99سوره زلزله این سوره در مدینه نازل شده و داراي 8 آیه است )
اشاره
ص : 217
محتوي و فضیلت سوره"زلزله"
در اینکه این سوره در"مکه"نازل شده است،یا در مدینه؟در میان مفسران گفتگو است:بسیاري آن را مدنی می دانند،در حالی
که بعضی معتقدند در"مکه"نازل شده،لحن آیات آن که در باره"معاد"و"اشراط الساعه" (نشانه هاي وقوع رستاخیز)سخن می
گوید،به آیات مکی شبیه تر است،ولی در حدیثی آمده که"ابو سعید خدري"وقتی این سوره نازل شده از پیغمبر اکرم سؤالی
.( الَ ذَرَّهٍ ...کرد،و می دانیم"ابو سعید"در مدینه به مسلمانان ملحق شد ( 1 در باره آیه فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْق
اما مدنی بودن یا مکی بودن این سوره تاثیري در مفاهیم و تفسیر آن ندارد.
به هر حال این سوره عمده بر سه محور دور می زند:
نخست از"اشراط الساعه"و نشانه هاي وقوع قیامت بحث می کند،و در دنبال آن سخن از شهادت زمین به تمام اعمال آدمی
آمده است.
در بخش سوم از تقسیم مردم به دو گروه"نیکوکار"و"بدکار"و رسیدن هر کس به اعمال خود سخن می گوید.
در فضیلت این سوره تعبیرات مهمی در روایات اسلامی آمده،از جمله در حدیثی از پیغمبر اکرم ص می خوانیم:
من قرأها فکانما قرأ البقره و اعطی من الاجر کمن قرأ ربع القرآن: "هر کس آن را تلاوت کند گویی سوره بقره را قرائت
کرده،و پاداش او به اندازه کسی است که یک چهارم قرآن را تلاوت
ص : 218
. 1) "روح المعانی"جلد 30 صفحه 208 -1
.( کرده باشد" ( 1
و در حدیثی از امام صادق ع می خوانیم که فرمود:"هرگز از تلاوت سوره"اذا زلزلت الارض"خسته نشوید،چرا که هر کس
آن را در نمازهاي نافله بخواند هرگز به زلزله گرفتار نمی شود،و با آن نمی میرد،و به صاعقه و آفتی از آفات دنیا تا هنگام
.( مرگ گرفتار نخواهد شد" ( 2
ص : 219
. 1) "مجمع البیان"جلد 10 صفحه 524 -1
.( 2) "اصول کافی"(مطابق نقل نور الثقلین جلد 5 صفحه 347 -2
[ [سوره الزلزله ( 99 ): آیات 1 تا 8
اشاره
ا ( 3) یَوْمَئِذٍ ا لَه سانُ م الَ اَلْإِنْ ا ( 2) وَ ق الَه ا ( 1) وَ أَخْرَجَتِ اَلْأَرْضُ أَثْق زالَه ذا زُلْزِلَتِ اَلْأَرْضُ زِلْ إِ;lt;br/gt منِ اَلرَّحِیمِ اَللّ اَلرَّحْ
بِسْمِ هِ
الَ ذَرَّهٍ خَیْراً یَرَهُ ( 7) وَ مالَهُمْ ( 6) فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْق اتاً لِیُرَوْا أَعْ اَلنّ أَشْت
اس ا ( 5) یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ ی لَه ا ( 4) بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْح ارَه تُحَدِّثُ أَخْب
( الَ ذَرَّهٍ شَ را یَرَهُ ( 8 مَنْ یَعْمَلْ مِثْق
ص : 220
ترجمه:
بنام خداوند بخشنده مهربان 1-هنگامی که زمین شدیدا به لرزه در آید.
-2 و زمین بارهاي سنگینش را خارج سازد! 3-و انسان می گوید زمین را چه می شود(که اینگونه می لرزد)؟ 4-در آن روز
زمین تمام خبرهاي خود را بازگو می کند.
-5 چرا که پروردگارت به او وحی کرده است.
-6 در آن روز مردم به صورت گروه هاي مختلف از قبرها خارج می شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود.
