فردگرایی و انزواطلبی مردود است
و همچنین آیات بعد که همه به صورت جمع است ، نشان میدهد که اساس عبادت « نَسْتَعینُ » و « نَعْبُدُ » ذکر صیغه جمع در
مخصوصا نماز بر پایه جمع و جماعت است ، حتّی به هنگامی که بنده در برابر خدا به راز و نیاز برمیخیزد ، باید خود را میان
جمع و جماعت ببیند ، تا چه رسد به سایر کارهاي زندگیش .
به این ترتیب هرگونه فردگرایی ، تکروي ، انزواطلبی و مانند اینها مفاهیمی مردود از نظر قرآن و اسلام شناخته میشود .
مخصوصا نماز ، از اذان و اقامه که دعوت به اجتماع براي نماز است ، گرفته ( حَیَّ عَلَی الصَّلوةِ : بشتاب به سوي نماز ... ) تا سوره
( جزء اوّل ( 37
که پایان آن است ، همه دلیل بر این است که این عبادت در اصل جنبه اجتماعی « اَلسَّلامُ عَلَیْکُمْ » ، حمد که آغازگر نماز است
دارد ، یعنی باید به صورت جماعت انجام شود ، درستاست که نماز فُرادي نیز در اسلام صحیح است، اما عبادت فردي جنبه فرعی
و درجه دوّم را دارد .
پیمودن صراط مستقیم
صفحه 19 از 49
6 اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ
ما را بهراه راست هدایت فرما؛
که همانآیین حقّاست، مراتبودرجاتی دارد که همه افراد در پیمودن این درجات یکسان نیستند ، هر مقدار از این « صراط مستقیم »
درجات را انسان طیّ نماید ، باز درجات بالاتر و والاتري وجود دارد که انسان باایمان باید از خدا بخواهد تا او را به آن
درجات هدایت کند .
در اینجا این سؤال معروف مطرح میشود که ؛ چرا ما همواره
38 ) سوره حَمد )
درخواست هدایت به صراط مستقیم از خدا میکنیم، مگر ما گمراهیم؟
وانگهی به فرض که این سخن از ما زیبنده باشد، از پیامبر و امامان که نمونه انسان کامل بودند ، چه معنی دارد ؟
درپاسخ اینایرادمیگوییم: اولًا همانطورکه اشارهشد، انسان درمسیرهدایتهرلحظه بیم لغزش و انحراف درباره او میرود ، به همین
دلیلبایدخودرادراختیارپروردگاربگذارد و تقاضاکندکهاورادر راه راست ثابت نگه دارد .
ما نباید فراموش کنیم که وجود و هستی و تمام مواهب الهی ، لحظه به لحظه از آن مبدأ بزرگ به ما میرسد .
مَثَل ما و همه موجودات ( از یک نظر ) مَثَل لامپهاي برق است،اگر میبینیم نور لامپ، متّصل و یکنواخت پخشمیشود ، به خاطر
آن است که لحظه به لحظه نیرو از منبع برق به او میرسد ، منبع برق هر لحظه نور جدیدي تولید میکند و بهوسیله سیمهاي
ارتباطی بهلامپ تحویل میگردد .
( جزء اوّل ( 39
هستی ما نیز همانند نور این لامپها است ، گرچه به صورت یک وجود ممتد جلوهگر است ، ولی در حقیقت لحظه به لحظه
وجود تازهاي از منبع هستی آفریدگار فیّاض ، به ما میرسد .
بنابراین همانگونه که هر لحظه وجود تازهاي به ما میرسد ، به هدایت جدیدي نیز نیازمندیم ، بدیهی است اگر موانعی در
سیمهاي معنوي ارتباطی ما با خدا ایجاد شود ، کژيها ، ظلمها، ناپاکیها و ... پیوند ما را از آن منبع هدایت قطع میکند و
همان لحظه از صراط مستقیم منحرف خواهیم شد .
ما از خدا طلب میکنیم که این موانع پیش نیاید و ما بر صراط مستقیم ثابت بمانیم .
ثانیا هدایت ، همان پیمودن طریق تکامل است که انسان تدریجا مراحل نقصان را پشتسر بگذارد و به مراحل بالاتر برسد
.
این را نیز میدانیم که طریق تکامل نامحدود است و به سوي بینهایت همچنان پیش میرود .
40 ) سوره حَمد )
کنند ، چه اینکه کمال مطلق تنها « صراط مستقیم » بنابراین جاي تعجّب نیست که حتّی پیامبران و امامان از خدا تقاضاي هدایت
خدا است و همه بدون استثناء در مسیر تکاملند ، چه مانع دارد که آنها نیز تقاضاي درجات بالاتري را از خدا
بنمایند ؟
. « رَبِّ زِدْنی عِلْما : خدایا علم ( و هدایت ) مرا بیشتر کن » : مگر خود پیامبر صلیاللهعلیهوآله نمیفرمود
از اینجا پاسخ سؤالی که مربوط به درود بر پیامبر صلیاللهعلیهوآله و امامان است ، نیز روشن میشود که این درود و صلوات
در حقیقت تقاضاي مقام بالاتر و والاتر براي آن بزرگواران است .
