگامی که چیزي از وسایل زندگی را (به عنوان عاریت) از آنان (زنان پیامبر) می خواهید، از پشت پرده بخواهید؛ این کار براي
پاکی دل هاي شما و آن ها بهتر است. در این آیه نیز به شیوه دیگري براي خفظ عفت و حیا اشاره می کند و به مردان دستور می
دهد هنگام صحبتکردن با زنان پیامبر و به طور کلی هر زنی که به آن ها محرم نیستند، سعی کنند رو در روي آن ها قرار نگیرند،
بلکه از پشت پرده صحبت کنند تا از وسوسه هاي شیطانی و انحراف هاي اخلاقی محفوظ بمانند و پرده عفت و حیاي شان دریده
نشود. از این آیات به دست می آید در قرآن به عفت و حیا توجه زیادي شده و همه مؤمنان، چه مردان و چه زنان را از رفتارهایی
صفحه 21 از 77
که موجب خدشه دار شدن عفْت و حیاي درونی آن هاست باز داشته است.
2. حجاب و قانونمندي روابط زن و مر د در روایات -4 -3
در روایات نیز ضرورت پوشش زن مورد تأکید قرار گرفته است. ما در این جا ضمن اشاره به این روایات، به برخی عناوینی که در
روایات درباره نحوه ارتباط زن و مرد با یکدیگر است و در راستاي اهداف حجاب قرار دارد، نیز اشاره می کنیم: 1. روایاتی که در
ذیل آیات حجاب وارد شده و نیز روایاتی که زنان را امر به پوشش می کند، مانند": عَنْ فَضیلِ بن یَسار قالَ: سَالتُ اَباعَبدِالله عَلیه
السَّلام عَنٍ الذِراعَیْنِ مِنَ اْلمَراَةِ اَهُما مِنَ الزَینًۀِ الَّتی قالَ الله تَبارَكَ وَ تَعالی": وَ لا یُبدینَ زَینَتَهُنَّ اِلّا لِبُعُولَتِهِنَّ " قال: نَعَمْ وَ ما دُونَ
اْلخِمارِ مِنَ الزّینَۀِ وَ مادُونَ السِّوارَیْنِ. " 1 فضیل بن یسار گوید: از امام صادق (علیه السلام) پرسیدم: آیا آرنج هاي دست زن، بخشی
از زینت اوست که خداوند در قرآن فرموده: زنان زینت خود را آشکار نکنند مگر براي شوهرانشان؟ فْرمود: بله و تمام بدن زن غیر
از صورت و دست ها تا مچ، زینت او شمرده می شود. در روایت دیگري آمده است که ام سلمه گوید": لَمّا نُزِلَتْ" یدْنینَ عَلَیْهِنَّ
مِنْ جَلابییهِنَّ " خَرَجَ نِساءُ الْانصارِکَاًنَّ عَلی رُووسِهِنَّ الْغَربْانِ مِنَ الْاَکسِیَۀِ." 2 وقتی این آیه نازل شد که (زنان) روسري هاي بلند خود
را بر خویش فروافکنند، زنان انصار هنگام خروج از منزل، سرهاي خود را با پوششی سیاه مانند کلاغ می پوشاندند. درباره لزوم
پوشش زن در برابر نامحرم نیز روایات فراوانی وجود دارد که از باب نمونه به چند روایت اشاره می کنیم": قال رَسُولُ الله صَ لَی الله
2. ابوداود سلیمان بن الاشعت، . علَیْهِ وَآلِهِ: اَیّما اِمْرَأَةٍ وَضعَتْ خِمارَها فی بَیْتِ 1. محمد بن یعقوب کلینی ، الکافی، ج 5، ص 520
سنن ابی داود، ج 2، ص 218 . غَیْرِ زَوجِها فَقَدْ هَتَکَتْ حِجابَها ". 1 رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)می فرماید: هر زنی که
مقنعه خود را در غیر خانه شوهرش درآورد، پرده حجابش را دریده است". عَنْ اَبی عَبْدِالِله عَلَیْهِ السَّلامِ قالً": عَلَی الجارِیَۀِ اِذا
حاضَتْ اَلصِّیامُ وَ الْخِمارُ". 2 امام صادق (علیه السلام) می فرماید: بر دختري که به سن بلوغ می رسد، روزه و حجاب واجب است.
"قالَ رَسُول الله صَ لَّی الله عَلَیْهِ وَآلِهِ: اِنَّ مِنْ خیْرِ نِسائِکُمْ... اَلسَّتیرَةُ العَزیزَةُ فی اَهْلِها، اَلذَّلیلَۀُ مَعَ. بًعْلِها، المُتَبَرِّجَۀُ مَعَ زَوجِها، الحِصان عَنْ
غیْرِهِ."،... 3 بهترین زنان شما زنی است که بسیار پوشیده باشد، نزد اقوامش عزیز و محترم باشد، با شوهرش فروتن باشد و براي او
خودآرایی و تبرّج داشته باشد و در برابر غیرشوهرش عفیف باشد. در روایتی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)درباره عذاب
زنان گناهکار در روز قیامت می فرماید": وَ اَمَّا الْمُعَلَّقَۀُ بِشَ عْرِها فَاِنَّها کانَتْ لاتُغَطّی شَ عْرَها مِنَ الرِّجالِ." 4 اما زنی که به موي سرش
آویزان بود، به این دلیل بود که مویش را از نامحرم نمی پوشاند. پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)در ضمن حدیثی طولانی، به
زنی به نام حولاء فرمود": یا حَولاءَ لایَحِ لُّ لِاِمْرَاَةٍ اَنْ تُظْهِرَ مِعْ َ ص مَها وَ قَدَمَها لِرَجُلٍ غَیْرَبَعْلِها وَ اِذا فَعَلَتْ ذلَکَ لَمْ تَزَلْ فی لَعْنَۀِ اللّهِ
وَسَخَطِهِ وَغَضِبَ اللّه عَلَیها وَلَعَنَتْها مَلائِکَۀُ اللّهِ وَ اَعَدَّ لَها عَذاباًاَلیماً." 5 اي حولاء! بر زن جایز نیست ساعدها و 1. میرزا حسین نوري،
3. میرزا حسین نوري، .4 . 2. محمد بن الحسن الحر العاملی، وسایل الشیعه، ج 4، ص 9 . مستدرك الوسائل، ج 14 ، ص 280
5 میرزا حسین نوري، مستدرك . 1، ص 247 0 4. محمدباقر مجلسی، بحارالانوا ر، ج 0 . مستدرك الوسائل، ج 14 ، ص 182
الوسائل، ج 14 ، ص 242 . پاهایش را براي مردي جز شوهرش نمایان کند و اگر چنین کند، همو اره در لعنت خدا و خشم اوست و
خدا بر او غضب می کند و فرشتگان بر او لعنت می فرستند و خدا براي او عذاب دردناکی مهیّا می کند. عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ ابِی عَبْدِ اللَّهِ
(علیه السلام) قَالَ": لَا یَصْ لحُ لِلْمَرْاةِ المُسْلِمَۀِ انْ تَلْبَسَ مِنَ الْخُمُرِ وَ الدّروعِ مَا لَا یُوَارِي شَیْئاً. " 1 امام صادق (علیه السلام)فرمود: براي
زن مسلمان صحیح نیست روسري و پیراهنش به گونه اي باشد که او را نپوشاند. عَنْ امِیرِ الْمومِنِینَ انَّهُ قَالَ": إِنَّمَا الْمَراةُ لُعْبَۀٌ فمَنِ
اتَّخَذَهَا فَلْیُغَطِّهَا." 2 امام علی (علیه السلام) فرمود: به راستی که زن شادي بخش زندگی است؛ هر کس او را به همسري گرفت، باید
بپوشاندش. عن عایشۀ قالَتْ: أَنَّ اسْماءَ بِنتَ أبی بَکرٍ دَخَلَتْ عَلی رَسولِ الِله صَ لی الله عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَعَلَیْها ثیابٌ رِقاقٌ ، فَا"عْرَضَ عَنْها
رَسولُ الِله صلی الله علیه وسلم وَقالَ": یا أسْماءُ إِنَّ الْمَرأةَ إذا بَلَغَتِ الْمَحیضَ لَمْ یُصْلَح أنْ یري مِنْها إِلا هذا وَهذا ("وَأشارَ إِلی وَجْهِهِ
صفحه 22 از 77
وَکَفَّیْهِ). 3عایشه گوید: روزي اسماء دختر ابوبکر در حالی که لباس هاي نازکی بر تن داشت، نزد رسول خدا آمد. آن حضرت روي
از او برگرداند و فرمود: اي اسماءا وقتی زن به سن بلوغ رسید، نباید از بدن او جز این و این (در حالی که به صورت و دستش تا مچ
2. عبد ا . اشاره می کرد) دیده شود. 2. روایاتی که افراد را از نگاه هاي شهوانی به غیر همسر نهی می کند، مانند: 1 همان، ص 255
3. ابی داود سلیمان بن الاشعث، سنن ابی داود. ج 4، ص 87 . عَنْ اَبی . لواحد الامدي، غرر ا لحکم ودررا لکلم، ج 1، ص 298
عبدالله علیه السلام قال": سَمِعْتُه یَقُول: اَلنَّظَرُ سَ هْمٌ مِنْ سِهامِ اِبلیسٍ مَسْمومٍ ، وَ کًم مِنْ نَظْرَةٍ اَوْرَثَتْ حَسْرَةً طَویلَۀً. " 1 از امام صادق
(علیه السلام) نقل شده که می فرمودند: نگاه شهوانی به نامحرم تیري، از تیرهاي مسموم شیطان است، و چه بسا لحظه اي نگاه که
باعث حسرتی طولانی می شود. در روایت دیگري آمده": وَ عَنْه صَلَّی الُله عَلَیْهِ وَآلِهِ، أَنَّهُ نَهَی النِّساءَ اَنْ یَنْظُرْنَ الَی الرِّجالِ. " 2 پیامبر
خدا صلی الله علیه وآله زنان را از نگاه کردن به مردان نهی کرد. عَنْ اُمِّ سَلَمَۀِ قالَتْ": کنْتُ عِنْدَ رَسُولِ الله صَلَّی الُله عَلَیْهِ وَآلِهِ وَ عِنْدَهُ
مَیْمونَۀ فَاَقْبَلَ اِبْنُ أمِّ مَکْتومٍ وَ ذلِکَ بَعْدَ اَنْ اُمِرَ بِالْحِجابِ فَقالَ(صلی الله علیه و آله و سلم) اِحْتَجِبا فَقلْنا یارَسولَ الِله اَلیْسَ اَعْمی
لایُبْصِ رنا؟ قالَ: اَفعَمْیا وانِ اَنتما؟ آلسْتما تبْصِرانِهِ."؟ 3 ام سلمه گوید: من و میمونه نزد رسول خدا بودیم که ابن امّ مکتوم نابینا بر ما
