گروه نرم افزاری آسمان

سوره آلِ عِمْران




سوره آلِ عِمْران
لارْحامِ کَیْفَ یَشاءُ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ 􀂊 6 هُوَ الَّذي یُصَوِّرُکُمْ فِی ا
او کسی است که شما را در رحم ( مادران ) ، آنچنان که میخواهد ، تصویر میکند. معبودي جز خداوند عزیز و حکیم ،
نیست .
صورتبندي انسان در شکم مادر و نقش بر آب زدن در آن محیط تاریک ظلمانی آنهم نقشهاي بدیع وعجیب و پیدرپی،
راستی شگفتآور است ، مخصوصا با آنهمه تنوعی که از نظر شکل و صورت و جنسیت و انواع استعدادهاي متفاوت و
صفات و غرایز مختلف وجود دارد .
و اگر میبینیم معبودي جز او نیست به خاطر همین است ، که شایسته عبودیّت جز ذات پاك او نمیباشد ، بنابراین چرا باید
مخلوقاتی همچون مسیح مورد عبادت قرار گیرند و گویی این تعبیر اشاره به
122 ) سوره آلِ عِمران )
شأن نزولی است که در آغاز سوره ذکر شده که مسیحیان خودشان قبول دارند مسیح در رحم مادري همچون
مریم تربیت شده پس او مخلوق است ، نه خالق ، بنابراین چگونه ممکن است معبود واقع شود .
دراصل بهمعنی محلیاست از شکم مادر که بچه در آن پرورش مییابد ، سپس به تمام نزدیکانیکهدر اصل « رَحِم » جمع « اَرْحام »
از یک مادر متولّد شدهاند ، اطلاق شده است و از آنجا که در میان آنها پیوند و محبّت و دوستی است، این واژه به هرگونه
عطوفت و محبت اطلاق شدهاست، بعضینیز عقیدهاي برعکس این دارند و میگویند مفهوم اصلی آن همان رقّت قلب و عطوفت و
محبّت است و ازآنجا که خویشاوندان نزدیک داراي چنین عطوفتی نسبت به یکدیگر هستند، به محلپرورشفرزند، رَحِم
گفتهشدهاست .
رهایی از لغزشها
8 رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا بَعْدَ اِذْ هَدَیْتَنا وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ
( جزء سوّم ( 123
رَحْمَۀً اِنَّکَ اَنْتَ الْوَهّابُ
(راسخان در علم میگویند : ) پروردگارا ، دلهایمان را بعد از آنکه ما را هدایت کردي، (از راه حقّ) منحرف مگردان و ازسوي
صفحه 44 از 62
خود، رحمتی بر ما ببخش ، زیرا تو بخشندهاي .
بسیارند دانشمندانی که غرور علمی ، آنان را از پاي درمیآورد و یا وسوسههاي شیاطین و هواي نفس آنها را به بیراههها
میکشاند ، اینجا است که باید خود را به خدا سپرد و از او هدایت خواست .
حتّی در بعضی از روایات آمده که شخص پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله نیز خود را به خدا میسپرد و بسیار این دعا را تکرار
« یا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبی عَلی دینِکَ : اي کسی که دلها را میگردانی ، قلب من را بر دین خودت ثابت بدار » : میکرد
(1).
9 رَبَّنا اِنَّکَ جامِعُ النّاسِ لِیَوْمٍ لا رَیْبَ فیهِ اِنَّ اللّهَ لا یُخْلِفُ الْمیعادَ
. جلد 3 ، صفحه 102 ، « تفسیر مراغی » -1
124 ) سوره آلِ عِمران )
پروردگارا، تو مردمرا برايروزيکه تردیديدر آن نیست، جمع خواهی کرد، زیرا خداونداز وعده خودتخلّف نمیکند ( ما به تو
و رحمت بیپایانت و به وعده رستاخیز و قیامت ایمان داریم) .
و از آنجا که عقیده به معاد و توجّه به روز رستاخیز ، از هر چیز براي کنترل امیال و هوسها مؤثّرتر است ، راسخون در
علم به یاد آن روز میافتند .
و به این ترتیب از هوي و هوسها و احساسات افراطی که موجب لغزش میگردد ، خود را برکنار میدارند .
شهادت خداوند بر یگانگی خویش ، چگونه است ؟
18 شَهِدَ اللّهُ اَنَّهُ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ وَ الْمَلائِکَۀُ وَ اوُلُوا الْعِلْمِ قائِما بِالْقِسْطِ لا اِلهَ اِلاّ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ
خداوند ( با ایجاد نظام واحد جهان هستی ، ) گواهی میدهد
( جزء سوّم ( 125
که معبودي جز او نیست و فرشتگان و صاحبان دانش (هرکدام بهگونهاي بر این مطلب) گواهی میدهند، درحالیکه ( خداوند
در تمام عالم ) قیام به عدالت دارد ، معبودي جز او نیست که هم توانا و هم حکیم است .
