گروه نرم افزاری آسمان

فضلیت و اهمیت دعا و آداب آن
1 - فضلیت و اهمیت دعا







روایات و آیات در فضلیت و اهمیت دعا بسیار است از آن جمله در سوره بقره آیه 182 می فرماید : (و اذا سئلک عبادي عنی فانی
قریب اجیب دعوة الداع اذا دعان فلیستجیبوالی ولیومنوا بی لعکم یرشدون اي پیغمبر ! هرگاه بندگان من از من سؤ ال کنند پس به
تحقیق که من نزدیکم اجابت می کنم دعاي دعا کننده را هنگامی که مرا می خواند پس باید اجابت کنند از من و ایمان بیاورند به
من شاید ارشاد شوند) . و اما روایات : 1 - پیغمبر اکرم می فرماید (الدعا مخ العبادة ( 9) دعا مغز عبادت است ) . 2 - و نیز می
فرماید : (ان لایخطئه من الدعا احدي ثلاثه اما ذئب یغفرله و اما خیر یعجل له و اما خیر یدخرله ( 10 ) بنده مومن از دعا بی بهره نمی
ماند بلکه یکی از سه چیز عاید او می شود ؛ یا گناهی از او آمرزیده می شود و یا خیر دنیا و یا ذخیره و خیر آخرت به او می رسد) .
3 - و نیز می فرماید : (سلوالله من فضله فانه یحب ان یسال واءفضل العبادة انتظار الفرج ( 11 ) از فضل خداي تعالی در خواست کنید
زیرا خدا دوست دارد که از او بخواهند ، و بهترین عبادت انتظار فرج است ) . 4 - از حضرت امام محمد باقر علیه السلام سؤ ال
کردند (اي العبادة افضل ؟ فقال : ما من شی ء افضل عندالله من ان یسال و یطلب مما عندة و ما احد ابغض الی الله ممن یستکبر عن
عبادته و لا یسال ما عنده ( 12 ) چه عبادتی بهتر است ، حضرت فرمود هیچ چیز بهتر نزد خداي تعالی نیست از کسیکه از عبادت
خداوند تکبر می ورزد و از آنچه نزد او است سؤ ال نمی کند) . 5 - باز از حضرت باقر نقل نموده اند که فرمود : (علیکم بالدعا
فانکم لا تقربون بمثله ولا تترکوا صغیرة لصغرها اءن تدعوا بها ان صاحب الصغار هو صاحب الکبار بر شما باد به دعا کردن ، زیرا
شما به هیچ عبادتی مانند دعا به خدا نزدیک نمی شوید . و دعاي کوچک را ترك نکنید به واسطه کوچکی آن و آن را بخوان به
تحقیق که صاحب دعاي کوچک همان صاحب دعاي بزرگ است . 6 - حضرت صادق به میسر که یکی از یارانش بود فرمود : (یا
میسر ، ادع ولا تقل اءن الامرقد فرغ منه ان عندالله منزله لا تنال الا بمسلۀ ولو ان عبدا سدفاه ولم یسل لم یعط شیئا فسل تعط یا میسر
انه لیس من باب یقرع الا یوشک ان یفتح لصاحبه ( 13 ) اي میسر ! دعا کن مگو که کار گذشته است ، به تحقیق نزد خداي تعالی
منزلت و مقامی است که به آن نمی رسی مگر به وسیله سؤ ال و دعا کردن و اگر چنانچه بنده اي دهانش از دعا بسته شود و دعا
نکند چیزي به او داده نخواهد شد ، پس از خدا بخواهید به شما عطا می کند . اي میسر هر دري کوبیده شده امید است که به روي
صاحبش باز شود) . 7 - (قال امیرالمؤ منین ان احب الاعمال الی الله تعالی فی الارض الدعاء و اءفضل العبادة العفاب و قال : و کان
امیرالمؤ منین علیه السلام وجلا دعاء ( 14 ) محبوب ترین اعمال نزد خدا در زمین دعا است و بهترین عبادت عفت است . بعد حضرت