وارد شد و این جریان بعد از واجب شدن حجاب بود. ایشان به ما فرمود: خود را از او پنهان کنید. گفتیم اي رسول خدا! او نابیناست
و ما را نمی بینده؛ فرمود: آیا شما هم نابینا هستید و او را نمی بینید؟ عَنِ الرِّضا عَلَیهِ السَّلام قالَ": حَرمَ النَّظَر اِلی شُعورِالنَساءِ
الْمَحْجوباتِ بِالْاَزْواجِ وَ غیْرِهِنَّ مِنَ النِّساءِ لِما فیهِ مِنْ تَهْییجِ الرِّجالِ وَ ما یَدعوا التَّهْییجُ اِلَی الْفِسادِ وَالدّخولِ فیما لایَحِلُّ وَ لایَجْمِلُ
وَکَذالِکَ ما اَشْبَهَ الشُّعورِ. " 4 نگاه کردن به موي سر زنان، چه شوهردار و چه بی شوهر حرام است؛ زیرا سبب برانگیخته شدن غریزه
2. میرزا حسین نوري، مستدرك . شهوت مردان می شود و این برانگیختگی، 1. محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج 5، ص 599
،1 0 4. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 1 . 3. محمدبن الحسن العاملی، وسایل الشیعه، ج 20 ، ص 222 . الوسائل، ج 14 ، ص 286
ص 34 . آنان را به فساد و انجام کارهاي حرام و نازیبا می کشاند؟ چنان که نگاه کردن به قسمت هاي دیگر بدن زن نیز همین حکم
را دارد". عَن رَسولِ الله صلّی الله علیه و آله قال": مَنْ اِطَّلَعَ فی بَیْتِ جارِهِ فَنَظَرَ اِلی عَورَةِ رَجُلٍ اَو شَ عْرِ اِمْرَاَةٍ اَو شَیْئٍ مِنْ جَسَ دِهاکانَ
حَقاً عَلَی اللّهِ اَنْ یُدْخِلَهُ النّارَ مَعَ الْمُنافقینَ. " 1 پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: به یقین هر کس به خانه همسایه اش
سَرَك بکشد و شرمگاه مردي یا موي سر یا بدن زنی را نگاه کند، خداوند او را همراه منافقان داخل در جهنم می کند. در روایت
دیگري آمده است: روزي در محضر رسول خدا زنی در بقیع از روي مرکب به زمین افتاد؛ حضرت براي این که نگاهش به بدن او
نیفتد، رویش را به طرف دیگر برگرداند. فقالوا یارَسولَ اللّهِ اِنَّها مُتَسَرْوِلَۀٌ ، قالَ": اَللّهُمَّ اعفِرْ لِلْمُتَسَروِلاتِ ثَلاثاً، اَیّهَا النّاسُ اِتَّخَ ذوا
السَّراویلاتِ فَاِنَّها مِنْ اَسْتَرِ ثیابِکمْ وَ حَصِِّ نوا بِها نِساءَکُمْ." 2 اصحاب گفتند: اي رسول خدا! آن زن شلوار دارد (و پاهایش پوشیده
است). حضرت سه مرتبه فرمود: خدایا! زنانی را که شلوار به تن می کنند بیامرز. اي مردم ! شلوار بپوشید که بهتر شما را می پوشاند
و زنانتان را وقتی از خانه خارج می شوند به وسیله پوشش شلوار از دید نامحرم خفظ کنید. 3. روایاتی که آرایش و زینت کردن
زن براي مردان بیگانه را حرام می داند، مانند": اِنَّ النَّبیَّ صَ لَّی الله عَلَیْهِ وَ الِهِ نَهی اَنْ تَتَزَیَّنَ الْمَراَهُ لِغَیْرِ زَوجِها فَاِنْ فَعَلَتْ کانَ حَقِّا عَلَی
. الِله عَزَّ وَ جَلَّ اَن یحْرِقَها بِالنّارِ." 3 رسول(صلی الله علیه و آله و سلم) 1.محمد بن الحسن الحر العاملی، وسایل الشیعه، ج 20 ، ص 194
3. همان، ج 14 ، ص 280 . زنان را از آرایش براي غیر شوهرشان نهی می . 2. میرزا حسین نوري، مستدرك الوسائل ، ج 3، ص 244
کرد و می فرمود: هر کس چنین کند، خداوند حق دارد او را به آتش جهنم بسوزاند. در روایتی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و
سلم) درباره عذاب زنان گناهکار در روز قیامت می فرماید": وَ اَمّا الَّتی کانَتْ تَاْکُل لَحْمَ جَسَدِها فَاِنَّها کانَتْ تزَیِّنُ بَدَنَها لّلنّاسِ. " 1
اما زنی که گوشت بدن خود را می خورد، به این دلیل بود که بدنش را براي نامحرم آرایش می کرد. قال رَسولِ الله صلی الله علیه و
آله": یا حَولاءَ لاتُبْدي زینَتَک لِغَیْرِ زَوجِکِ. " 2 پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به زنی به نام حولاء فرمود: اي حولاء! زینت
و آرایش خود را به غیر همسرت نشان نده. 4. روایاتی که پوشیدن لباس هاي مهیج وفتنه انگیز را ممنوع می کند، مانند: عن علی
صفحه 23 از 77
علیه السلام قالَ": اِنَّ رَسُولِ الِله صًلَی الُله عَلَیْهِ وَآلِهِ نَهی اَنْ تَلْبِسَ الْمَرْاَة اِذا خَرَجَتْ ثَوباً مَشْهورا اَو تَتَحَلّی بِما لَهُ صَوتٌ یُسْمَعُ." 3 امام
علی (علیه السلام) فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) زن را از پوشیدن لباسی که او را مشهور و انگشت نما کند و از
زینت کردن به زیورآلاتی که صدا ایجاد می کند (و سبب جلب توجه نامحرم می شود)، نهی کرد. عن حَکَمِ بن مِسکین قال حَدَّثَنی
سعیدة ومَنّۀ اُختا محمد بن ابی عُمیر قالَتا": دَخَلْنا عَلی اَبی عَبْداللّه علیه السلام فَقُلْنا: تَعود الْمَراَةُ اَخاها؟ قالَ: نَعَم. قُلْنا: تُصافِحُه؟ قالَ:
مِنْ وَراءِ الثَّوبِ. قالَتْ اِحْداهُما: اِنَّ أخْتی هذِهِ تَعودُ اِخْوَتَها. قالَ: اِذا عُدْتَ اِخْوَتَکِ فَلاتَلْبَسی الْمُ َ ص بَّّغًۀَ." 4 حکم بن 1. محمد باقر
3. همان. 4. محمدبن یعقوب . 2. میرزا حسین نوري، مستدرك الوسائل، ج 14 ، ص 242 . 1، ص 247 0 مجلسی بحارالانوار، ج 0
کلینی، الکافی، ج 5، ص 526 . مسکین گوید: سعیده و منّه، خواهران محمدبن ابی عمیر براي من نقل کردند که ما بر امام صادق
(علیه السلام) وارد شدیم و پرسیدیم: آیا جایز است زن به زیارت برادر مسلمانش برود؟ فرمود: بله. پرسیدیم آیا می تواند با او
دست بدهد و مصافحه کند؟ فرمود: از زیر لباس مانعی ندارد. (در این هنگام) یکی از آن ها گفت: این خواهر من به زیارت
برادران مسلمانش می رود؟ امام (به او) فرمود: وقتی به زیارت برادر مسلمانت می روي، لباس رنگارنگ (و جذّاب) نپوش. قال
رَسولِ الله صلی الله علیه و آله": اَصابَتْکُمْ فِتْنَۀ الضَّرّاءِ فَ َ ض بَرْتُمْ وَ اِنَّ اَخْوَفَ ما اَخافُ عَلَیکُمْ فِتْنَۀُ السَّرّاءِ مِنْ قِبَلِ النِّساءِ اِذا تَسَوَّرْنَ
الذَّهَبَ وَ لَبِسْنَ رُبُطَ الشّامِ وَ عَصبَ الْیَمَنِ وَ اَتْعَبْنَ الْغَنیَّ وَکَلَّفْنَ الْفَقیرَ ما لایَجِ دَ." 1 پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
فتنه کمبودها را دیدید و صبر کردید و من از فتنه رفاه بر شما بیم دارم که از طرف زنان می آید؛ هنگامی که النگوي طلا و پارچه
هاي فاخر به تن می کنند و توانگران (اگر شوهري توانگر دارند) را به زحمت اندازند و از فقیر (اگر شوهري فقیر دارند) چیزي که
بدان دستر سی ندارد، بخواهند. قال رَسولِ الله صلی الله علیه و وآله": مَثَل الْرّافِلَۀِ فِی الزّینَۀِ مِنْ غَیْرِ اَهْلِها کَمَثَلِ ظُلمۀِ یَومِ القیامَۀِ لا نورَ
لَها. " 2 پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمودند: حکایت زنی که دامن کشان و آمیخته به زینت در بیرون خانه رفت و آمد
. می کند، چون ظلمتی است در روز قیامت که از خود نور ندارد. قال رَسولِ الله صلی الله علیه و آله": وَیلٌ لِلنِّساءِ مِنَ الْاَحْمَرَیْنِ، 1
2، همان، ص 562 . اَلذَّهَبِ وَ الْفِضَّۀِ " 1 پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: واي . ابولقاسم پاینده،نهج الفصاحه، ص 61
بر زنان از دو چیز زینتی؛ طلا و جامه زیبا (اگر بخواهند خود را با آن زینت کنند و در معرض نامحرم بگذارند). نیز پیامبر خدا(صلی
الله علیه و آله و سلم) در روایتی فرمود: هرکس به همسرش اجازه دهد با لباس هاي نازك و مهیّج در بین مردمان حاضر شود،
5. روایاتی که لمس بدن زن نامحرم را جایز نمی داند که ما براي نمونه به یک روایت خداوند او را به آتش جهنم می افکند. 2
اکتفا می کنیم مانند": عَنْ رَسولِ الِله صَ لَّی الله عَلَیْهِ وَالِهِ قالَ: وَ مَنْ صافَحََ اِمْرَاَهٍ حَراماً جاءَ یَومَ القِیامَهِ مَغْفولَهً ثُمَّ یومَرُ بِهِ اِلَی النّارِ."
پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر کس با زن نامحرمی دست بدهد، روز قیامت دست بسته می آید و سپس به
6. روایاتی که اهل بیت (علیه السلام)را به عنوان الگوي عملی رعایت حجاب معرفی می کند و نشان می آتش افکنده می شود. 3
دهد که آنان توجه زیادي به این مطلب د ا شته ا ند، مانند: رَوي عبدالله بن الحسن باسناده عَنْ آبائِهِ علیهم السلام": لمّا اَجْمَعَ اَبوبَکْرٍ
وَ عمَرُ عَلی مَنْعِ فاطِمَ ۀَ فَدَکاً وَ بَلَغَها ذلِکَ لاثَتْ خِمارَها عَلی رَاْسِها وَاشْتَمَلَتْ بِجَلْبابِها وَاَقْبَلَتْ فْی لُمَّۀٍ مِنْ حَفَدَتِها وَنِساءِ قَومِها تَطَو
2. محمد باقر مجلسی، . ذُیولها. " 4 عبدالله بن حسن به اسناد خود از پدران معضومش (علیه السلام)روایت 1. همان، ص 642
4. ابومنصور احمدبن علی . 3. محمدبن الحسن الحر العاملی، وسایل الشیعه، ج 20 ، ص 198 . 1، ص 242 0 بحارالانوار، ج 0
الطبرسی، الاحتجاج، ج 1، ص 253 . کرده است: زمانی که ابوبکر و عمر تصمیم گرفتند از رسیدن فدك به حضرت فاطمه
(علیهاالسلام) مانع شوند و این خبر به آن حضرت رسید، مقنعه بر سر پیچیدند (و محکم بستند) و چادر خود را بر تن کردند و همراه
جماعتی از زنان خویشاوند و یاران خود آمدند، در حالی که (بر اثر بلندي چادر) بر پایین و ذیل آن پا می گذاشتند. عن جعفر بن
محمد عن ابیهِ علیهِما السلام قالَ: اِنَّ فاطِمَ ۀَ بِنْتَ رَسولِ اللّهِ اِسْتَاْذَنَ عَلَیْها اَعْمی، فَحَجَبَتْهُ، فَقالَ لَها النَّبیُّ: لِمَ حَجَبْتَه وَ هوَ لایَراكَ؟
فَقالَتْ: یا رَسول اللّهِ اِنْ لَمْ یَکنْ یَرانی فَاَنا اَراهُ وَ هُوَ یَشُمُّ الرّیحَ. فَقالَ النَّبیُّ: اَشْهَدُ انَکِ بَصعَۀٌ مِنّی. " 1 امام صادق (علیه السلام) از
صفحه 24 از 77
پدرش روایت می کند (روزي) مرد نابینایی از فاطمه () اجازه خواست تا بر او وارد شود، ولی فاطمه خود را از او پنهان کرد. پیامبر
از او پرسید: چرا خود را از او پنهان می کنی در حالی که او تو را نمی بیند؟ فاطمه گفت: اگر چه او مرا نمی بیند، ولی من او را می
بینم و او می تواند بوي مرا استشمام کند. پیامبر فرمود: گواهی می دهم که تو پاره تن من هستی. در روایتی امام صادق (علیه
السلام) می فرماید: هنگامی که زمان وفات حضرت فاطمه علیها السلام فرا رسید، به اسماء بنت عمیس شکایت کرد از این که حجم
بدنش را موقع تشییع، مردان می بینند. اسماء عرض کرد: من زمانی که در حبشه بودم، می دیدم مردم براي بردن جنازه از تابوت
هایی استفاده می کنند که داراي دیواره است و حجم بدن را می پوشاند؛ آن گاه چیزي شبیه آن درست کرد و به فاطمه نشان داد.
فَقالَتْ": اِصْ نعی لی مثلَهُ، اُسْتُرینی؛ سَتَرَكِ الُله مِنَ النارِ. " 2 پس فرمود: براي من چنینتابوتی 1. میرزا حسین نوري ، مستدرك
2. محمدبن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج 1، ص 469 . درست کن و با آن بدن مرا بپوشان؛ خداوند . الوسائل، ج 14 ، ص 189
تو را (به عوض این کار) از آتش جهنم حفظ کند. ابن عبّاس در روایتی گوید: بعد از نزول آیه 53 احزاب که به مردان دستور می
داد با زنان پیامبر از پشت پرده صحبت کنید، علی (علیه السلام) به منزل ام سلمه براي دیدار رسول خدا رفت و در زد. پیامبر(صلی
الله علیه و آله و سلم)کوبنده در را شناخت، ولی ام سلمه او را نشناخت. پیامبر به همسرش فرمود: برو و در را بازکن. ام سلمه گفت:
مگر چه کسی پشت در است که من باید در را براي او بازکنم، مگر دیروز آیه نازل نشد که با زنان پیامبر از پشت پرده صحبت
کنید، آیا من باید با محاسن و زیبایی هایم جلو او ظاهر شوم؟ رسول خدا از این سخن ناراحت شد و فرمود: هر کس دستور پیامبر را
اطاعت کند، دستور خدا را اطاعت کرده است. بلند شو و در را باز کن، همانا پشت در، مردي است که نه نادان است ونه سبک مغز
و نه عجول، خدا و پیامبر را دوست دارد و خدا و پیامبر هم او را دوست دارند" وَ لَیْسَ یَفْتَحُ الْبابَ حَتّی یَتَواري عَنْه الْوَطُ "هرگز در
را باز نمی کند مگر آن که تو آن قدر از او دور شوي که صداي پایت شنیده نشود. ام سلمه به طرف در رفت، در حالی که سخنان
پیامبر را درباره حضرت علی تکرار می کرد و در را باز نمود. پس امام (علیه السلام)آن قدر در آن جا مکث کرد تا این که ام سلمه
.7 از کنار در دور شد و وارد اتاقش گردید. سپس امام وارد شد و بر رسول خدا سلام کرد، آن گاه ام سلمه او را شناخت. 1
روایاتی که استفاده زن از عطر و بوي خوش را در حضور نامحرم ممنوع می کند، مثل: قالَ رَسول الِله صَلَّی الله علَیْهِ وَآلِهِ":اِذا تَطَیَّبَتِ
المَراهُ 1. سید هاشم البحرانی، تفسیر البرهان، ج 6، ص 299 . لِغَیْرِ زَوجِها فَاِ  ن ما هُوَ نار وَ شَنارٌ. " 1 پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و
سلم) فرمودند: وقتی زنی براي کسی جز شوهر خود بوي خوش به کار ببرد، سزاوار آتش جهنم و سرزنش است. قالَ رَسُول الِله
صَلَّی الله علَیْهِ وَآلِهِ": اِذَا اسْتَطْعَرَتِ الْمَراَةُ فَمَرَّتْ عَلَی الْقَومِ لِیَجِدوا ریحَها فَهِیَ زانیَۀٌ. " 2 اگر زنی خود را خوشبو کند، و بر نامحرمان
بگذرد تا بوي او را دریابند، زناکار است. قالَ ابوعبداللّه علیه السلام": ایُّما اِمْرَاَةٍ تَطَیَبتْ لِغَیْرِ زَوجِها لَم یقْبَلْ مِنْها صَ لاةٌ حَتّی تَغْتَسِلَ
مِنْ طیبِهاکَغسْلِها مِنْ جِنابَتِها." 3 هر زنی خود را براي مردي غیرشوهرشی خوشبو کند، نمازش قبول نمی شود مگر آن که با شستشو،
بوي خوش را از بدن و لباسش بزداید، همان طور که براي جنابت شستشو و غسل می کند. قالَ رَسُولُ الِله صَلَّی الله عَلَیْهِ وَ آلِهِ": ایّما
اِمْرَاَةٍ تَطَیَبتْ ثمَّ خَرَجَتْ مِنْ بَیْتِها فَهیَ تُلْعَنُ حَتّی تَرجِعَ اِلی بَیْتِها مَتی رَجَعَتْ." 4 هر زنی خود را خوشبو کند و از خانه خارج شود،
مشمول لعنت الاهی است تا وقتی به خانه برگردد. 8. روایاتی که از خلوت کردن زن و مرد بیگانه با هم نهی می کند، مانند": عَن
رَسولِ الله صلی الله علیه و آله قال: مَنْ کانَ یؤمِنَ بالله وَ الْیَومِ الْاخِرِ فَلایَبیتُ فی مَوْضِعٍ یَسْمَعُ نَفَسَ اِمْرَأةٍ لَیْسَتْ لَهُ بِمَحْرَمٍ." 5 رسول
4. محمدبن یعقوب کلینی، . 3. محمّد بن الحسن الحر العاملی، ولایل الشیعه، ج 3، ص 339 . 2. همان، ص 34 . 1. همان، ص 36
2، ص 185 . خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: هر 5 محمدبن الحسن الحر العاملی، وسایل الشیعه، ج 0 . الکافی، ج 5، ص 518
کس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، شب را در جایی نمی گذراند که صداي تنفس زن نامحرم به گوشش برسد. قال رَسولِ الله
