106 ) سوره قریش این سوره در مکه نازل شده و 4 آیه دارد )
اشاره
ص : 345
محتوي و فضیلت تلاوت سوره"قریش"
این سوره در حقیقت مکمل سوره"فیل"محسوب می شود و آیات آن دلیل روشنی بر این مطلب است.
محتواي این سوره بیان نعمت خداوند بر قریش و الطاف و محبتهاي او نسبت به آنهاست،تا حس شکرگزاري آنها تحریک
شود و به عبادت پروردگار این بیت عظیم که تمام شرف و افتخارشان از آن است قیام کنند.
همانگونه که در آغاز سوره"و الضحی"گفتیم آن سوره و سوره"ا لم نشرح"در حقیقت یک سوره محسوب می شود،همچنین
سوره"فیل"و سوره "قریش"چرا که اگر درست در محتواي آن دو دقت کنیم پیوند مطالب آنها بقدري است که می تواند
دلیل بر وحدت آن دو بوده باشد.
به همین دلیل براي خواندن یک سوره کامل در هر رکعت از نماز اگر کسی سوره هاي فوق را انتخاب کند باید هر دو را با
هم بخواند.
.( براي توضیح بیشتر در این زمینه به کتب فقهی(کتاب صلاه بحث قرائت) مراجعه شود ( 1
در فضیلت تلاوت این سوره همین بس که در حدیثی(از پیغمبر اکرم ص نقل شده که فرمود:
من قرأها اعطی من الاجر عشر حسنات،بعدد من طاف بالکعبه،و اعتکف بها: "کسی که آن را بخواند به تعداد هر یک از
کسانی که
ص : 346
1) مرحوم"شیخ حر عاملی"در کتاب"وسائل"روایات مربوط به این مطلب را در جلد 4 صفحه 743 (باب 10 از ابواب -1
قرائت نماز)آورده است.
( در گرد خانه کعبه طواف کرده،یا در آنجا معتکف شده،ده حسنه به او می دهد". ( 1
مسلما چنین فضیلتی از آن کسانی است که در پیشگاه خداوندي که پروردگار کعبه است سر تعظیم فرود آورده،او را عبادت
کنند،و احترام این خانه را پاسداري کرده و پیامش را با گوش جان بشنوند و به کار بندند.
***
ص : 347
. 1) "مجمع البیان"جلد 10 صفحه 543 -1
[ [سوره قریش ( 106 ): آیات 1 تا 4
اشاره
ذَا اَلْبَیْتِ ( 3) اَلَّذِي اءِ وَ اَلصَّیْفِ ( 2) فَلْیَعْبُدُوا رَبَّ ه فِهِمْ رِحْلَهَ اَلشِّت فِ قُرَیْشٍ ( 1) إِیلا لِإِیلا ;lt;br/gt منِ اَلرَّحِیمِ اَللّ اَلرَّحْ
بِسْمِ هِ
( أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَ آمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ ( 4
ترجمه:
بنام خداوند بخشنده مهربان 1-(مجازات اصحاب الفیل)به خاطر این بود که قریش(به این سرزمین مقدس)الفت گیرند(و
مقدمات ظهور پیامبر فراهم شود).
-2 الفت آنها در سفرهاي زمستانه و تابستانه است.
-3 پس(به شکرانه این نعمت بزرگ)باید پروردگار این خانه را عبادت کنند.
-4 همان کس که آنها را از گرسنگی نجات داد و از ناأمنی رهایی بخشید.
ص : 348
تفسیر:
پروردگار این خانه را باید عبادت کرد
از آنجا که در سوره گذشته(سوره فیل)شرح نابودي اصحاب الفیل و و لشکریان"ابرهه"که به قصد نابود کردن خانه کعبه و
متلاشی ساختن این کانون مقدس الهی آمده بودند آمد،در اولین آیه این سوره که در واقع"تکمله"اي است براي
سوره"فیل"می فرماید:ما لشکر فیل را نابود کردیم،و آنها را همچون کاه درهم کوبیده شده متلاشی ساختیم"تا قریش به این
.( لافِ قُرَیْشٍ ) ( 1 سرزمین مقدس الفت گیرند"و مقدمات ظهور پیامبر اسلام ص فراهم گردد( لِإِی
"ایلاف"مصدر است و به معنی الفت بخشیدن،و"الفت"به معنی اجتماع توأم با انسجام و انس و التیام است،و اینکه
بعضی"ایلاف"را به"مؤالفت و عهد و پیمان"تفسیر کرده اند،نه تناسبی با این واژه دارد که مصدر باب افعال است،و نه به
محتواي آیات این سوره.