صادق فرمود امیرالمؤ منین علیه السلام مردي بود بسیار دعا کننده ) . 8 - و نیز از حضرت صادق نقل شده است که فرمود : (من لم
یسل الله من فضله افتقر ( 15 ) کسی که از فضل خداوندي سوال نکند نیازمند می شود) . 9 - (قال رسول الله (صلی الله علیه و آله ) :
(الدعاء سلاح المومن و عمود الدین و نورا السموات و الارض ( 16 ) دعا اسلحه مومن عمود دین و نور آسمانها و زمین است ) . 10
- (قال امیرالمؤ منین علیه السلام : الدعاء مفاتیح النجاح و مقالید الفلاح و خیر الدعا ما صدر عن صدر نقی و قلب و فی المناجاة و
سبب النجاة و بالا خلاص یکون الخلاص فاذا اشتد الفرع فالی الله المفزع ( 17 ) دعا کلید موفقیت و راه گشا به سوي رستگاري است
صفحه 21 از 28
، و بهترین دعا آن دعائی است که از سینه پاك و دل با تقوي بیرون می آید ، و در مناجات است که دعا وسیله رستگاري است و به
- سبب اخلاص انسان از بلاهاي دنیا و عذاب آخرت خلاصی می یابد ، پس در هنگام ناراحتی و فرغ شدید به خدا پناه ببرید) 11
(قال امیرالمؤ منین الدعاء ترس المومن و متی تکثر قرع الباب یفتح لک ( 18 ) دعا سپر مومن است از بلا و هر گاه کوبیدن دري زیاد
شد در به روي تو باز می شود) . 12 - (الدعاء انفد من السنان الحدید دعا از نیزه آهنین کارگرتر است ) . 13 - عمر بن یزید گوید
از حضرت موسی بن جعفر شنیدم که فرمود : (ان الدعا یردماقدر و مالم یقدر قلت ماقد قدر قد عرفته فمالم یقدر قال حتی لایکون
19 ) دعا رد می کند بلائی را که مقدر شده و بلائی را که مقدر نشده . راوي عرض می کند بلائی که مقدر شده معلوم است و اما )
بلائی که مقدر نشده چیست ؟ حضرت فرمود چیزي که مقدر نشده آن بلائی است که باید مقدر بشود و دعا سبب می شود که
مقدر نشود) . 14 - حضرت صادق به یکی از یاران خود فرمود : (علیک بالدعا . فان فیه شفاء من کل داء ( 20 ) بر تو باد به دعا زیرا
شفاي هر دردي است ) .
2 - آداب دعا
فیض کاشانی - بر اساس روایات - ده چیز را از آداب دعا ذکر نموده است : 1 - مترصد بودن اوقات شریفه ؛ از روزها مانند روز
عرفه که روز نهم ذیحجه است . و از ماه ها ماه رمضان و از ایام هفته روز جمعه و از اوقات هنگام سحر یعنی آخر شب نزدیک به
صبح که در فضیلت تمام این اوقات روایت شده است و در این مواقع دعا به اجابت می رسد . 2 - غنیمت شمردن حالات شریفه ،
مانند حالی که دوصف کفر و اسلام روبرو می شوند و آن حالت انقطاع است و دعا در آن حال به اجابت می رسد . روایت شده
است از حضرت صادق علیه السلام که فرمود : (اطلبواالدعا فی اءربع ساعات عند هبوب الریاح و زوال الافیاء و نزول المطر و اول
قطرة من دم القتیل المومن فان ابواب السماء تقتح عندهذة الاشیاء ( 21 ))) در چهار ساعت (وقت ) دعا کنید و وخواسته هاي خود را
از خد بخواهید : هنگام وزش بادها و هنگام زوال ظهر و هنگام نزول باران و هنگامی که اول قطره خون شهید در راه خدا به زمین