-7 پس هر کس به اندازه سنگینی ذره اي کار خیر انجام داده آن را می بیند.
-8 و هر کس به اندازه ذره اي کار بد کرده آن را می بیند.
تفسیر:
آن روز که انسان تمام اعمالش را می بیند!
همانگونه که در بیان محتواي سوره اشاره شد آغاز این سوره همراه است با بیان بعضی از حوادث هول انگیز و وحشتناك
پایان این جهان و شروع رستاخیز.
.( ا ) ( 1 زالَه ذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ زِلْ نخست می فرماید:"هنگامی که زمین شدیدا به لرزه در آید"( إِ
***
ص : 221
1) "اذا"در اینجا شرطیه است،و در اینکه جزاي شرط چیست؟احتمالات متعددي داده اند،بعضی جزاي آن را" یَوْمَئِذٍ -1
اتاً و بعضی جزا را محذوف دانسته اند،به این ترتیب که مردم سؤال النّ أَشْت
اس ا "می دانند،بعضی یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ ارَه تُحَدِّثُ أَخْب
می کردند متی الساعه(قیامت کی واقع می شود؟)در جواب فرمود:هنگامی که آن زلزله عظیم واقع شود یعنی در آن زمان
قیامت رخ می دهد.
ا ). الَه و چنان زیر و رو شود که"بارهاي سنگینی را که در درون دارد خارج سازد" ( وَ أَخْرَجَتِ الْأَرْضُ أَثْق
تعبیر به"زلزالها"(زلزله اش)یا اشاره به این است که در آن روز تمام کره زمین به لرزه در می آید(بر خلاف زلزله هاي
.( معمولی که همه آنها موضعی و مقطعی است)و یا اشاره به زلزله معهود یعنی زلزله رستاخیز است ( 1)و ( 2
در اینکه منظور از"اثقال"(بارهاي سنگین)چیست؟مفسران تفسیرهاي متعددي ذکر کرده اند:بعضی گفته اند منظور انسانها
ا هستند که با زلزله رستاخیز از درون قبرها به خارج پرتاب می شوند،نظیر آنچه در سوره انشقاق آیه 4 آمده است" وَ أَلْقَتْ م
ا وَ تَخَلَّتْ ". فِیه
.( و بعضی گفته اند:گنجهاي درون خود را بیرون می ریزد،و مایه حسرت دنیاپرستان بیخبر می گردد ( 3
این احتمال نیز وجود دارد که منظور بیرون فرستادن مواد سنگین و مذاب درون زمین است که معمولا کمی از آن به هنگام
آتشفشانها و زلزله ها بیرون می ریزد،در پایان جهان آنچه در درون زمین است به دنبال آن زلزله عظیم به بیرون پرتاب می
شود.
ص : 222
1) در صورت اول"اضافه"معنی عموم می رساند،و در صورت دوم معنی عهد را. -1
2) "زلزال"به کسر"زا"معنی مصدري دارد،و زلزال(به فتح زاي)معنی اسم مصدري دارد،و این وضع معمولا در افعالی می -2
آید که به صورت مضاعف به کار می رود مانند"صلصال"و"وسواس".
3) "اثقال"جمع"ثقل"(بر وزن فکر)به معنی"بار"است،و بعضی آن را جمع"ثقل"(بر وزن عمل)به معنی وسائل خانه یا -3
وسائل مسافر دانسته اند،ولی معنی اول مناسبتر به نظر می رسد.
تفسیر اول مناسبتر به نظر می رسد هر چند جمع میان این تفاسیر نیز بعید نیست.
*** به هر حال،در آن روز انسان از دیدن این صحنه بی سابقه،سخت متوحش می شود،و می گوید:"چه می شود که زمین
ا ). ا لَه سانُ م الَ الْإِنْ اینگونه به لرزه در آمده است،و آنچه در درون داشته بیرون ریخته"؟( وَ ق
گر چه بعضی"انسان"را در اینجا به خصوص انسانهاي کافر تفسیر کرده اند که در مساله معاد و رستاخیز شک و تردید داشته
اند،ولی ظاهر این است که انسان در اینجا معنی گسترده اي دارد که همگان را شامل می شود،زیرا تعجب از اوضاع و احوال
زمین در آن روز مخصوص به کافران نیست.
