سحر چیست و از چه زمانی پیدا شده است ؟
چیست و از چه تاریخی به وجود آمده ، بحث فراوان است ، اینقدر میتوان گفت که : سحر از « سحر » در این که
زمانهاي قدیم در میان مردم رواج داشته است ، ولی تاریخ دقیقی براي آن در دست نیست و نیز نمیتوان گفت چه
کسی براي نخستین بار جادوگري را به وجود آورد ؟
( جزء اوّل ( 117
ولی از نظر معنی و حقیقت سحر میتوان گفت : سحر ، نوعی اعمال خارقالعاده است که آثاري از خود در وجود انسانها به جا
میگذارد و گاهی یکنوع چشمبندي و تردستی است و گاه تنها جنبه روانی و خیالی دارد. سحر از نظر لغت به دو معنی
آمده است ؛
سحر ، یعنی خدعه کردن . « قاموس اللُّغَۀ » بهمعنی خدعه و نیرنگ و شعبده و تردستی و به تعبیر
. « کُلُمالَطُفَوَ دَقَّ: آنچهعوامل آن،نامرئیومرموز باشد »
که مخصوص واژههاي قرآن است ، به سه معنی اشاره شده است ؛ « مفردات راغب » در
/ : خدعه و خیالات بدون حقیقت و واقعیّت ، همانند شعبده و تردستی .
/ : جلب شیطانها از راههاي خاصّی و کمک گرفتن از آنان .
/ : معنی دیگري است که بعضی پنداشتهاند و آن اینکه ؛ ممکن است با وسایلی ماهیّت و شکل اشخاص و موجودات را تغییر
118 ) سوره بَقَره )
صفحه 43 از 49
( داد ، مثلًا انسانرابهوسیلهآن،بهصورتحیوانیدرآورد،ولیایننوعخیال و پنداري بیش نیست و واقعیّت ندارد .( 1
و مشتقات آن در سورههاي قرآن ، از قبیل ؛ طه ، شعراء ، یونس ، اعراف و ... ، راجع به « سحر » ازبررسی حدود 51 کلمه
سرگذشت پیامبران خدا ؛ موسی ، عیسی و پیامبر اسلام علیهمالسلام به این نتیجه میرسیم که سحر از نظر قرآن، به دو
بخش تقسیم میشود ؛
فَاِذا حِبالُهُمْ وَ » : الف آنجا که مقصود از آن ، فریفتن و تردستی و شعبده و چشمبندي است و حقیقتی ندارد ، چنانکه میخوانیم
عِصِ یُّهُمْ یُخَیَّلُ اِلَیْهِ مِنْ سِحْرِهِمْ اَنَّها تَسْعی : ریسمانها و عصاهاي جادوگران زمان موسی ، در اثر سحر ، خیال میشد که حرکت
فَلَمّا اَلْقَوْا سَحَرُوا اَعْیُنَ النّاسِ وَ اسْتَرْهَبُوهُمْ: هنگامیکه ریسمانها را انداختند، » : 66 / طه ) و در آیه دیگر آمدهاست ) « میکنند
ماده"سحر." ،« مفردات راغب » -1
( جزء اوّل ( 119
116 / اعراف ) . ) « چشمهايمردم را سحر کردند و آنها را ارعاب نمودند
از این آیات روشن میشود که سحر داراي حقیقتی نیست که بتواند در اشیاء تصرّفی کند و اثري بگذارد ، بلکه این تردستی و
چشمبندي ساحران است که آنچنان جلوه میدهند .
ب از برخی آیات قرآن استفاده میشود که بعضی از انواع سحر به راستی اثر میگذارد ، مانند آیه فوق که میگوید : آنها
سحرهایی را فراگرفتند که میان مرد و همسرش جدایی میافکند (فَیَتَعَلَّمُونَ مِنْهُما ما یُفَرِّقُونَ بِهِ بَیْنَ الْمَرْءِ وَ زَوْجِهِ) ، یا به تعبیر دیگر
که در آیات فوق بود که آنها چیزهایی را فرا میگرفتند که به حالشان مضرّ بود و نافع نبود ( وَ یَتَعَلَّمُونَ ما یَضُرُّهُمْ وَ لایَنْفَعُهُمْ ) .
ولی آیا تأثیر سحر فقط جنبه روانی دارد و یا اینکه اثر جسمانی و خارجی هم ممکن است داشته باشد ؟ در آیات بالا اشارهاي بهآن
نشده ولذا برخی معتقدند اثر سحر تنها در جنبههاي روانی است. نکته دیگري که در اینجا تذکّر آن لازم است ، اینکه ؛ به
نظرمیرسد قسمت قابل
120 ) سوره بَقَره )
توجّهی از سحرها به وسیله استفاده از خواص شیمیایی و فیزیکی به عنوان اغفال مردم سادهلوح انجام میشده است. مثلًا در تاریخ
ساحران زمان موسی میخوانیم که آنها درون ریسمانها و عصاهاي خویش را مقداري مواد شیمیایی مخصوص ( احتمالًا جیوه و
مانند آن ) قرار داده بودند که پس از تابش آفتاب و یا بر اثر وسایل حرارتی که در زیر آن تعبیه کرده بودند ، به حرکت
درآمدند و تماشاکنندگان خیال میکردند آنها زنده شدهاند. اینگونه سحرها حتّی در زمان ما نیز کمیاب نیست .