ریخته می شود که در این اوقات درهاي آسمان گشوده می شود) . و همچنین هنگام اقامه نماز و بین اذان و اقامه و در حال روزه
که در تمام این حالات دعا مستجاب است . 3 - روبه قبله دعا کند و دستهاي خود را طوري بلند که زیر بغل او ظاهر گردد ، سلمان
نقل می کند که پیغمبر اکرم فرمود : (ان ربکم حی کریم یستحی من عبده اذا رفع یدیه الیه ام یردهما صفرا ( 22 ) پروردگار شما
زنده و حیات بخش و بزرگوار است ، از بنده خود حیاء می کند که دست او به طرفش بلند شود و او را دست خالی برگرداند) . 4
- (خفض الصوت ) یعنی در هنگام دعا کردن نه آواز خود را خیلی بلند و نه خیلی آهسته بلکه حال متوسط داشته باشد . در روایت
دارد هنگامی که پیغمبر اکرم به مدینه مهاجرت کرد وقتی نزدیک مدینه رسیدند مردم صداي خود را به تکبیر بلند کردند ، حضرت
فرمود : (یا ایها الناس ان الذي تدعون لیس باصم ولا غائب ان الذي تدعون بینکم و بین اعناق رکابکم ( 23 ) آن خدایی را که شما
می خوانید نه کر است و نه غائب و به تحقیق آن کس را که شما می خوانید همیشه با شما است و از رگ کردن به شما نزدیکتر
است ) . 5 - در دعا خود را به زحمت قافیه سنجی مقید نکند ؛ زیرا حال دعا کننده حال تضرع است و تضرع با تکلف سازگار
نیست چنانچه خداي تعالی می فرماید : (ادعواربکم تضرعا و خفیه انه لایحب المعتدین ( 24 ) خدا را با تضرع و پنهانی بخوانید که
خدا متجاوزین را دوست ندارد) . تجاوز در دعا را امیرالمؤ منین بیان فرموده است که : اي دعا کننده چیزي که نشدنی و چیزي که
مشروع نیست از خدا تقاضا مکن ) . غزالی می گوید مقصود از آیه این است که دعا کننده از دعاهاي ماءثور تجاوز نکند ، یعنی
دعاهایی که از پیغمبر و ائمه معصومین رسیده از آنها تجاوز نکند . 6 - تضرع وزاري کردن در دعا ، چنانکه پیغمبر اکرم (صلی الله
علیه و آله ) فرمود : (اذا احب الله تعالی عبدا ابتلاه حتی یسمع تضرعه ( 25 ) وقتی خداي تعالی بنده اي را دوست بدارد او را مبتلا
می کند تا تضرع وزاري او را بشنود) . و در فقره دعا است که : (ولا ینجینی منک الالتضرع الیک ( 26 ) رهایی نمی دهد مرا از بلاها
صفحه 22 از 28
مگر تضرع وزاري به سوي ذات مقدس تو) . 7 - یقین داشته باشد که دعاي او اجابت می شود چنان که پیغمبر اکرم فرمود :
ادعواالله تعالی و انتم موقنون بالا جابۀ و اعلموا ان الله سبحانۀ لا یستجیب دعاء من قلب غافل ( 27 ) خدا را بخوانید در حالی که یقین
داشته باشید که خدا شما را اجابت می کند و بدانید که خداي تعالی اجابت نمی کند دعا را از دل انسان غافل ) . در حدیث دیگر
از امیرالمؤ منین نقل شده که (اذا دعوت الله فاقبل بقلبک وظن ام حاجتک بالباب ( 28 ) هنگام دعا با حضور قلب دعا کن و اطمینان
داشته باش که حاجت تو بر در خانه است ) . 8 - الحاح و اصرار در دعا کردن و دعا را سه مرتبه تکرار کردن . ابن مسعود نقل می