صلی الله علیه و آله": اِیّاکُمْ وَ محادَثَۀَ النِّساءِ؛ فَاِنَّه لایَخْلو رَجلٌ بِاِمْرَاَةٍ لَیسَ لها مَحْرَم اِلّا هَمَّ بِها. " 1 رسول خدا(صلی الله علیه و آله و
سلم) فرمود: از گفتگو با زنان بپرهیزید که هر وقت مردي با زنی خلوت کند، قصد اوکند. عَنْ اَبی عبدالله علیه السلام قال": اَخَذَ
صفحه 25 از 77
رَسول اللّهِ صلی الله علیه وآله عَلَی النِّساءِ اَنْ لایَعْقدْنَ مَعَ الرّجالِ فِی الْخَلاءِ." 2 امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول خدا(صلی الله
علیه و آله و سلم) از زنان بیعت گرفت که هرگز با مردان بیگانه خلوت نکنند. قال رَسولِ الله صلی الله علیه و آله": یا حَولاءَ لایَحِلُّ
لِاِمْرَاَةٍ اَنْ تَدْخلَ بَیتَها مَنْ قَدبلَغَ الْحلمَ وَلاتَمْلَاءَ عَیْنَها مِنْهُ وَلاعَیْنَهُ مِنْها وَ لاتَاْکلَ مَعَهُ وَ لاتَشْرِبَ اِلّا اَن یَکونَ مَحْرَماً عَلَیْها وَ ذلِکَ بِحَضْرَةِ
زَوجِها." 3 پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)در ضمن حدیثی طولانی، به زنی به نام حولاء فرمود: اي حولاء! بر زن حلال نیست
پسري راکه به حد بلوغ رسیده به منزلش بیاورد، چشمش محو تماشاي او شود، خود را در معرض دید او قرار دهد، همراه او غذا
بخورد و بیاشامد، مگر آزکه آن پسر بر او محرم باشد و همسرش هم در آن جا حاضر باشد. 9. روایاتی که از شوخی هاي زننده و
سخنان و ملاقات هاي غیرضروري زن و مرد نامحرم نهی می کند، مانند": اِنَّ النَّبیَ صلی اله علیه وآله نَهی،... اَنْ تَتَکَلَّمَ الْمَرأةُ عِنْدَ
3. میرزا حسن نوري، . 2. محمدبن یعقوب الکلینی، الکافی، ج 5، ص 519 . غَیرِ زَوجِها 01 ابوالقاسم پاینده، نهج الفصاحه، ص 202
مستدرك الوسائل، ج 14 ، ص 242 . وَ غَیْرَ ذي مَحْرَمٍ مِنْها اَکثرَ مِن خَمْسِ کَلِماتٍ مِمّا لابدَّ لَها مِنْهُ." 1 یعنی رسول خدا(صلی الله
علیه و آله و سلم) زنان را نهی فرمود از این که در حضور نامحرم، بیشتر از پنج کلمه (یا جمله) درباره مسائل ضروري سخن
بگویند. قال رَسولِ الله صلی الله علیه و آله": مَنْ فاکَهَ اِمْرَاَةً لایَمْلِکُها حَبَسَهُ الُله بِکلِّ کَلِمَ ۀٍ کَلَّمَها فِی الدنْیا الفَ عامٍ." 2 هرکس با
زنی غیر همسر خود شوخی (زننده) کند، خداوند (روز قیامت) او را در برابر هر کلمه اي که با آن زن در دنیا سخن گفته، هزار
سال زندان می کند. همچنین در روایت دیگري آمده است": عَنْ اَبی بَصیرٍ قالَ: کُنْتُ أقْرِي اِمْرَاَةً الْقرآنَ بِالْکوفَۀِ، فَمازَحْتُها بِشَ یْئٍ ،
فَلَمّا دَخَلْت عَلی اَبی جَعْفَرٍ عاتَبَنی وَقالَ: مَنْ اِرْتَکَبَ الذَنْبَ فِی الْخَلاءِ لَمْ یَعْبَاءِ الله بِهِ؛ اَيُّ شَیْئٍ قلْتَ لِلْمَرْاَةِ؟ فَغَطَّیْت وَجْهی حَیاءً وَ
تُبْتُ. فَقال اَبوجَعْفَرٍ : لاتَعُدْ.". 3 ابوبصیر گوید: در کوفه براي زنی قرآن می خواندم. روزي با او مختضري شوخی و مزاح کردم.
پس از مدتی که خدمت امام باقر(علیه السلام) رسیدم، مرا سرزنش کرد و فرمود: هر کس در خلوت مرتکب گناه شود، خدا به او
نظر رحمت نمی کند. (سپس فرمود:) به آن زن چه گفتی؟ من از خجالت صورتم را پوشاندم و توبه کردم. پس فرمود: دیگر چنین
کاري را تکرار نکن. عَنْ علی علیه السّلام اِنَّهُ قالَ فی حَ دیثٍ" : وَ مَنْ مازَحَ الْجَواريَ وَ الْغِلْمانَ فَلابًدَّ لَه مِنَ الزِّنا." 4 امام علی (علیه
السلام) فرمود: به یقین هرکس با دختران و پسران جوان شوخی کند (وبگو و بخند داشته باشد)، به زنا دچار می شود. 1. محمد باقر
3. محمد باقر مجلسی، . 2. محمدبن الحسن الحر العاملی، وسایل الشیعه، ج 20 ، ص 198 . 1، ص 243 مجلسی، بحارالانوار، ج 00
4. میرزا حسین نوري، مستدرك الوسائل، ج 14 ، ص 331 . عَنْ اَبی عبدالله علیه السلام قال": کانَ . بحارالانوار، ج 46 ، ص 247
رسول اللّهِ صلی اله علیه وآله یُسَلِّم عَلَی النِّساءِ وَ یَرْدُدنَ عَلَیْهِ السَّلامَ وَکانَ اَمیرُالْمومِنینَ یُسَلِّم عَلَی النِّساءِ وَکانَ یَکْرَکل اَنْ یُسَلِّمُ عَلَی
الشّ ابَّۀِ مِنْهُنَّ وَ یقول: اَتَخَوَّفُ اَنْ یُعْجِبَنی صَوتها فَیَدْخُلَ عَلَیَّ اَکثرُ مِمّا اَطْلَبُ مِنَ الْاَجْرِ. " 1 امام صادق (علیه السلام) فرمود: رسول
خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) بر تمام زنان سلام می کرد و آنان به سلام او پاسخ می دادند و امیر مؤمنان (صلی الله علیه و آله و
سلم)نیز به زنان سلام می کرد، ولی دوست نداشت بر زنان جوان سلام کند و می فرمود: می ترسم صداي آنان مرا خوش آید و
ضرري که از این جهت بر من وارد می شود، بیش از ثوابی باشد که از سلام کردن به آنان می طلبم. قالَ اَمیرالْمومِنینَ علیه السلام:
"لاتَبْدَووا النساءَ بِالسَّلامِ وَلاتَدْعوهُنَّ اِلَی الطَّعامِ. " 2 امیر مؤمنان (علیه السلام)فرمود: بر زنان سلام نکنید و آنان را به غذا خوردن با
خود دعوت ننمایید. عَنْ عَلیٍّ عَلَیْهِ السَّلامِ": اِنَّ رَسولَ اللّه نَهَی النِّساءَ عَنْ اِظْهارِ الصَّوتِ اِلّا مِنْ ضَ رورَةٍ ... وَ نَهی اَنْ یُسَلِّمَ الرَّجلُ
عَلَیْهِنَّ." 3 امام علی (علیه السلام)فرمود: پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) زنان را از بلند صحبت کردن نهی می کرد مگر آن
که ناچار باشند، و نیز مردان را از سلام کردن به آنان نهی می نمود. . 1. روایاتی که زن را و مرد را از شبیه شدن به یکدیگر نهی
می کند، مثل": قال علی علیه السلام: سَمِعْتُ رَسولَ الِله صَلَّی اللّه علیه وآله یقول: لَعَنَ الله الْمتَشَبِّهینَ مِنَ الرجالِ بِالنِّساءِ وَ المُتَشَبِّهاتِ
3. میرزا حسن نوري، . 2. همان، ج 5، ص 534 . مِنَ النِّساءِ بِالرِّجالِ." 4 امام 1. محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج 2، ص 648
4. ابی جعفر محمدبن علی الصدوق، عدل الشرایع، ج 2، ص 328 . علی (علیه السلام)می . مستدرك الوسائل، ج 14 ، ص 328
صفحه 26 از 77
فرماید: از رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که می فرمود: لعنت خدا بر مردانی که خود را شبیه زنان می کنند و زنانی
که خود را شکل مردان در می آورند. عن جابر بن یزید الجعفی قال: سَمِعْتُ اباجَعْفَرٍ محَمَّدِ بْنِ علیٍ الْباقِرِ عَلَیْهِ السَّلامِ یقول:
"لایَجوزُ لِلْمَراَةِ اَنْ تَتَشبَّهَ بِالرِّجالِ لِاَنَّ رَسولُ اللّهِ صَلَّی اللّه علیه وآله لَعَنَ الْمتَشَبِّهینَ مِنَ الرِّجالِ بِالنِّساءِ وَ المُتَشَبِّهاتِ مِنَ النِّساءِ بِالرِّجالِ.