آیا این تعجب،و سؤال ناشی از آن،مربوط به"نفخه اولی"است یا "دوم"؟.
ظاهر این است که همان نفخه اولی است که نفخه پایان جهان است،زیرا زلزله عظیم در پایان جهان رخ می دهد.
این احتمال نیز داده شده است که منظور نفخه رستاخیز و زنده شدن مردگان،و بیرون ریختن آنها از درون زمین می باشد،زیرا
آیات بعد نیز همه مربوط به نفخه دوم است.
ولی از آنجا که در آیات قرآن کرارا حوادث این دو نفخه با هم ذکر شده، تفسیر اول با توجه به بیان زلزله وحشتناك پایان
جهان مناسبتر به نظر می رسد، و در این صورت منظور از"اثقال"زمین معادن و گنجها و مواد مذاب درون آن است.
***
ص : 223
ا ). ارَه و از آن مهمتر اینکه:"زمین در آن روز تمام خبر خود را باز می گوید" ( یَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْب
آنچه از خوبیها و بدیها،و اعمال خیر و شر،بر صفحه زمین واقع شده است،همه را برملا می سازد،و یکی از مهمترین شهود
اعمال انسان در آن روز همین زمینی است که ما اعمال خود را بر آن انجام می دهیم،و شاهد و ناظر ما است.
در حدیثی از پیغمبر اکرم ص می خوانیم که فرمود،"ا تدرون ما اخبارها"؟:"آیا می دانید منظور از اخبار زمین در اینجا
اللّ و رسوله اعلم:"گفتند:خدا و پیغمبرش آگاهتر است"فرمود:
چیست"؟ قالوا: ه
اخبارها ان تشهد علی کل عبد و امه بما عملوا علی ظهرها،تقول عمل کذا و کذا،یوم کذا،فهذا اخبارها: "منظور از خبر دادن
زمین این است که اعمال هر مرد و زنی را که بر روي زمین انجام داده اند خبر می دهد،می گوید:
.( فلان شخص در فلان روز فلان کار را انجام داد،این است خبر دادن زمین"! ( 1
در حدیث دیگري از پیغمبر اکرم ص می خوانیم:
حافظوا علی الوضوء و خیر اعمالکم الصلاه،فتحفظوا من الارض فانها امکم،و لیس فیها احد یعمل خیرا او شرا الا و هی مخبره
به!: "مواظبت بر وضو کنید،و بهترین اعمال شما نماز است،و مراقب زمین باشید که مادر شما است،هیچ انسانی کار خیر یا
.( شري بجا نمی آورد مگر اینکه زمین از آن خبر می دهد"! ( 2
از"ابو سعید خدري"نقل شده که می گفت:هر گاه در بیابان هستی صدایت را به اذان بلند کن،چرا که از رسول خدا ص
شنیدم که می فرمود:
لا یسمعه جن و لا انس و لا حجر الا یشهد له: "هیچ جن و انس و قطعه سنگی آن را نمی شنود مگر اینکه براي او(در
.( قیامت)گواهی می دهد" ( 3
ص : 224
. 1) "نور الثقلین"جلد 5 صفحه 649 -1
. 2) "مجمع البیان"جلد 10 صفحه 526 -2
3) "همان مدرك" -3
آیا راستی زمین به فرمان خدا زبان می گشاید و تکلم می کند؟یا اینکه منظور ظاهر شدن آثار اعمال انسان بر صفحه زمین
است؟زیرا می دانیم هر عملی که انسان انجام دهد،خواه ناخواه در اطراف او آثاري بجا می گذارد،هر چند امروز براي ما
محسوس نباشد،درست همانند آثاري که از خطوط انگشتان یک دوست یا دشمن بر روي دستگیره درمی ماند،و در آن روز
همه این آثار ظاهر می شود،و سخن گفتن زمین چیزي جز این ظهور بزرگ نیست،همانگونه که گاه به یک شخص خواب
آلود می گوئیم چشمان تو می گوید که دیشب نخوابیده اي، یعنی آثار بیخوابی در آن نمایان است.