کند که پیغمبر اکرم وقتی دعا می کرد سه مرتبه آن را تکرار می کرد . از حضرت باقر علیه السلام نقل شده که فرمود : (و الله لایلح
عبد مومن علی الله فی حاحته الا قضاها له ( 29 ) قسم به خدا که بنده مومن اصرار نمی کند در دعا مگر آنکه خداي تعالی حاجت او
را بر آورده می کند) . 9 - دعا را با ذکر خدا شروع کند ، که از حضرت صادق نقل شده که به حارث بن مغیره فرمود : (ایاکم اذا
اراد ان یسال احدکم ربه شیئا من حوائج الدنیا حتی یبدا بالثناء علی الله عزوجل و المدحۀ له و الصلاة علی النبی (صلی الله علیه و آله
) ثم یسل الله حاجتۀ ( 30 ) بر شما باد که هر گاه خواستید چیزي از امور دنیا بخواهید اول به حمد و ثناي خداي تعالی و درود و
صلوات بر پیغمبر ابتدا کنید سپس حاجت خود را از خدا بخواهید) . یعنی از شرائط دعا است که اول به حمد ثناي الهی شروع کند
و بعد مشغول دعا شود به خصوص صلوات بر محمد و آل او ؛ زیرا معصوم می فرماید : قبل از دعا صلوات بفرستید و بعد از دعا نیز
صلوات بفرستید دعاي شما مستجاب می شود به واسطه آنکه صلوات دعایی است که اجابت می شود و ذات مقدس منزه است که
دعاي اول آخر را اجابت کند و دعاي وسطی را رد کند . هشام بن سالم از حضرت صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود : (لایزال
الدعاء محجوبا حتی یصلی علی محمد و آل محمد ( 31 ) دعا به آسمان بالا نمی رود مگر هنگامی که دعا کننده بر محمد و آلش
صلوات بفرستد) . 10 - آداب باطنی است که در اجابت دعا نقش مهم و موثري دارند مانند توبه ورد مظالم و توجه به طرف خداي
( تعالی به تمام وجود ، لذا در روایت وارد شده که پیغمبر اکرم فرمود : (من احب ان یستجاب دعاءه فلیطب مطعمه و کسبه ( 32
کسی که دوست دارد دعاي او مستجاب شود باید اجابت دعا را در خوراك و کاسبی خود جستجو کند) . و نیز پیغمبر اکرم فرمود :
(ترك لقمه حرام احب الی الله من الفی رکعۀ تطوعا ورد دانق حرام یعدل عندالله سبعین حجۀ مبرورة ( 33 ) ترك یک لقمه حرام نزد
خداوند متعال محبوب تر است از دو هزار رکعت نماز مستحبی ، و یک دانه حرام را رد کردن نزد خداي تعالی برابر است با هفتاد
حج پسندیده و مبرور) . و همچنین پیغمبر اکرم فرمود : (العبادة مع اکل الحرام کالبناء علی الرمل ( 34 ) عبادت با حرام خوردن مانند
ساختمانی است که بر روي شن بنا شده باشد) و در بعضی از روایات دارد : مانند ساختمانی اسن بر روي آب بنا شده باشد . علامه
فیض می فرماید : از این اخبار ده ادب دیگر استفاده می شود ، بعد به این ترتیب آنها را می شمرد : 1 - بیان حاجت و نام بردن آن
در دعا ، چنانچه امام صادق علیه السلام می فرماید : خداي تعالی اراده بنده را می داند ولی دوست دارد که حوائج نزد او ذکر شود
2 - تعمیم در دعا ؛ یعنی دعاي عمومی کردن . 3 - پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله ) می فرماید : اگر یکی از شما دعا می کند .