1 جابر بن یزید جعفی گوید: از امام محمد باقر(علیه السلام)شنیدم که بارها می فرمود: براي زن جایز نیست که خود را (در " .
پوشش) شبیه مردان کند؛ زیرا رسول خدا مردانی که خود را شبیه زنان می کنند و زنانی که خود را شکل مردان درمی آورند،
لعنت کرده است. قالَ رَسُول الِله صَ لَّی الله علَیْهِ وَآلِهِ" لعن اللّهُ الرَّجُلَۀَ مِنَ النِّساءِ. " 2-خدا زنان مردنما را لعنت کند. 11 . روایاتی که
افراد را به داشتن عفت و حیا و غیرت تشویق می کند، ما نند": عَنْ اَبی جَعْفرٍ عَلیه السَّلام قالَ: خیْرُ النِّساءِ الّتی اِذا دَخَلَتْ مَعَ زَوجِها وَ
خَلَعَتِ الدِّرْعَ خَلَعَتْ مَعَهُ الْحَیاءَ وَ اِذا لَبِسَتِ الدِّرْعَ لَبِسَتْ مَعَهُ اْلحَیاءَ." 3 امام باقر(علیه السلام)فرمود: بهترین زنان شما کسانی اند که
وقتی با شوهرانشان خلوت می کنند و لباس خود را در می آورند، در انجام رفتارهاي جنسی خجالت نکشند؛ ولی وقتی در حضور
دیگرن اند، لباس و پوشش دارند و باحیاهستند. قال امیرالمؤمنین (علیه السلام"): یا اَهْلَ الْعَراقِ نبَُِّتُ اَنَّ نِسائَکُم یدافِعْنَ الرِّجالَ
3. محمدبن . 2. ابی داود سلیمان بن اشعت، سنن ابی داود، حدیث 4099 . 1.میرزا حسین نوري، مستدرك الوسائل، ج 3، ص 246
حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج 7، ص 399 . فِی الطَّریقِ اَما تَسْتَحْیونَ وَ لاتغارّونَ؟ نِسائُکُم یَخْرجْنَ اِلَی الْاَسْواقِ وَ یزاحِمْنَ الْعَلوجَ.
لَعَنَ الّله مَنْ لایغارُّ. " 1 امام علی(علیه السلام)می فرماید: اي اهل عراق! به من خبر رسیده که زنان شما در کوچه و خیابان به مردان
تنه می زنند، آیا حیا نمی کنید؟ آیادر مورد زنانتان غیرت ندارید که به بازارها می روند و مزاحم مردان می شوند؟ خدا لعنت کند
مردي را که غیرت ندارد. فقه الرضا": قَدْ لَعَن رَسُولُ الله صَ لَّی الُله عَلَیْهِ وَآلِهِ سَبْعَۀ اِلی اَنْ قالَ وَ الْمُتَغافِلُ عَنْ زَوجَتِهِ." 2 رسول
خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)هفت نفر را لعنت کرد که یکی از آن ها مردي است که درباره پوشش و عفت همسرش بی توجه
است. قالَ النَّبیُّ صَ لَّی الُله عَلَیْهِ وَآلِهِ": المَرْاَة اِذا خَرَجَتْ مِنْ بابِ دارِها مُتَزَیّتهً مُتَعَطَّرَةً وَ الزَّوج بِذلِکَ راضٍ یَبْنی لِزَوجِها بِکل قَدَمٍ بَیْتٌ
فِی النّارِ؛ فَقَضِّروا اَجْنِحَۀَ نِساءِکم.". 3 اگر زنی خود را آرایش کند و خوشبوسازد و از منزل خارج شود در صورتی که شوهرش به
این کار راضی باشد، به هر قدمی که برمی دارد، خانه اي در جهنم برایش بنا می شود؛ پس (اي مردان !) پر و بال زنانتان را کوتاه
کنید (و در هر کاري آن ها را آزاد نگذارید"). قالَ رَسولُ الله صَ لَّی الله عَلَیْهِ وَآلِهِ": یا عَلی مَنْ اَطاعَ اِمْرَاَتَه اَکَبَّهُ اللّه عَلی وَجْهِهِ فِی
النّارِ. فَقالَ عَلیّ (علیه السلام) وَ ما تِلْکَ الطّاعَۀ؟ قالَ: یَاْذَنُ لَهُ فِی الذِّهابِ اِلَی الْحَمّاماتِ وَ الْعَرَساتِ وَ النّائِحاتِ وَ لبْسِ ثِیابِ الرقاقِ
4 پیامبر خدا به امیر مؤمنان فرمود: اي علی! هر مردي از زنش اطاعت کند، 1. محمدبن الحسن الحر الحاملی، وسایل الشیعه، ج ".
.4 . 1، ص 249 0 3. محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج 0 . 2. میرزا حسین نوري، مستدرك الوسائل، ج 14 ، ص 291 . 20 ، ص 235
همان، ص 242 . خداوند او را به صورت داخل جهنم می اندازد. امام علی (علیه السلام)عرض کرد: در چه چیزي از زنش اطاعت
کند؟ فرمود: به او اجازه دهد به جاهاي نامناسب برود ودر حضور نامحرمان لباس هاي نازك و بدن نما بپوشد. 12 . روایاتی که از
رفت و آمد زن، به ویژه زن جوان در جاهاي شلوغ و در برابر نگاه مردان بیگانه و نیز از جلب توجه نامحرم نهی می کند، مانند:
"عَنْ رَسُولِ الِله صَ لَی الُله عَلَیْهِ وَآلِهِ، أَنَّه نَهَی النِّساءَ اَنْ یَسْلکْنَ وَسَطَ الطَّریقِ وَ قالَ: لَیسَ لِلنّساءِ فی وَسَطِ الطَّریقِ نَصیبٌ. " 1 از رسول
خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) نو رسیده که ایشان زنان را از رفت و آمد در وسط کوچه نهی می کردند و می فرمودند: زنان
هنگام راه رفتن، از وسط کوچه راه نروند (بلکه از کنار آن راه بروند). عن ابی عبداللّه (علیه السلام) قالَ": لَیسََ یَنْبَغی لِلْمَرْاَةِ الشّابَّۀِ
اَنْ تَخْرجَ اِلی الْجِنازَةِ ت ّ ض لّی عَلَیْها، الّا اَنْ تَکونَ اِمْرَاَةً قَدْ دَخَلَتْ فی السِّن.". 2 امام صادق (علیه السلام) فرمود: بر زن جوان سزاوار
نیست به تشییع جنازه رود و بر آن نماز بگذارد، مگر آن که زنی مسن و پیر باشد. قال رَسولِ (صلی الله علیه و آله و سلم"): خَیْرُ
مَساجِدِ النِّساءِ قَعر بُیوتِهِنَّ." 3 پیامبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)فرمودند: بهترین مسجد زنان، کنج خانه هاشان است. عن جعفر
بن محمد(علیه السلام)قال": لَیْسَ عَلَی النّساءِ اِسْتِلامٌ وَ لایزاحِمْنَ الرِّجالَ". 4 امام صادق (علیه السلام) فرمود: بر زنان جایز نیست
صفحه 27 از 77
2. همان، . استلام (دست کشیدن) حجرالاسود کنند و مزاحم مردان شوند. 1. میرزا حسین نوري، مستدرك الوسائل، ج 14 ، ص 280
، 4. محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 96 . 3. ابی جعفر محمدبن علی الصدوق، من لا یحفره الفقیه، ج 1، ص 374 . ج 3، ص 374
ص 211 . نیز آن حضرت در حدیث دیگري می فرماید": لَیْسَ عَلَی النّساءِ جَهْرٌ بِالتَّلْبیَۀِ وَلا اِسْتِلامٌ الْحَجَرِ وَ لا دخولُ الْبَیْتِ وَ لا سَعْیٌ
بَیْنَ ال َ ص فَّا وَ الْمَرْوَةِ یَعْنی الْهَروَلَۀِ. ". 1 بر زنان جایز نیست صداي خود را به لبیک بلند کنند، حجرالاسود را استلام نمایند، به خانه
کعبه وارد شوند و در سعی بین صفا و مروه هروله (دویدن) کنند. عن علی علیه السلام قالَ": اٍن رَسُولِ الِله صَ لَی الله علَیْهِ وَآلِهِ نهی
النّساءَ "عَنْ اٍظهارِ الًصَّوتِ الّا مِنْ ضَ رورَةٍ. " 2 امام علی(علیه السلام) فرمود: رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم)زنان را از بلند
صحبت کردن نهی می کرد، مگر آن که ناچار شوند. 13 . روایاتی که بدحجابی و رعایت نکردن حریم بین زن مرد را سبب فساد
اخلاق می داند، مانند: قال رَسولِ الله صلی الله علیه و آله": المَرْاَة عَورَةٌ سَتْرها بَیْتُهافَ آِذا اَخْرَجَتْ اِسْتَشْرَفَهَا الشَّیطان" 30 زن اندامی
شهوت انگیز دارد که خانْه اش پوشش آن است؛ اگر خود را نپوشاند همین که از خانه خارج شد، شیطان او را در برمی گیرد. عَنِ
الرِّضا عَلَیهِ السَّلام قالَ": حَرمَ النَّظَرُ اِلی شُعورِالنَساءِ المَحجوبات بِالْازْواجِ وَ غیْرِهِنَّ مِنَ النَساءِ لِما فیهِ مِنْ تَهییجِ الرِّجالِ وَ ما یَدعوا
التَّهْییجُ اِنی الْفِسادِ وَالدُّخولِ فیما لایَحِلُّ وَ لایَحِلُ وَکَذالِک ما اَشْبَهَ الشّ عور ." 4 نگاه کردن به موي سر زنان، چه شوهردار و جه بی
شوهر حرام است! زیرا سبب برانگیخته شدن غریزه شهوت مردان می شود و این برانگیختگی. 1. محمدبن یعقوب کلینی، الکافی، ج
.4 . 2. زاهد ابی السحین ورّام، مجموعه ورّام، ج 2، ص 119 . 2. میرزا حسین نوري، مستدرك الوسائل، ج 14 ، ص 280 . 4، ص 405
محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج 101 ، ص 34 . آنان را به فساد و انجام کارهاي حرام و نازیبا می کشاند؛ چنان که نگاه کردن به
قسمت هاي دیگر بدن زن نیز همین حکم را دارد. قال رَسولِ الله صلی الله علیه و آله": اِیّاکُمْ وَ مُحادَثَۀَ النِّساءِ؛ فَاِنَّهُ لایَخْلو رَجُل
بِاِمْرَاَةٍ لَیْسَ لَها مَحْرَمٌ اِلّا هَمَّ بِها. " 1 رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)فرمود: گفتگو با زنان بپرهیزید که هر وقت مردي با زنی
خلوت می کند، قصد او کند.