منظور از شهادت خداوند ، شهادت عملی و فعلی است ، نه قولی، یعنی خداوند با پدید آوردن جهان آفرینش که نظام واحدي در
یک نظام یگانه » و « یک واحد به هم پیوسته » آن حکومت میکند و قوانین آن در همهجایکسان و برنامه آن یکی است و در واقع
است،عملًا نشان داده که آفریدگار و معبود، درجهانیکی بیشنیست و همهاز یکمنبع، سرچشمه میگیرند ، بنابراین ایجاد این «
نظام واحد ، شهادت و گواهی خدا است بر یگانگی ذاتش .
اما شهادت وگواهی فرشتگان و دانشمندان، جنبه قولی دارد، چه اینکه آنها هرکدام با گفتاري شایسته خود ، اعتراف به این
اِنَّ اللّهَ » حقیقت میکنند واینگونهتفکیکدرآیات قرآن فراواناست، مثلًا درآیه
126 ) سوره آلِ عِمران )
خدا و فرشتگان بر پیامبر صلیاللهعلیهوآله درود میفرستند) ( 56 / احزاب ) ، درود از ناحیهخدا، )« وَ مَلائِکَتَهُیُ َ ص لُّونَعَلَیالنَّبِیِّ
چیزياست و از ناحیه فرشتگان ، چیز دیگر ، از ناحیه خدا، فرستادن رحمت است و از ناحیه فرشتگان، تقاضاي رحمت .
البته گواهی فرشتگان و دانشمندان ، جنبه عملی نیز دارد ، زیرا آنها تنها او را میپرستند و در برابر هیچ معبود دیگر ، سر تعظیم
فرود نمیآورند .
صفحه 45 از 62
موقعیّت دانشمندان
در این آیه ، دانشمندان واقعی در ردیف فرشتگان قرار گرفتهاند و این خود امتیاز دانشمندان بر دیگران را اعلام میکند و نیز از آیه
استفاده میشود که امتیاز دانشمندان از این نظر است که در پرتو علم خود ، به حقایق اطّلاع یافته و به یگانگی خدا که
بزرگترین حقیقت است ، معترفند .
ضمن تفسیر آیه ، از « مجمع البیان » در « مرحوم طبرسی »
( جزء سوّم ( 127
ساعَۀٌ مِنْ عالِمٍ یَتَّکِیءُ عَلی فِراشِهِ یَنْظُرُ » : از پیامبر گرامی اسلام صلیاللهعلیهوآله نقل میکند که فرمود « جابر بن عبد اللّه انصاري »
فی عِلْمِهِ خَیْرٌ مِنْ عِبادَةِ الْعابِدِ سَبْعینَ عاما : یک ساعت از زندگی دانشمنديکه بربستر خود تکیه کرده و در اندوختههاي علمی
. « خود میاندیشد، بهتر از هفتاد سال عبادت عابد است
اینآیهازآیاتیاستکههموارهموردتوجّهرسولگرامیاسلام صلیاللهعلیهوآله بوده و کرارا در مواقع مختلف آن را تلاوت
شب عرفه در خدمت رسول خدا صلیاللهعلیهوآله بودم ، شنیدم که مکررا این » : میگوید « زبیر بن عوام » . میفرمود
(1). « آیه را میخواند
روح دین ، همان تسلیم در برابر حقّ است
19 اِنَّ الدّینَ عِنْدَ اللّهِ الاِْسْلامُ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذینَ اوُتُواالْکِتابَ اِلاّمِنْبَعْدِما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیا بَیْنَهُمْ
. جلد 2 ، صفحه 421 ، « مجمع البیان » -1
128 ) سوره آلِ عِمران )
وَ مَنْ یَکْفُرْ بِآیاتِ اللّهِ فَاِنَّ اللّهَ سَریعُ الْحِسابِ
دین در نزد خدا ، اسلام ( و تسلیم شدن در برابر حقّ ) است و کسانیکه کتاب آسمانی بهآنان داده شد ، اختلافی ( در آن ) ایجاد
نکردند ، مگر بعد از آگاهی و علم ، آنهم به خاطر ظلم و ستم در میان خود و هرکس به آیات خدا کفر ورزد، (خدا
به حساب او میرسد ، زیرا) خداوند، سریعالحساب است .