باید عمومی دعا کند . مثلا براي همه از خدا طلب سلامت و سعادت و روزي بنماید . 4 - اجتماع در دعا ؛ یعنی دستجمعی دعا
کردن ، چنانچه از امام سجاد روایت شده که : هیچ جمعیت چهل نفري خدا را نمی خوانند مگر آن که خداي تعالی ایشان را
اجابت می کند . و اگر چهل نفر نبودند چهار نفر ده مرتبه خدا را بخوانند و اگر چهار نفر نبودند یک نفر چهل مرتبه تکرار کند ،
خداوند عزیز جبار دعاي ایشان را اجابت می کند . 5 - گریه کردن در حال دعا . سید بن طاووس در کتاب (عدة الداعی ) گوید
این از بزرگترین آداب و نقطه اوج آداب در دعا کردن است لذا حضرت صادق علیه السلام می فرماید : (اذا اقشعر جلدك ودمعت
عیناك و وجل قلبک فدونک فقد قصد ولان جمود العین من قساوة القلب علی ما ورد به الخبر وهو یوذن بالسعد من الله سبحانه و
فیما اوحی الله تعالی الی موسی یا موسی لاتطول فی الدنیا املک فیقسو قلبک وقاسی القلب منی بعید ( 35 ) هرگاه پوست بدن تو
لرزید و اشک چشمت جاري شد و دل تو لرزید در آن هنگام از آن حال استفاده کن و بدان به مقصود خود نائل شده اي زیرا
صفحه 23 از 28
خشکی چشم از قساوت قلب است چنان که در روایت وارد شده و همان حال اعلام می کند که بنده از خدا دور است و از
چیزهایی که به موسی وحی شده که اي موسی آرزوي خود را در دنیا دراز مکن تا گرفتار سنگ دلی شوي چون کسی که سنگ
دل شود از من دور است ) . 6 - اعتراف به گناه که منشاء دو چیز است : اء - انقطاع الی الله ؛ یعنی منقطع شدن از مردم و توجه
کامل به خداوند متعال . ب - شکسته نفسی و تواضع در مقابل عظمت حق تعالی چنان که معصوم می فرماید (من تواضع لله رفعه
الله ( 36 ) کسی که براي خداي تعالی تواضع کند خدا او را بلند می گرداند) و خداي تعالی نزد دلهاي شکسته است ) . حضرت
صادق علیه السلام می فرماید : (اذارق احدکم فلیدع فان القلب لایرق الا حین یخلص ( 37 ) هر زمانی که حالت رقت بر شما دست
داد دعا کنید زیرا قلب رقت پیدا نمی کند مگر هنگامی که خالص شود) . وشکس نیست که گناه مانع استجابت دعا است . و در
روایت از حضرت صادق نقل شده که درباره دعا می فرماید : (انما هی المدحۀ ثم الثناء ثم الاقرار بالذنب ثم المسئلۀ انه والله ما
خرج عبد من ذنب الا بالاقرار)( 38 ) که در این حدیث دعا را به مراتبی تقسیم می کند : اء - مدح و ثناي خداي تعالی ب - اقرار به
گناهان ج - حاجت خواستن سپس معصوم می فرماید : قسم به خدا به کسی از گناهان بیرون نمی رود مگر به وسیله اقرار به گناهان
6 - توجه قلبی ؛ یعنی در حال دعا تمام اقبال و توجهش به طرف ذات مقدس باشد ، زیرا کسی که توجه به او نکند شایسته آن .