3. نظر فقهایاسلام درمورد پوشش زن -4 -3
اصل حجاب و پوشش زن از ضروریات دین اسلام است و هیچ یک از دانشمندان اسلامی در آن اختلاف ندارند. حتی در مقدار و
حد پوشش نیز بین فقها و علماي اسلام، اعم از شیعه و سنی اختلاف چندانی وجود ندارد و تقریباً همه آن ها بر این عقیده اند که
زن باید در حضور نامحرم، تمام بدن خود، جز صورت و دست ها تا مچ را بپوشاند. ما در این جا به دیدگاه هاي بعضی از آن ها
اشاره می کنیم. علامه حلّی درکتاب تذکر، الفقهاء کتاب الصلاه می فرماید: تمام بدن زن جز چهره، باید پوشیده باشد. بیشتر علماي
اسلام، بلکه تمام آن ها عقیده دارند که فقط پوشیدن صورت لازم نیست. از نظر علماي شیعه، دست تا مچ نیز مانند چهره است و
پوشش آن لازم نیست. مالک بن انس و شافعی- رهبران دو مذهب بزرگ اهل سنت- و اوزاعی و سفیان ثوري در این جهت با
علماي شیعه هم عقیده اند؛ زیرا ابن عباس در تفسیر این سخن قرآن": ولا یُبْدینَ زینَتَهنَّ اِلّا ما ظَهَرَ مِنْها،" 2 وجه و کفّین- 01
31 . صورت و دست ها تا مچ- را جزء استثنا شمرده است. اما به عقیده احمد ،( 2. نور( 24 . ابوالقاسم پا ینده،نهج الفصاحۀ، ص 202
بن حنبل و داود ظاهري، کفیّن باید پوشیده شود که به نظر ما سخن ابن عباس در رد سخن آن ها کفایت می کند. 1 ابن رشد
1412 ه. ق) فقیه، و طبیب و فیلسوف معروف اندلسی در کتاب بدا یۀ المجتهد کد می گوید: عقیده بیشتر علما بر این است که بدن )
زن جز چهره و دست تا مچ باید پوشیده شود. ابوحنیفه معتقد است قدمین (پاها تا مچ) نیز لازم نیست پوشیده شود. فقط ابوبکر بن
عبدالرحمن بن هشام معتقد است که تمام بدن زن بدون استثنا باید پوشیده شود. 2 مرحوم آیت الله آقا سیدمحمدکاظم یزدي
1399 ه. ق) درباره حد پوشش زن در غیر نماز گوید: بر زن واجب است تمام بدن خویش، جز وجه و کفین را از غیر محارم )
بپوشاند. امام خمینی قدس سره درباره مقدار پوشش زن در پاسخ به سوال زیر که پرسیده است: حدود حجاب اسلامی براي بانوان
صفحه 28 از 77
چیست و براي این منظور پوشیدن لباس بلند آزاد و شلوار و روسري کفایت می کند و اصولًا چه کیفیتی در لباس و پوشش زن در
برابر افراد نامحرم باید رعایت شود، می فر ما ید: وا جب است تمام بدن زن به جز قرص صورت، دست ها تا مچ، از نامحرم پوشیده
شود، لباس مذکور اگر مقدار واجب را بپوشاند، مانع ندارد؛ولی پوشیدن چادر بهتر است، از لباس هایی که توجه نامحرم را جلب
3. سید ، 2. همان، ص 555 . 1، ص 554 1. به نقل از مرتضی مطهري، مجموعه آثار (مسأله حجاب)، ج 9 کند، باید اجتناب شود. 3
محسن محمودي، مسایل جدید از دیدگاه علما ومراجع تقلید، ص 27 . همچنین درباره حکم سخن گفتن با نامحرم می فرماید: سخن
گفتن اگر مهیج باشد حرام است، اگر مهیج نبوده وخوف فتنه هم درکار نباشد، احتیاط مستحب آن است که ترك نماید، به
خصوص اگر طرف سخن او جوان باشد (امام خمینی، 1407 ه. ق). رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله العظمی خامنه اي 1 نیز
درباره مقدار پوشش و حجاب زن در پاسخ به پرسش هاي زیر نظر خود را بیان کرده می فر ما ید: س: بیرون گذاشتن موي سر از
چادر و یا مقنعه از سوي خانم ها در انظار عمومی و در دید نامحرمان چه صورت دارد؟ ج: جایز نیست و پوشیدن تمام موي سر در
برابر نامحرم وا جب است. س: پوشیدن لباس در رنگ هاي زننده و جلب نظر کننده در اجتماع براي خانم ها چه صورت دارد؟ ج:
هر گونه لباس که بدن، برجستگی هاي بدن زن را از نامحرم بپوشاند، کافی است.ولی باید از انتخاب رنگ یا شکلی که موجب
جلب نظر، انگشت نما شدن است خودداري نمایند. س 1. آیا برخورد زن همراه با چهره خندان ومتبسم با مردان نامحرم هنگام
خرید از مغازه ها و سایر برخوردها چه صورت دارد؟ س 2. خندیدن با صداي بلند در خیابان توسط زنان و دختران و یا انجام برخی
حرکات دیگر که موجب جلب توجه نامحرمان می شود، چگونه است؟ 1 . سید علی خامنه اي، دُرَر القوائد فی اجوبۀ القائد، ص
99 . حضرت آیت الله خامنه اي: 1. صحبت کردن و خندیدن با نامحرم اگر موجب مفسده باشد جایز نیست. 2. از هر کاري که
2. به طورکلی دختران، زنان باید در مقابل ، موجب جلب توجه نامحرم می شود باید پرهیز کرد. حضرت آیت الله فاضل لنکرانی: 1
نامحرم به نحوي لباس بپوشند، راه بروند وصحبت کنند که موجب توجه، نگاه سوء، تهییج مردان نشوند، اگر کردند، گناه بزرگ
است. حضرت آیت الله بهجت: 1. هر کاري که معرضیت ریبه، یا فتنه در ان است جایز نیست. 4. جایزنیست. حضرت آیت الله
مکارم شیرازي: 1. اشکال دارد، هنگام ضرورت نباید از مکالمات عادي تجاوزکنند. 2. بهتر است زنان مسلمان از اینگونه کارها
بپرهیزند، اثر منشأ فسادي شود جایز نیست. 1 س) حضور زنان در کوچه و بازار بدون وجود ضرورت و سر و کار داشتن بیش از
حد با نامحرمان چگونه است؟ حضرت آیت الله فاضل لنکرانی: مناسب نیست؛ بلکه در بعضی موارد جایز نیست. حضرت آیت الله
تبریزي: 1. سید محسن محمودي، مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، ج 1، ص 137 . مقتضاي عفت آن است که از
صحبت با نامحرم در غیر موارد حاجت پرهیز نماید و نیز درکوچه، بازار، در صورتی که در معرض نگاه نامحرم باشد، به غیر از
مقدار حاجت، ضرورت مکث ننماید. حضرت آیت الله بهجت: جواز، عدم جواز، دایرمدار اشتمال بر حرام است. 1
4. حجاب زنان ایرانی بعد از اسلام
اشاره
مطالعه فرهنگ و تاریخ مستند ایران، جایگاه عظیم عفت و حجاب را در این مرز و بوم در دید ناظران به خوبی ترسیم می کند.