در لغت به معنی جزا و پاداش است و به معنی اطاعت و پیروزي از فرمان نیز آمده است و در اصطلاح مذهبی ، عبارت « دین » واژه
از مجموعه قواعد و قوانین و آدابی است که انسان در سایه آنها میتواند به خدا نزدیکتر شود و به سعادت دو جهان برسد و از
نظر اخلاقی و تربیتیدر مسیر صحیح گام بردارد .
این است که آیین حقیقی در پیشگاه خدا، « اِنَّ الدّینَ عِنْدَ اللّهِ الاِْسْلامُ » به معنی تسلیم است ، بنابراین معنی جمله « اِسْلام » واژه
( جزء سوّم ( 129
همان تسلیم در برابر فرمان او است و در واقع روح دین در هر عصر و زمان ، چیزي جز تسلیم در برابر حقّ نبوده و نخواهد بود ،
منتهی از آنجاکهآیین پیامبر اسلام، آخرین و برترین آیینها است ، نام اسلام براي آن انتخاب شده است ، وگرنه از یک نظر همه
ادیان الهی، اسلام است و همانگونه که سابقا نیز اشاره شد ، اصول ادیان آسمانی نیزیکیاست ، هرچند با تکامل جامعه بشري ،
خداوند ادیان کاملتري را براي آنها فرستاده تا به مرحله نهایی تکامل که دین خاتم پیامبران ، پیامبر اسلام صلیاللهعلیهوآله است ،
رسیده .
آنها که » : سپس بهبیان سرچشمهاختلافهاي مذهبی که علیرغم وحدت حقیقی دینالهی بهوجود آمده ، میپردازد و میفرماید
صفحه 46 از 62
کتاب آسمانی به آنها داده شده بود ، در آن اختلاف نکردند ، مگر بعد از آنکه آگاهی و علم به سراغشان آمد و این اختلاف به
وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذینَ اوُتُوا الْکِتابَ اِلاّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیا بَیْنَهُمْ ). ) « خاطر ظلم و ستم در میان آنها بود
130 ) سوره آلِ عِمران )
بنابراین ظهور اختلاف ، اوّلًا بعد از علم و آگاهی بود و ثانیا انگیزهاي جز طغیان و ظلم و حسد نداشت .
در اینجا تمام آیات الهی و براهین او و کتابهاي آسمانی است و حتّی احتمالًا آیات تکوینی الهی را نیز در « ایاتِ اللّهِ » منظور از
عالم هستی شامل میشود و اینکه بعضی از مفسّران ، آن را به خصوص تورات یا انجیل و یا مانند آن تفسیر کردهاند ، هیچ
دلیلی ندارد .
27 تُولِجُ اللَّیْلَ فِی النَّهارِ وَ تُولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیْلِ وَ تُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ تُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ وَ تَرْزُقُ مَنْ تَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ
شبرا در روز داخلمیکنی و روز را در شب و زنده را از مرده بیرون میآوري و مرده را از زنده و به هر کس بخواهی ،
بدون حساب روزي میبخشی .
در لغت به معنی دخول است ، این آیه میگوید : خداوند ، شب را در روز و روز را درشب داخلمیکند ( در چهار مورد « وُلُوج »
( جزء سوّم ( 131
دیگر قرآن نیز ، به این معنی اشاره شده است ) .
منظور از این جمله ، همان تغییر تدریجی محسوسی است که در شب و روز در طول سال ، مشاهده میکنیم ، این تغییر بر اثر
انحراف محور کره زمین نسبت به مدار آن که کمی بیش از 23 درجه است و تفاوت زاویه تابش خورشید میباشد، لذا میبینیم در
بلاد شمالی ( نقاط بالاي خط اِسْتِوا ) در ابتداي زمستان ، روزها کمکمبلند و شبهاکوتاه میشود تااول تابستان، سپس بهعکس ،
شبها بلند و روزها کوتاه میشود و تا اول زمستان ادامه دارد ، اما در بلاد جنوبی ( نقاط پایین خط استوا ) درست به
عکس است .
» اگر شب و روز همیشه یکسان بود ، نموّ و رشد بسیاري از گیاهان و حیوانات، دچار اختلال میشد و فصول چهارگانه که لازمه
است ، ازبینمیرفت و طبعا انسان از فواید اختلاف فصول بیبهره « چگونگی زاویه تابش آفتاب » و « اختلاف شب و روز
میماند .