به هر حال این موضوع عجیبی نیست،چرا که هم امروز با پیشرفت علم و دانش بشر ابزار و وسائلی اختراع شده که در همه
جا،و هر لحظه،می تواند صداي انسان را ضبط کند،یا از انسان و اعمالش عکسبرداري نماید،و به عنوان یک سند مسلم در
دادگاه مطرح شود،به گونه اي که قابل هیچگونه انکار نباشد.
اگر در گذشته بعضی از شهادت زمین تعجب می کردند امروز یک نوار نازك یا یک دستگاه ضبط که به صورت یک دکمه
به لباس دوخته می شود می تواند مسائل بسیاري بازگو کند.
جالب اینکه در حدیثی از علی ع می خوانیم که فرمود:
صلوا المساجد فی بقاع مختلفه،فان کل بقعه تشهد للمصلی علیها یوم القیامه: "در قسمتهاي مختلف مساجد نماز بخوانید،زیرا
.( هر قطعه زمینی در قیامت براي کسی که روي آن نماز خوانده گواهی می دهد" ( 1
و در حدیث دیگري آمده است که امیر مؤمنان علی ع هنگامی که بیت- المال را تقسیم می کرد و خالی می شد،دو رکعت
نماز بجا می آورد و می فرمود:
ص : 225
1) "لئالی الاخبار"جلد 5 صفحه 79 (چاپ جدید). -1
.( اشهدي انی ملأتک بحق،و فرغتک بحق:(روز قیامت)"گواهی ده که من تو را به حق پر کردم و به حق خالی کردم"! ( 1
.( ا ) ( 2 ی لَه *** در آیه بعد می افزاید:"این به خاطر آن است که پروردگار تو به زمین وحی کرده"( بِأَنَّ رَبَّکَ أَوْح
و زمین در اجراي این فرمان کوتاهی نمی کند،تعبیر"اوحی"در اینجا به خاطر آن است که چنین سخن گفتن اسرارآمیز بر
خلاف طبیعت زمین است و این جز از طریق یک وحی الهی ممکن نیست.
بعضی گفته اند:منظور این است که به زمین وحی می کند آنچه در درون دارد بیرون بریزد.
ولی تفسیر اول صحیحتر و مناسبتر به نظر می رسد.
*** سپس می فرماید:"در آن روز مردم به صورت گروه هاي مختلف از قبرها خارج شده،در عرصه محشر وارد می شوند،تا
مالَهُمْ ). اتاً لِیُرَوْا أَعْ النّ أَشْت
اس اعمالشان به آنها نشان داده شود"! ( یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ "اشتات"جمع"شت"(بر وزن شط)به معنی متفرق و پراکنده است، این اختلاف و پراکندگی ممکن است به خاطر این باشد که
اهل هر مذهبی جداگانه وارد عرصه محشر می شوند،یا اهل هر نقطه اي از مناطق زمین جدا وارد می شوند،و یا اینکه گروهی
با صورتهاي زیبا و شاد و خندان،و گروهی
ص : 226
1) "لئالی الاخبار"جلد 5 صفحه 79 (چاپ جدید). -1
2) "باء"در"بان"براي"سببیت"است و"لام"در لها به معنی"الی"است همانگونه که در آیه 68 سوره"نحل"آمده است" وَ -2
ی رَبُّکَ إِلَی النَّحْلِ ". أَوْح
با چهره هاي عبوس و تیره و تاریک در محشر گام می نهند.
امِهِمْ اسٍ بِإِم یا هر امتی همراه امام و رهبر و پیشوایشان هستند،همانگونه که در آیه 71 سوره اسراء آمده: یَوْمَ نَدْعُوا کُلَّ أُن
:"روزي که هر گروهی را با پیشوایشان فرا می خوانیم".
و یا اینکه مؤمنان با مؤمنان و کافران با کافران محشور می شوند.
جمع میان این تفسیرها کاملا ممکن است زیرا مفهوم آیه گسترده است.