همان طورکه پیش تر گفتیم، زنان ایرانی قبل از اسلام هم پوشش و حجاب داشته اند. پس از ورود اسلام به ایران، زنان مسلمان
ایرانی تحت تأثیر احکام اسلام، همچنان از فرهنگ عفت و حجاب پاسداري نمودند. در این دوره گرچه حجاب زنان با تغییراتی
همراه بوده است، ولی همچنان فرهنگ استفاده از چارقد و چادر بلند و دوري از اختلاط با مردان بیگانه ادامه می یابد. ما در این جا
حجاب زنان ایرانی را در حکومت هاي مختلفِ بعد از اسلام بررسی می کنیم.
صفحه 29 از 77
132 ه.ق) - 1. حجاب زنان ایرانی در حکومت خلفاي راشدین تا پایان حکومت اموي ( 11 -4
نویسنده کتاب تاریخ پوشاك ایرانیان در این مورد می نویسد: لباس زنان در این دوره عبارت بود از شلواري گشاد و پهن، یا به
جایش 1. همان، ج 2، ص 79 . دامنی بلند که روي آن یک پیراهن بلند تا سر زانوان می پوشیدند، روي آن نیز پیراهنی چاك دار تا
روي کمر به تن میکردند. اغلب کمربندي روي این لباس ها می بستند، روي همه این ها روپوشی سراسري (چادر) می انداختند....
این چادر یا سیاه رنگ بود، همچون دوران پیامبر ، یا نوعی طیلسان کبود رنگ بود، یا چون چادر زنان دربار به رنگ زرد، یا سبز،
همانگونه گفته شد، این چادر را روي تمام لباس خود می پو شید ند. 1
656 ه.ق) - 2. حجاب زنان ایرانی در دوران خلفاي عباسی ( 132 -4
در این دوره نیز زنان ایرانی حجاب کاملی داشته اند. چنان که در تاریخ می خوانیم: زنان در این دوره از حجابی که سرتاسر بدن را
می پوشاند، معمولًا سیاه رنگ بود (چادر مشکی) استفاده میکردند؛ البته گاهی نیز طرح آن مخطّط، قرمز، تیره (قهوه اي)، سفید
بود. در جلو صورت خود نیز روبندي می زدندکه بر پیشانی بسته می شد. 2
389 ه.ق) - 3. حجاب زنان ایرانی در حکومت سامانیان ( 261 -4
در حکومت سامانیان زنان ایرانی از مقنعه هاي زیبایی استفاده می کردند و مانند دوره هاي گذشته استفاده از چادر نیز معمول بوده
است؛ چنان که می خو ا نیم: (زنان در این دوره) از مقنعه هاي سرخ، سیاه که ظاهرأ حاشیه دوزي و نواردوزي شده بود نیز براي
2. همان، ص 97 . این مقنعه ها . حجاب استفاده میکردند. نوع نیشابوري 1. محمدرضا چیت ساز، تاریخ پوشاك ایرانیان، ص 36
معروف تر از انواع دیگر آن بود. همچنین از ازار، گونه اي چادر سراسري که تمامی بدن آن ها را می پوشاند، براي حجاب خود
بهره میگرفتند. 1
316 ه.ق) - 4. حجاب زنان ایرانی در حکومت آل بویه ( 320 -4
پوشش زنان ایرانی در این دوره مانند زنان مسلمان دیگر مناطق، پوششی کامل با چادر بود. افزون بر این از روبند هم استفاده می
کردند چنان که نقل شده: لباس زنان دیلمی تفاوتی با لباس زنان ایرانیِ همان دوره در نواحی خراسان و سیستان یا عراق، بغداد
نداشت. چادر زنان دیلمی سیاه (بود) و با پارچه نازك ابریشمی (قصب) روي چهره خود را می پوشاندند. 2
316 ه.ق) استفاده از لباس هاي بلند وگشاد همراه باچادر در این دوره نیز - 5. حجاب زنان ایرانی در حکومت علویان طبرستان ( 250 -4
بین زنان ایران معمول بوده است.
زنان، چارقدهایی از ابریشمِ نازك بر سر میگذاشتند. آنان در تابستان کتان، در زمستان ابریشم، حریر می پوشیدند. این زنان پیش از
قبول اسلام نوعی سروا ل (شلوار) به پا میکردند که نوعی رانین (شلوار) بود و کلاهی بر سر میگذاشتند. اما در دوره هاي بعد که به
. 3. همان، ص 174 . 2. همان، ص 159 . 1. همان، ص 130 دین اسلام در آمدند، چادرها، لباس هاي بلند سفید، سیاه پوشیدند. 3
582 ه.ق) - 6 حجاب زنان أیرانی در حکومت غز نویان ( 351 -4
زنان در این دوره نیز مانند دوره هاي پیشین حجاب کامل داشتند و از نوعی مقنعه و چادر براي پوشش خود استفاده می کردند.
صفحه 30 از 77
درباره این نوع مقنعه می نویسند: این نوع سرپوش، به جز آنکه تمامی سر را می پوشاند، معمولاً گاه پیشانی، چانه، دهان را نبز
پنهان میکرد. معمولًا روي این مقنعه، در روي پیشانی، نواري بسته می شد. نوع دیگري از این مقنعه، تقریباً همچون چادر، هم سر را
. 1. همان، ص 283 می پوشاند و هم ادامه آن، شانه ها، وتقریباً تمامی بدن را پنهان میکرد. 1
736 ه.ق) - 4-7 . حجاب زنان در حکومت مغولان ( 616
گرچه زنان در این دوره از نظر پوشش، آزادي بیشتري به نسبت دوره هاي قبل داشتند، به طوري که زنان مغول تا مدتی حجاب را
رعایت نمی کردند، ولی رسم حجاب در بین زنان ایرانی وجود داشت. کتاب تاریخ مغول درا یران در این باره می نویسد: فاتحان
مغول در زندگی روزانه رعایاي خود نیز سرمشق قرار میگرفتند و به این ترتیب تغییراتی در زندگی مردمِ مغلوب محسوس گردید. به
هر حال دگرگونی تا آن درجه بود که فخرالدین کرت، فرمانروا ي هرات در حد، د سال 1300 م. خود را ناگزیر دیدکه با صدور
2. برتولد اشپولر، تاریخ مغول در ایران، محمود قوانینی، لزوم حجاب زنان را که می رفت نقصان یابد، بار دیگر تأکید کند. 2
. سیرآفتاب، ص 396
1135 ه.ق) - 4-8 حجاب زنان در عهد صفویه ( 907
در عهد صفویه، زنان ایران بسیار محدود و محجوب بودند و از خانه مگر به ضرورت بیرون نمی آمدند، در کوچه و خیابان پیاده
نمی گشتند و اجازه نداشتند بر اسب سوار شوند. آنان نیز مانند زنان دوره هاي گذشته، تمام بدن خود را در مقابل نامحرم می
پوشاندند. در این دوره، روبند بر روي انداختن و چادر به سر کردن که از دوران پادشاهی شاه طهماسب رواج گرفته بود، در عهد
.( دیگر سلاطین صفویه ادامه یافت (راوندي، 1997
1344 ه.ق) - 9. حجاب زنان در عهد قاجاریه ( 1193 -4
کتاب تا ریخ اجتماعی ا یران درعهد قا جاریه در این باره می نویسد: زن هاي ایران زمین همیشه در چادرهاي سیاه مستور و پیچیده
اند و به هیچ وجه شخص خارجی را ممکن نمی شودکه صورت آن ها را ببینند و اگر یکی از نسوان آن جا درکوچه هاي ایران
غفلتاً صورت خود را بر عابرین مکشوف دارد، به اعتقاد ایرانیان اسباب بی احترامی خود را فراهم آورده است. 1 همچنین کتاب
"سفرنا مه پولاك " درباره پوشش زنان این دوره می گوید: لباس هاي زنان که در حرمسرا می پوشند، با آنچه درکوچه و خیابان
به تن دارند، بسیار متفاوت است؟ زیرا لباس کوچه، بازار را از این جهت تهیه میکنند تا همه قسمت هاي بدن را از چشم عابران
بپوشاند، به اصطلاح، همه زنان را از لحاضا ظاهر به یک شکل و صورت دراورد.... هر گاه زنی به کوچه برود یا سوار بر اسب در
معیت نوکرها از خیابان عبور 1. چالز جیمز ویلس، تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه، سید عبدالله، ص 103 . کند، چادري به
رنگ آبی نیلی بر سر میکند، آن پوششی است که تمام بدن، از سر تا به پا در آن پیچیده می شود. 1
5. تاریخ مبارزه با حجاب در ایران
همان طور که از مطالب گذشته به دست می آید، زنان ایران در طول تاریخ، پاسدار فرهنگ عفت و حیا بوده اند و حجاب را به
عنوان انسانی همیشه حفظ کرده اند. با این حال در اواخر دوره قاجاریه، بر اثر نفوذ دولت هاي استعماري در دستگاه حکومت،
زمزمه هاي بی حجابی آغاز شد و پس از برقراري مشروطیت، صحبت از رفع حجاب به میان آمد و تفکر آزادي زن به سبک غربی
به تدریج توسعه یافت. سپس با اعلام رسمی رفع حجاب در 17 دي ماه سال 1314 شمسی از سوي رضاخان، حجاب در بین تمام
صفحه 31 از 77
زنان ایرانی ممنوع شد و این ممنوعیت تا سال 1320 که هم زمان با برکناري رضاخان از حکومت ایران بود، ادامه پیدا کرد (مکی،