و « تُخْرِجُ الْحَیَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ تُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَیِّ » جمله
132 ) سوره آلِ عِمران )
خداوند زنده را از مرده و مرده را از زنده بیرون » : شبیه آن در چندین آیه از قرآنمجید به چشم میخوردکه میگوید
. « میآورد
منظوراز بیرون آوردن" زنده "از" مرده ، "همان پیدایش حیات از موجودات بیجان است ، زیرا میدانیم آن روز که زمین آماده
پذیرشحیات شد، موجودات زندهاز موادّبیجان بهوجودآمدند ، از این گذشته دائما در بدن ما و همه موجودات زنده عالم ، موادّ
بیجان جزء سلّولها شده ، تبدیل به موجود زنده میگردند .
پیدایش مردگان از موجودات زنده ، نیز دائما در مقابل چشم ما مجسّم است .
با دشمنان و افراد گمراه طرح دوستی نریزید
28 لایَتَّخِ ذِ الْمُؤْمِنُونَ الْکافِرینَ اَوْلِیاءَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنینَ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَلَیْسَ مِنَاللّهِ فی شَیْءٍ اِلاّ اَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقیۀً وَ یُحَذِّرُکُمُاللّهُ
نَفْسَهُ وَ اِلَیاللّهِ الْمَصیرُ
صفحه 47 از 62
( جزء سوّم ( 133
افراد باایمان نباید به جاي مؤمنان ، کافران را دوست و سرپرست خود انتخاب کنند و هرکس چنین کند، هیچ رابطهاي با خدا
ندارد ( و پیوند او به کلّی از خدا گسسته میشود ) مگر اینکه از آنها بپرهیزید ( و به خاطر هدفهاي مهمّتري تقیّه کنید )
خداوند شما را از (نافرمانی) خود، برحذر میدارد و بازگشت ( شما ) به سوي خدا است .
و در اینجا به معنی دوست و حامی و همپیمان و یار و یاور است . « وَلِیّ » جمع « اَوْلِیاء »
این آیه در زمانی نازل شد که روابطی در میان مسلمانان و مشرکان با یهود و نصاري وجود داشت و چون ادامه این ارتباط ، براي
مسلمین زیانبار بود ، مسلمانان از این کار نهی شدند ، این آیه در واقع یک درس مهمّ سیاسی اجتماعی به مسلمانان
میدهدکه بیگانگان را به عنوان دوست و حامی و یار و یاور هرگز نپذیرند و فریب سخنان جذّاب و اظهار
محبّتهاي به ظاهر صمیمانه آنها
134 ) سوره آلِ عِمران )
را نخورند، زیرا ضربههاي سنگینی که در طول تاریخ برافراد باایمان و با هدف واقع شده، در بسیاري از موارد از این
رهگذر بوده است .
اشاره به این است که در زندگی اجتماعی هرکس نیاز به دوستان و یاورانی دارد ، ولی افراد باایمان باید « مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنینَ » جمله
اولیايخودرااز میان افراد باایمان انتخاب کنند و با وجود آنان ، چهنیازيبه کفّار بیرحم و ستمگر است و تکیهبر وصف ایمان و
کفر ، اشاره به این است که این دو از یکدیگر بیگانه و آشتی ناپذیرند .
اشاره به این است که : افرادي که بادشمنان خدا پیوند دوستی و همکاري برقرار سازند، « فَلَیْسَ مِنَ اللّهِ فی شَیْءٍ » جمله
ارتباطشان با خداوند و خداپرستان گسسته میشود .
و تقیّه کنید ( اِلاّ اَنْ تَتَّقُوا مِنْهُمْ تُقیۀً ) . « مگر اینکه از آنها بپرهیزید »: سپس بهعنوان یکاستثناء از این قانون کلّی میفرماید
( جزء سوّم ( 135
همان تقیّهاي که براي حفظ نیروها و جلوگیري از هدر رفتن قوا و امکانات و سرانجام پیروزي بر دشمن است .
در چنین موردي ، جایز است که مسلمانان با افراد بیایمان ، به خاطر حفظ جان خود و مانند آن ابراز دوستی کنند
.
خداوند شما را از ( نافرمانی ) خود برحذر میدارد و بازگشت ( » : و در پایان آیه ، هشداري به همه مسلمانان داده ، میفرماید
وَ یُحَذِّرُکُمُ اللّهُ نَفْسَهُ وَ اِلَی اللّهِ الْمَصیرُ ) . ) « همه شما ) به سوي خدا است
این دو جمله، بر مسأله تحریم دوستی با دشمنان خدا تأکید میکند، از یک سو میگوید : از مجازات و خشم و غضب خداوند
اگر مخالفت کنید ، بازگشت همه شما به سوي او است و نتیجه اعمال خود را » : بپرهیزید و از سوي دیگرمیفرماید
. « خواهید گرفت
محبّت