"یصدر"از ماده"صدر"(بر وزن صبر)به معنی خارج شدن شتران از آبگاه است که به صورت انبوه و هیجان زده بیرون می
آیند به عکس"ورود"که به معنی داخل شدن آنها در آبگاه است و در اینجا کنایه از خروج اقوام مختلف از قبرها و آمدنشان
در محشر براي حسابرسی است.
این احتمال نیز داده شده که منظور خروجشان از محشر،و حرکت به سوي جایگاهشان در بهشت و دوزخ است.
معنی اول با آیات گذشته تناسب بیشتري دارد.
منظور از جمله لیروا اعمالهم:"تا اعمالشان را به آنها نشان دهند" مشاهده جزاي اعمال است.
یا مشاهده نامه اعمال که هر نیک و بدي در آن ثبت است.
یا مشاهده باطنی به معنی معرفت و شناخت چگونگی اعمالشان است.
و یا به معنی"تجسم اعمال"و مشاهده خود اعمال است.
تفسیر اخیر با ظاهر آیه از همه موافقتر است،و این آیه یکی از روشنترین آیات بر مساله تجسم اعمال محسوب می شود که در
آن روز اعمال آدمی به صورتهاي مناسبی تجسم می یابد و در برابر او حضور پیدا می کند،و همنشینی با آن مایه نشاط یا رنج
و بلا است.
***
ص : 227
سپس به سرانجام کار هر یک از این دو گروه مؤمن و کافر،نیکوکار و بدکار، اشاره کرده می فرماید:"پس کسی که به اندازه
الَ ذَرَّهٍ خَیْراً یَرَهُ ). سنگینی ذره اي کار خیر انجام داده آن را می بیند"( فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْق
الَ ذَرَّهٍ شَ را یَرَهُ ). *** "و هر کس به اندازه سنگینی ذره اي کار بد کرده آن را می بیند"!( وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْق
باز در اینجا تفسیرهاي مختلفی ذکر شده که آیا جزاي اعمال را می بیند و یا نامه اعمال را مشاهده می کند و یا خود عمل را.
ظاهر این آیات نیز تاکید مجددي است بر مساله"تجسم اعمال"و مشاهده خود عمل،اعم از نیک و بد در روز قیامت که حتی
اگر سر سوزنی کار نیک یا بد باشد در برابر صاحب آن مجسم می شود و آن را مشاهده می کند.
"مثقال"در لغت هم به معنی ثقل و سنگینی آمده،و هم ترازویی که با آن سنگینی اشیاء را می سنجند،و در اینجا به همان معنی
اول است.
براي"ذره"نیز در لغت و کلمات مفسران تفسیرهاي گوناگونی ذکر شده است:گاه به معنی مورچه کوچک،و گاه گرد و
غباري که وقتی دست را بر زمین بگذاریم و برداریم به آن می چسبد،و گاه به معنی ذرات بسیار کوچک غبار که در فضا
معلق است و به هنگامی که آفتاب از روزنه اي به اطاق تاریک می تابد آشکار می گردد تفسیر شده است.
می دانیم امروز کلمه"ذره"را به"اتم"نیز اطلاق می کنند و بمب اتمی را"القنبله الذریه"می گویند،"اتم"به قدري کوچک
است که نه با چشم عادي،و نه با دقیقترین میکروسکوپها قابل مشاهده نیست،و تنها آثار آن را مشاهده می کنند،و حجم و
وزن آن با محاسبات علمی قابل سنجش است،و به قدري کوچک است که چند میلیون روي نوك سوزنی جاي می گیرد!
ص : 228
مفهوم ذره هر چه باشد منظور در اینجا کوچکترین وزنها است.
به هر حال این آیه از آیاتی است که پشت را می لرزاند و نشان می دهد که حسابرسی خداوند در آن روز فوق العاده دقیق و
حساس است،و ترازوهاي سنجش عمل در قیامت آن قدر ظریف است که حتی کوچکترین اعمال انسانی را وزن می کنند و به
حساب می آورند.