سحر از نظر اسلام
در این مورد فقهاي اسلام ، همه میگویند : یادگرفتن و انجام اعمال سحر و جادوگري ، حرام است .
در این قسمت ، احادیثی از پیشوایان بزرگ اسلام رسیده است که در کتابهاي معتبر ما نقل گردیده ، از جمله اینکه ؛ امام علی
مَنْ تَعَلَّمَ شَیْئا مِنَ السِّحْرِ قَلیلًا اَوْ کَثیرا فَقَدْ کَفَرَ وَ » : میفرماید
( جزء اوّل ( 121
1) اما ). « ... کانَ اخَرُ عَهْدِهِ بِرَبِّهِ ...: کسی که سحر بیاموزد ، کم یا زیاد ، کافر شده است و رابطه او با خداوند به کلی قطع میشود
همانطور که گفتیم ، چنانچه یادگرفتن آن ، به منظور ابطال سحر ساحران باشد ، اشکالی ندارد ، بلکه گاهی به عنوان واجب
کفایی میبایست عدهاي سحر را بیاموزند تا اگر مدّعی دروغگویی خواست از این طریق مردم را اغفال یا گمراه کند ، سحر و
جادوي او را ابطال نمایند و دروغ مدّعی را فاش سازند. شاهد این سخنکه اگر سحر براي ابطال سحر و حلّ و گشودن آن میباشد،
صفحه 44 از 49
بیمانع است، حدیثیاست کهاز امامصادق نقل شده ، در اینحدیث میخوانیم: یکی از ساحران و جادوگران که در برابرانجام عمل
حرفه من ، سحر بوده است و در برابر آن مزد میگرفتم، » : سحر، مزد میگرفت ، خدمت حضرت امام صادق رسید و عرض کرد
خرج زندگی من نیز از همین راه تأمین میشد و با همان درآمد،
. باب 25 ، من ابواب مایُکْتَسَبُ بِهِ ، حدیث 7 ، « وسایل الشیعه » -1
122 ) سوره بَقَره )
امام صادق در پاسخ فرمود ؟ « حج خانه خدا را انجام دادهام ، ولی اکنون آن را ترك و توبه کردهام ، آیا براي من راه نجاتی هست
1) از این حدیث استفاده میشود که براي گشودن گره سحر ، آموختن و عمل ). « عقده سحر را بگشا ولی گره جادوگري مزن » :
آن بیاشکال است .
سحر در عصر ما
امروز یک سلسله علوم وجود دارد که در گذشته ساحران با استفاده از آنها برنامههاي خود را عملی میساختند ؛
استفاده از خواصّ ناشناخته فیزیکی و شیمیایی اجسام ، چنانکهقبلًا نیزاشارهکردیم،همانطور که در داستانساحرانموسی آمده
است که آنها با استفاده از خواصّ فیزیکی و شیمیایی مانند جیوه و ترکیبات آن توانستند چیزهایی به شکل مار بسازند و به
حرکت درآورند .
. باب 25 من ابواب مایُکْتَسَبُ بِهِ ، حدیث 1 ، « وسایل الشیعه » -1
( جزء اوّل ( 123
البته استفاده از خواصّ فیزیکی و شیمیایی اجسام هرگز ممنوع نیست، بلکه باید هرچه بیشتر از آنها آگاه شد و در زندگی از آن
استفاده کرد ، ولی اگر از خواصّ مرموز آنها براي اغفال و فریب مردم ناآگاه استفادهشود و به راههاي غلطی سوق داده شوند ،
یکی از مصادیق سحر محسوبخواهدشد.
استفاده از خواب مغناطیسی، هیپنوتیزم و مانیهتیزم و تلهپاتی (انتقال افکار از فاصله دور) .
البته اینعلوم نیزاز علوممثبتیاست که میتواند در بسیاري از شؤون زندگی مورد بهرهبرداري صحیح قرار گیرد، ولی ساحران
از آن سوء استفاده میکردند و براي اغفال و فریب مردم آنها را به کاري میگرفتند .