1374 ). پس از رضاخان نیز مخالفت با حجاب ادامه پیدا کرد. گرچه محمدرضا نتوانست مانند پدرش با آن قاطعانه برخورد کند و
به ظاهر زنان را در انتخاب پوشش آزاد گذاشت، ولی از راه تهاجم فرهنگی بر ضد حجاب، با آن مبارزه کرد تا سرانجام با لطف و
یاري خداوند در سال 1357 شمسی، انقلاب اسلامی ملت بزرگ ایران، به این حکومت شیطانی خاتمه داد و زنان مسلمان
کشورمان دوباره چون سابق، سنگردار سنگر حجاب شدند. 1. یا کوب اد وارد پولاك، سفر نامه پولاك در ایران و ایرانیان،
کیکاووس جهاند اري، ص 115 . بنیان گذار جمهوري اسلامی ا یران حضرت ا مام خمینی قدس سره درا ین باره می فرما ید: شما
(زنان) را رژیم سابق نشناخته بود. گمان میکرد که بانوان ایران مثل همان چند نفر یا عده معدود منحرفین است، این ها همه به دست
آن ها می شودکه انحراف پیدا کنند لیکن بانوان محترم ایران ثابت کردند که دستخوش این طور توطئه ها نشده اند و نمی شوند،
ثابت کردند که در در محکم عفت، عصمت هستند، جوانان صحیح ونیرومند، دختران عفیف، متعهد به این کشور، تسلیم خواهند
کرد، هیچگاه در آن راه هایی که قدرت هاي بزرگ براي تباه کردن این کشور پیش آنان گذاشته بود، نخواهند رفت. 1 ایشان در
باره واقعه کشف حجاب می فرماید: در زمان رضاخان که شاید اکثر شما یادتان نباشد، ما شاهد چه صحنه هایی بودیم، در همین قم
و نسبت به بانوان محترم این قم و در همه شهرها نسبت به بانوان محترم شهرها. این به تبعی ازکسانی که تعلیم به او می دادند به اسم
کشف حجاب، هتک حرمت اسلام، هتک حرمت مومنین، هتک حرمت بانوان ما را چقدر کرد، مأمورهاي او با خانم ها، با
مخدرّات ما چه کارکر دند، چه سلوك کردند، چقدر پاره کردن چادرهاي آن ها را، چقدر به یغما بر دند چادرها و رو سري هاي
1. امام خمینی، آن ها را. ما شاهد این ها بودیم و شماها هم شاهد این پسر بودیدکه به اسم تمدن بزرگ با این مملکت چه کرد. 2
. 2. همان، ص 356 . صحیفه امام، ج 14 ، ص 356
6. حجاب در فرهنگ اسلامی ملی ما
در هر جامعه، نوع و کیفیت لباس زنان و مردان، افزون بر آن که از شرایط اقتصادي، اجتماعی و اقلیمی آن جامعه پیروي می کند،
قویاً تابع جهان بینی و ارزش هاي حاکم بر فرهنگ آن جامعه و حتی مبیّن و آیینه آن جهان بینی است. لباس، نه تنها تحت تأتیر
فرهنگ جامعه است، بلکه معرف شخصیت تک تک افراد و در نتیجه فرهنگ عمومی جامعه نیز می باشد. رابطه لباس، فرهنگ به
اندازه اي قوي است که وقتی یک خارجی و غریبه وارد محیطی می شود، نخستین علامتی که او را می شناساند، همان لباس او
ست. گویی انسان ها با لباس خود با یکدیگر صحبت میکنند و هرکس به زبان لباس خویش، خود را معرفی می نماید که من
کیستم، ازکجا آمده ام و به چه دنیا و چه فرهنگی تعلق دارم. 1 بررسی تاریخ نشان می دهد که مردم شریف ایران، حجاب را به
عنوان ارزشی والا پاس داشته و زنان ایرانی با پوشش کامل ظاهر می گشته اند و به آن افتخار می نمودند. بنابراین همان طورکه در
بحث هاي گذشته اثبات کردیم، پوشش زن از نظر فرهنگ ایرانی- اعم از فرهنگ اسلامی و ملی- پوششی کاملًا مشخص و منحضر
به فرد، یعنی" چادر "و پاس داشتن فرهنگ غنی کشور عزیزمان ایران است. از این روي، رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله
العظمی خامنه اي توجه ویژه اي به این مطلب دارند. ایشان در این باره می فرماید: باید توجه کنیدکه هیچ بحثی در زمینه هاي
مربوصا به پوشش زن متأثر از هجوم تبلیغاتی غرب نباشد، زیرا اگر متأثر از آن شد، خراب می شود. براي مثال، اگر بیاییم با خودمان
فکر کنیم که حالا در دنیا همه دارند میگویند حجاب داشته باشید، مثلًا چادر نباشد؛این فکر غلط است. البته نه اینکه من بخواهم
بگویم چادر نوع منحصراست، بلکه میگویم 1. غلامعلی حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، ص 8. چادر، هم بهترین
نوع حجاب است، هم یک نشانه ملی ماست که هیچی منافاتی با هیچ نوع تحرکی در زن ندارد. اگر واقعاً کار اجتماعی، کار
سیاسی، کار فکري به معناي تحرك باشد، لباس رسمی زن می تواند چادر باشد که بهترین نوع حجاب است؛ البته می توان محجَبه
صفحه 32 از 77
بود، چادر هم نداشت، منتها همین جا هم باید آن مرز را پیداکرد. بعضی ها از چادر فرار میکنند، به خاطر اینکه هجوم تبلیغاتی
غرب دامنگیرشان نشود. اما از چادرکه فرار میکنند، به آن حجاب واقعیِ بدون چادر هم رو نمی آورند؛ چون آن را هم غرب مورد
تهاجم قرار می دهد. تصور نکنید که اگر ما فرضاً چادر راگذاشتیم کنار و آن مقنعه هاي کذایی، لباس هاي" و لیضربن بخمرهن
علی جیوبهن "یعنی همان هایی که در قرآن است را درست کردیم، دست از سر ما بر می دارند. نه، آن ها به این چیزها قانع نیستند؛
بلکه می خواهند همان فرهنگ مخصوص خودشان، عینأ در این جا مثل زمان شاه که زن اصلا حجاب و پوشش نداشت، عمل
بشود. حتی وقتی نوبت به این جاها می رسد، بی بندوباري بیشتر می شود؛ کما اینکه متأسفانه زمان شاه بی بندوباري در همین شهر
تهران، بعضی دیگر از شهرهاي کشور، از معمولی شهرهاي اروپا هم بیشتر بود، زن معمولی اروپایی که لباس، پوشش خودش را
داشت، این جا آن طور هم نبود. کما اینکه در بسیاري از کشورهاي متأسفانه عقب مانده مسلمانان، غیر مسلمان هم این طور بود.
بنابراین مسانل ارزشی را باید با دقت، با نهایت کنجکاوي، بد، ن اغماض رعایت کرد. 1 همچنین ایشان در مورد توجه به فرهنگ
اسلامی ملی در انتخاب مدهایی که زنان درلباس هایشان استفاده می کنند و آثار مهم آن می فرماید: راجع به لباس زن باید معلوم
2. باشد. البته منظورم پوشش شود که واقعأ پوشش زن ایرانی چگونه 1. سید علی خامنه اي، فرهنگ و تهاجم فرهنگی، ص 61
بیرونی نیست، بلکه همان لباسی که می پوشد در بین زن ها می آید؛ یعنی لباس زیر چادر.... شما ببینید لباس زن هندي یک لباس
ساده است، زن اروپایی هم که لباسش معلوم است؛ اما زن ایرانی هم آیا لباس مشخصی دارد؟، اگر دارد کدام است که نشان بدهد
ایرانی است؟ والا همان مدي راکه امروز خیّاط خانه هاي اروپا درست میکنند، ما از لندن، پاریس می آوریم این جا، این لباس
ایرانی نیست... این ترویج فرهنگ غرب است. آن وقت ما میگوییم مرگ بر آمریکا، فرهنگ آمریکا را این طور خودمان ترویج
میکنیم، در حالیکه غربی ها اصلًا روي فرهنگ تکیه دارند، سیاست مقدمه فرهنگ است،و لذا، قتی فرهنگ تأمین شد، همه چیزشان
تأمین خواهد شد،و این تأسف آور است که ما آن فرهنگ را به شکل لباس و مظاهر گوناگون دیگر بیاوریم این جا. آیا فرهنگ
ایرانی و لباس ایرانی و زیور ایرانی چه اشکالی داردکه ما بیاییم از فرهنگ غربی استفاده کنیم؟ ... ما ایرانی هستیم، باید برگردیم
همان چیزي را که متعلق به خود ماست پیدا کنیم. 1 بنابراین همان طور که گفتیم، توجه به فرهنگ اصیل ایرانی در پوشش زن،
یعنی استفاده از چادر که کاملا از فرهنگ غنی اسلامی متأثر است، آن هم بطوري که موازین شرعی در آن کاملًا رعایت شود، نه
تنها سبب جلوگیري از نفوذ فرهنگ هاي بیگانه می شود، بلکه به بهترین شکل از تحریکات جنسی زنان در انظار عمومی جلوگیري
. می کند و وسیله کاملی براي رعایت حجاب اسلامی به شمار می آید. 1. همان، ص 260
فصل دوم