نیست که به او توجه نمائی همان طور که اگر کسی با تو سخن بگوید در حالی که می دانی توجهش به طرف تو نیست او مستحق
است که تو نیز به او توجه نداشته باشی ، لذا امیرالمؤ منین علیه السلام می فرماید : (لا یقبل الله دعاء قلب لاه ( 39 ) خدا قبول نمی
کند دعا را از دلی که به غیر او مشغول است و نیز حضرت صادق علیه السلام می فرماید : (اذا دعوت الله فاقبل بقلبک ( 40 ) هر گاه
دعا می کنی با دل خود توجه به خداي تعالی کن ) . 7 - اول دعا بعد حاجت خواستن . پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله ) به ابوذر
فرمود : (الا اعلمک کلمات ینفعک الله عزوجل بهن قال بلی رسول الله ، قال : احفظ الله تجده امامک تعرف الی الله فی الرخاء
یعرفک فی الشدة ( 41 ) اي ابوذر تعلیم ندهم به تو کلماتی که به وسیله آنها خداوند بتو سود می رساند ؟ عرض کرد بلی یا رسول
الله . حضرت فرمود خدا را فراموش نکن همیشه او را جلو خود می بینی (یعنی ترا از بلاها حفظ می کند) در هنگام آسایش خدا را
بشناس در شدت به داد تو می رسد) . امیرالمؤ منین علیه السلام فرمود : کسی که از بلا و مصیبتی می ترسد و قبل از نزول مصیبت
دعا کند آن مصیبت بر او وارد نمی شود . 8 - دعا براي برادران و در خواست دعا از ایشان ، لذا از حضرت صادق علیه السلام نقل
شده که فرمود : (من قدم اربعین من المؤ منین ثم دعا استجیب له ( 42 ) کسی که اول براي چهل نفر از مومنین دعا کند بعد براي
خودش دعا کند خدا دعاي او را اجابت می نماید) . پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله ) فرمود : هیچ دعائی سریعتر از دعاي مومنی
که براي برادر غائبش می کند به اجابت نمی رسد . و نیز حضرت صادق علیه السلام فرمود : (دعاء الرجل لاخیه بظهر الغیب یدر
الرزق و یدفع المکروه ( 43 ) دعاي شخصی پشت سر برادرش سبب زیادتی رزق و دفع شدت و مکروه می شود) . 9 - در حوائج
خود بر غیر از خدا تکیه نکند ، چنان که خداي تعالی می فرماید : (و من یتوکل علی الله فهو حسبه )( 44 ) کسی که بر خدا تکیه کند
خدا امر او را کفایت می کند . و نیز حفض بن غیاث از امام صادق علیه السلام نقل می کند که فرمود : (اذا اراد احدکم ان لا یسل
ربه شیئا الا اعطاه فلییاس من الناس کلهم ولایکون له رجاء الا [من ] عندالله فاذا علم الله ذلک من قلبه لم یسله شیئا الا اعطاه ( 45 ) هر
گاه می خواهید یکی از شما هر چه از خدا بخواهد خدا به او عطا فرماید باید از تمام مردم ماءیوس شود و امیدي جز به خدا نداشته
باشد وقتی که این حالت را خداي تعالی در باطن او یافت هر چه از او بخواهد به او عنایت می کند) . 10 - از حضرت صادق علیه
السلام روایت شده که فرمود : در دعا رعایت ادب کن و ببین چه کسی را می خوانی و چگونه می خوانی و براي چه می خوانی و
عظمت و کبریائی او را در نظر بگیر که بر سر و باطن تو آگاه است و آنچه از حق باطل در دل تو هست آنها را می داند ، و ضمنا
هلاك و نجات خود را بشناس تا گاهی به عوض این که دعا براي نجات خود کنی دعا براي هلاك خود ننمایی ، و بدان اگر
چنانچه خدا ما را امر به دعا نمی کرد ولی خالصانه او را می خواندیم ما را اجابت می نمود پس به طریق اولی ما را اجابت می کند
صفحه 24 از 28
در صورتی که ما را امر کرده به دعا نمودن . از پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله ) سوال کردند که (اسم اعظم ) کدام است فرمود :
(کل اسم من اسماء الله اعظم و فرغ قلبک عن کل من سواه و ادعه باي اسم شئت ( 46 ) هر اسمی از اسماء خداي تعالی اسم اعظم
است ، دل خود را از غیر خدا خالی کن و به هر اسمی می خواهی او را بخوان ترا اجابت می کند .
پی نوشتها