اگر امروز هم کسی از آنها چنین استفادهاي را در برابر مردم بیخبر کند ، سحر محسوب خواهد شد. خلاصه اینکه سحر ، معنی
وسیعی دارد که همه آنچه در اینجا گفتیم و در سابق اشاره شد ، نیز در
124 ) سوره بَقَره )
بر میگیرد. این نکته نیز به ثبوت رسیده که نیروي اراده انسان ، قدرت فراوانی دارد و هنگامی که در پرتو ریاضتهاي نفسانی
قويّتر شود ، کارش به جایی میرسد که در موجودات محیط خود تأثیر میگذارد، همانگونه که مرتاضان براثر ریاضت
اقدام بهکارهايخارقالعادهمیکنند.
این نیز قابل توجه است که ریاضتها گاهی مشروع است و گاهی نامشروع ، ریاضتهاي مشروع در نفوس پاك ، نیروي سازنده
ایجاد میکند و ریاضتهاي نامشروع نیروي شیطانی و هر دو ممکن است منشأ خارق عادات گردد که در اوّلی مثبت و
سازنده و در دوّمی مخرّب است .
حقّ تلاوت چیست ؟
صفحه 45 از 49
121 اَلَّذینَ اتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ اوُلئِکَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ مَنْ یَکْفُرْ بِهِ فَاوُلئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ
کسانی که کتاب آسمانی به آنها دادهایم ( یهود و نصاري )
( جزء اوّل ( 125
و آن را از روي دقّت میخوانند ، به پیامبر اسلام ایمان میآورند و کسانی که به او کافر شوند ، زیانکارند .
این تعبیر ، تعبیر پرمعنایی است و خط روشنی براي ما در برابر قرآن مجید و کتب آسمانی مشخّص میسازد ، چرا
که مردم در برابر این آیات الهی چند گروهند ؛
برخی تمام اصرارشان بر اداي الفاظ و حروف از مخارج ، آن است که آنها دائما درفکر وقف و وصل و حروف یرملون و شدّ و
مدّند و کمترین اهمیّتی بهمحتوي و معنی نمیدهند، تاچه رسد به عمل به آن ، به گفته قرآن اینها همانند حیوانی هستند که
کتابهایی بر او حمل شده باشد ( کَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ اَسْفارا ) ( 5 / جمعه ). گروهی دیگر از الفاظ فراتر رفته و در معانی دقّت
میکنند و در ریزهکاريها و نکات قرآن میاندیشند و از علوم آن آگاهند ، اما از عمل خبري نیست .
ولی گروه سوّمی هستند که مؤمنان راستینند ، قرآن را به عنوان یک کتاب عمل و یک برنامه کامل زندگی پذیرفتهاند ، خواندن
الفاظ و
126 ) سوره بَقَره )
اندیشه در معانی و درك مفاهیم این کتاب بزرگ را ، مقدّمهاي براي عمل میدانند ولذا هر زمان قرآن میخوانند ، روح تازهاي در
کالبد آنها پیدا میشود ، تصمیم و اراده تازه ، آمادگی و اعمال تازه و این است حقّ تلاوت .
منظور این است که آیات آن را به دقّت بخوانند و حقایق آن را » : در حدیثی از امام صادق در تفسیر این آیه میخوانیم، که فرمود
درك کنند و به احکام آن عمل نمایند ، به وعدههاي آن امیدوار و از وعیدهاي آن ترسان باشند ، از داستانهاي آن عبرت بگیرند ،
به خدا سوگند منظور حفظکردن آیات وخواندن حروف و تلاوت سورهها و یادگرفتن اعشار و اخماس آن نیست، آنهاحروف
قرآن را حفظ کردند ، اما حدود آن را ضایع ساختند ، منظور تنها این است که در آیات قرآن بیندیشند و به احکامش عمل کنند ،
(1). « چنانکه خداوند میفرماید : این کتابی است پربرکت، که ما بر تو نازل کردیم تا در آیاتش تدبّر کنند
ذیلآیهموردبحث. ،« المیزان » -1
( جزء اوّل ( 127
130 وَ مَنْ یَرْغَبُ عَنْ مِلَّۀِ اِبْراهیمَ اِلاّ مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَ لَقَدِ اصْطَفَیْناهُ فِیالدُّنْیا وَ اِنَّهُ فِیالاْخِرَةِ لَمِنَ الصّالِحینَ
چه کسی جز افراد سفیه و نادان از آیین ابراهیم ( با آن پاکی و درخشندگی ) رويگردان خواهد شد ؟ ما او را در این جهان
برگزیدیم و او در جهان دیگر از صالحاناست.
آیا این سفاهت نیست که انسان ، آیینی را با این پاکی و درخشندگی رها کند و در بیراهههاي شرك و کفر و فساد گام بگذارد ؟
آیینی که با روح و فطرت انسان آشنا و سازگار است و با عقل و خرد هماهنگ ، آیینی را که هم آخرت در آن است و هم دنیا ،
رها کرده و به سراغ برنامههایی برود که دشمن خرد و مخالف فطرت و تباهکننده دین و دنیا است .
128 ) سوره بَقَره )
( جزء اوّل ( 129
درباره