براي روشن شدن آنچه که گفتیم ، به دو حدیث زیر توجه فرمایید ؛
صفحه 20 از 49
یعنی خداوندا توفیقاتی را که در گذشته بر ما ارزانی » : میفرماید « اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ » امیر مؤمنان علی در تفسیر جمله
(1). « داشتی و به برکت آن تو را اطاعت کردیم ، همچنان ادامه ده تا در آیندهعمرمان نیز تورا اطاعتکنیم
( جزء اوّل ( 41
یعنی خداوندا ما را بر راهی که به محبّت تو میرسد و به بهشت واصل میگردد و مانع از پیروي » : امام صادق میفرماید
(2). « هوسهاي کُشَنْده و آراء انحرافی و هلاكکننده است ، ثابت بدار
صراط مستقیم چیست ؟
همانآیین خداپرستی و دینحقّ و پايبند بودن به « صراط مستقیم » ، آنگونه که از بررسی آیات قرآن مجید برمیآید
قُلْ اِنَّنی هَدانی رَبّی اِلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ دینا قِیَما مِلَّۀَ اِبْراهیمَ » : دستوراتخدا است ، چنانکه درآیه 161 سوره انعام میخوانیم
حَنیفا وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکینَ : بگو خداوند مرا به صراط مستقیم هدایت کرده ،
ذیل آیه مورد بحث . ، « تفسیر صافی » - 1 و 2
42 ) سوره حَمد )
. « به دین استوار ، آیین ابراهیم که هرگز بهخدا شرك نورزید
به عنوان صراط مستقیم معرفی شده که این « دین ثابت و پابرجا و آیین توحیدي ابراهیم و نفی هرگونه شرك » در اینجا
جنبه عقیدتی را مشخص میکند .
اَلَمْ اَعْهَدْ اِلَیْکُمْ یا بَنی ادَمَ اَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ اِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبینٌ وَ اَنِ اعْبُدُونی » : اما در آیات 60 و 61 سوره یس چنین میخوانیم
هذا صِ راطٌ مُسْتَقیمٌ : اي فرزندان آدم مگر با شما پیمان نبستم که شیطان را پرستش نکنید (به دستورات او عمل ننمایید) و مرا
.« پرستش کنید، این همان صراط مستقیم است
در اینجا به جنبههاي عملی آیین حقّ اشاره شده که نفی هرگونه کار شیطانی و عمل انحرافی است .
و به گفته قرآن در آیه 101 سوره آل عمران راه رسیدن به صراط مستقیم ، پیوند و ارتباط با خدا است ( وَ مَنْ یَعْتَصِمْ بِاللّهِ فَقَدْ
هُدِيَ اِلی صِراطٍ مُسْتَقیمٍ ) .
( جزء اوّل ( 43
ذکر این نکته نیز لازم به نظر میرسد که راه مستقیم همیشه یک راه بیشتر نیست ، زیرا میان دو نقطه ، تنها یک خط مستقیم
وجود دارد که نزدیکترین راه را تشکیل میدهد .
بنابراین اگر قرآن میگوید : صراط مستقیم ، همان دین و آیین الهی در جنبههاي عقیدتی و عملی است ، به این دلیل است که
نزدیکترین راه ارتباط با خدا همان است .
/ 19 ) « اِنَّ الدّینَ عِنْدَ اللّهِ الاِْسْلامُ: دین درنزد خدا اسلام است » ؛ و بههمین دلیلاست که دین واقعی، یکدین بیشتر نیست
آلعمران ).
الطَّریقَ وَ مَعْرِفَۀَ الاِْمامِ : منظور راه و شناخت امام است » : فرمود « اِهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیم » از امام صادق میخوانیم که در تفسیر آیه
1) و نیز درحدیث دیگري بازاز همانامام نقل شده: ). «
. جلد 1 ، صفحه 20 ، « نور الثَّقَلَیْن » - 1 و 2
44 ) سوره حَمد )
(1). « وَ اللّهِ نَحْنُ الصِّراطُ الْمُسْتَقیمُ : به خدا سوگند ماییم صراط مستقیم »
صفحه 21 از 49
2) مسلّم است که پیامبر ).« صراط مستقیم، امیرمؤمنان علیّ است » : درحدیث دیگري باز ازهمان امام میخوانیمکه فرمود
صلیاللهعلیهوآله و علیّ و ائمّه اهلبیت علیهمالسلام همه به همان آیین توحیدي خدا دعوت میکردند ، دعوتی که جنبههاي
اعتقادي و عملی را دربرمیگرفت .
دوخطانحرافی