***
نکته ها:
اشاره
-1 دقت و سختگیري در حسابرسی قیامت
نه تنها از آیات اخیر این سوره که از آیات مختلف قرآن به خوبی استفاده می شود که در حسابرسی اعمال در قیامت فوق
الَ حَبَّهٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَکُنْ فِی صَ خْرَهٍ ا إِنْ تَکُ مِثْق ا بُنَیَّ إِنَّه العاده دقت و موشکافی می شود،در آیه 16 سوره لقمان می خوانیم: ی
اللّ لَطِیفٌ خَبِیرٌ :"پسرم!اگر به اندازه سنگینی دانه خردلی(عمل نیک یا بد)باشد
اللّ إِنَّ هَ
اتِ أَوْ فِی الْأَرْضِ یَأْتِ بِهَا هُ ماو أَوْ فِی السَّ
و در دل سنگی یا در گوشه اي از آسمانها یا زمین پنهان گردد،خداوند آن را(در قیامت)براي حسابرسی می آورد،خداوند
دقیق و آگاه است".
"خردل"دانه بسیار کوچکی از گیاه معروفی است که ضرب المثل در کوچکی می باشد.
این تعبیرات نشان می دهد که در آن حسابرسی بزرگ کوچکترین کارها محاسبه می شود،ضمنا این آیات هشدار می دهد
که نه گناهان کوچک را کم اهمیت بشمرند،و نه اعمال خیر کوچک را،چیزي که مورد محاسبه الهی قرار می گیرد هر چه
باشد کم اهمیت نیست.
لذا بعضی از مفسران گفته اند این آیات زمانی نازل شد که بعضی از یاران
ص : 229
پیغمبر اکرم ص نسبت به انفاق اموال کم بی اعتنا بودند،و می گفتند:اجر و پاداش بر چیزهایی داده می شود که ما آن را
دوست داریم،و اشیاء کوچک چیزي نیست که مورد علاقه ما باشد،و همچنین نسبت به گناهان کوچک بی اعتنا بودند، آیات
نازل شد و آنها را به خیرات کوچک ترغیب کرد،و از گناهان کوچک بر حذر داشت.
***
-2 پاسخ به یک سؤال
در اینجا سؤالی مطرح است و آن اینکه مطابق این آیات انسان همه اعمال خود را در قیامت اعم از نیک و بد کوچک و
بزرگ می بیند،این معنی چگونه با آیات"احباط"و"تکفیر"و"عفو"و"توبه"سازگار است؟زیرا آیات"احباط" می
گوید:بعضی از اعمال مانند"کفر"تمام"حسنات"انسان را از بین می برد لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَ نَّ عَمَلُکَ (زمر- 65 )و طبق
.( اتِ (هود- 114 اتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئ آیات"تکفیر"گاهی "حسنات""سیئات"را از بین می برد إِنَّ الْحَسَن
و آیات"عفو"و"توبه"می گوید:در سایه عفو الهی یا توبه کردن، گناهان محو می شوند،این مفاهیم چگونه با مساله مشاهده
تمام اعمال نیک و بد تطبیق می کند؟ در پاسخ این سؤال باید به یک نکته توجه کرد و آن اینکه:دو اصلی که در آیات فوق
آمده است که می گوید انسان هر ذره اي از کار نیک و بد را می بیند به صورت یک قانون کلی است،و می دانیم هر قانون
ممکن است استثناهایی داشته باشد،آیات"عفو"و"توبه"و"احباط"و"تکفیر"در حقیقت به منزله استثناء است در این قانون
کلی.
پاسخ دیگر اینکه:در مورد"احباط"و"تکفیر"در حقیقت موازنه و کسر
ص : 230
و انکساري رخ می دهد،و درست مانند"مطالبات"و"بدهیها"است که از یکدیگر کسر می شود،هنگامی که انسان نتیجه این
موازنه را می بیند در حقیقت تمام اعمال نیک و بد خود را دیده است،همین سخن در مورد"عفو"و"توبه"نیز جاري است،چرا
که عفو بدون لیاقت و شایستگی صورت نمی گیرد،و توبه خود نیز یکی از اعمال نیک است.
بعضی در اینجا جواب دیگري گفته اند که صحیح به نظر نمی رسد و آن اینکه افراد کافر نتیجه اعمال خوب خود را در این
دنیا می بینند،همانگونه که افراد مؤمن کیفر اعمال بد خود را در این جهان می بینند.
ولی ظاهر این است که آیات مورد بحث مربوط به قیامت است نه دنیا بعلاوه این کلیت ندارد که هر مؤمن و کافري نتیجه
اعمالش را در دنیا ببیند.
***
-3 جامعترین آیات قرآن
الَ ذَرَّهٍ خَیْراً یَرَهُ وَ مَنْ یَعْمَلْ اللّ بن مسعود"نقل شده است که محکمترین آیات قرآن مجید همین آیات" فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْق
از"عبد ه
الَ ذَرَّهٍ شَ را یَرَهُ " می باشد و از آن تعبیر به"جامعه"می کرد و به راستی ایمان عمیق به محتواي آن کافی است که انسان را مِثْق
در مسیر حق وادارد،و از هر گونه شر و فساد بازدارد، لذا در حدیثی آمده است که مردي خدمت پیغمبر اکرم ص آمد عرض
اللّ :"از آنچه خداوند به تو تعلیم داده به من بیاموز".
کرد:علمنی مما علمک ه
ذا زُلْزِلَتِ الْأَرْضُ "را تا به آخر به او تعلیم پیغمبر اکرم ص او را به مردي از یارانش سپرد،تا قرآن به او تعلیم کند،و او سوره" إِ
داد،آن مرد از جا برخاست و گفت:همین مرا کافی است(و در روایت دیگري آمده تکفینی هذه الایه:"همین یک آیه مرا
کفایت می کند")!
ص : 231
پیغمبر اکرم ص فرمود:او را به حال خود بگذار که مرد فقیهی شد! (و طبق روایتی فرمود رجع فقیها:او فقیه شد و
بازگشت!)دلیل آن هم روشن است زیرا کسی که می داند که اعمال ما حتی به اندازه یک"ذره"یا یک دانه"خردل" مورد
.( محاسبه قرار می گیرد امروز به حساب خود مشغول می شود،و این بزرگترین اثر تربیتی روي او دارد ( 1
با این حال در روایت دیگري از"ابو سعید خدري"آمده است که وقتی آیه " فَمَنْ یَعْمَلْ ..."نازل شد عرض کردم اي رسول
خدا آیا من همه اعمالم را می بینم؟فرمود:آري.گفتم:آن کارهاي بزرگ را؟فرمود:بله،گفتم:کارهاي کوچک کوچک
را؟فرمود:بله،عرض کردم:"اي واي بر من!مادرم بنشیند و براي من عزاداري کند"! فرمود:"بشارت باد بر تو اي ابو سعید!چرا
که"حسنات"به ده برابر حساب می شود،تا هفتصد برابر،و خدا براي هر کس بخواهد آن را هم مضاعف می کند،و اما هر گناه
به اندازه یک گناه مجازات دارد،یا خداوند عفو می کند و بدان احدي با عملش نجات نخواهد یافت!(جز اینکه کرم خدا
.( شامل او گردد) عرض کردم حتی تو هم اي رسول خدا؟!فرمود:حتی من،مگر اینکه خداوند مرا مشمول رحمتش سازد"! ( 2
***خداوندا!جایی که پیامبرت با آن عظمت تنها به عفو تو دل بسته است تکلیف ما روشن است.
ص : 232
1) "تفسیر روح البیان"جلد 10 صفحه 495 همین مضمون در"نور الثقلین"جلد 5 صفحه 650 آمده است. -1
. 2) "در المنثور جلد" 6 صفحه 381 -2
پروردگارا!اگر اعمال ما معیار نجات ما باشد واي به حال ما،و اگر کرم تو یار ما باشد خوشا بحال ما؟! بارالها!آن روز که تمام
اعمال کوچک و بزرگ در برابر ما مجسم می شود ما تنها به لطف عمیم تو چشم دوخته ایم.
آمین یا رب العالمین پایان سوره زلزله
ص : 233
ص : 234