به هر حال منظور ایجاد الفت میان قریش و سرزمین مقدس مکه،و خانه کعبه است،زیرا آنها و تمام اهل مکه به خاطر مرکزیت
و امنیت این سرزمین در آنجا سکنی گزیده بودند،بسیاري از مردم حجاز هر سال به آنجا می آمدند،مراسم حج را بجا می
آوردند،و مبادلات اقتصادي و ادبی داشتند،و از
ص : 349
1) "لام"در"لایلاف"به معنی علت است،و"جار و مجرور"متعلق است به "جعل"در سوره گذشته در آیه" فَجَعَلَهُمْ - 1
کَعَصْفٍ مَأْکُولٍ "و یا یکی دیگر از افعالی که در آن سوره بود،بعضی نیز این جار و مجرور را متعلق به جمله فَلْیَعْبُدُوا که در
آیات بعد آمده است می دانند،ولی این احتمال با مفهوم آیات چندان سازگار نیست و معنی اول بهتر است.
برکات مختلف این سرزمین استفاده می نمودند.
همه اینها در سایه امنیت ویژه آن بود،اگر با لشکرکشی ابرهه و امثال او این امنیت خدشه دار می شد یا خانه کعبه ویران می
گشت دیگر کسی با این سرزمین الفتی پیدا نمی کرد.
واژه"قریش"به طوري که بسیاري از مفسران و ارباب لغت گفته اند در اصل به معنی نوعی از حیوانات بزرگ دریایی است
که هر حیوانی را به آسانی می خورد!این عبارت از"ابن عباس"معروف است که وقتی از او سؤال کردند:چرا قریش
را"قریش"می نامند؟در پاسخ چنین گفت:
لدابه تکون فی البحر من اعظم دوابه یقال لها القریش،لا تمر بشیء من الغث و السمین الا اکلته!:"این به خاطر آن است که در
اصل نام حیوانی از بزرگترین حیوانات دریا است که به هیچ حیوان لاغر و چاقی نمی گذرد مگر اینکه آن را می بلعد"! سپس
از اشعار عرب براي سخن خود شاهد می آورد.
بنا بر این انتخاب این نام براي قبیله فوق به خاطر قدرت و قوت این قبیله، و سوء استفاده هایشان از این قدرت بوده است.
ولی بعضی آن را از ماده"قرش"(بر وزن فرش)به معنی"اکتساب"دانسته اند چرا که این قبیله غالبا به تجارت و کسب مشغول
بودند.
بعضی نیز این ماده را به معنی"بازرسی و تفتیش"می دانند،و از آنجا که قریش از حال حجاج خبر می گرفتند،و گاه به کمک
آنها می شتافتند،این واژه براي آنها انتخاب شده.
"قرش"در لغت به معنی اجتماع نیز آمده است،و چون این قبیله از اجتماع و انسجام خاصی برخوردار بودند این نام براي آنها
انتخاب شده.
ص : 350
ولی به هر حال نام قریش امروز هرگز مفهوم جالبی را تداعی نمی کند، و با اینکه آنها قبیله پیغمبر اکرم ص بودند،از سر
سخت ترین دشمنان اسلام محسوب می شدند،که از هیچ کارشکنی و عداوت و دشمنی فروگذار نکردند، حتی آن روز که
قدرت آنها با پیروزي اسلام درهم شکست به توطئه هاي پنهانی ادامه دادند،و بعد از رحلت پیغمبر اکرم ص نیز حوادث
دردناکی آفریدند که تاریخ اسلام هرگز آن را فراموش نخواهد کرد،می دانیم"بنی امیه"و "بنی عباس"که بارزترین نمونه
هاي حکومت جبار و طاغوتی بودند از قریش برخاستند.
قرائن نیز نشان می دهد که در جاهلیت عرب نیز سعی و تلاش در استثمار و استعمار مردم داشتند،و به همین دلیل هنگامی که
اسلام آزادي بخش طلوع کرد و منافع نامشروع آنها به خطر افتاد با تمام قدرت به مبارزه برخاستند،اما قدرت عظیم اسلام
سرانجام آنها را درهم کوبید.
لافِهِمْ رِحْلَهَ *** در آیه بعد می افزاید:"هدف این بود که خداوند قریش را در سفرهاي زمستانه و تابستانه الفت بخشد"( إِی
(2)( اءِ وَ الصَّیْفِ ) ( 1 الشِّت
ص : 351
اءِ "مفعول ثانی و به عقیده بعضی لافِهِمْ "بدل از"ایلاف"در آیه قبل است،و ضمیر"هم"مفعول اول، و" رِحْلَهَ الشِّت 1) " إِی -1
معنی ظرفیت دارد،و ممکن است"منصوب بنزع خافض"باشد،و در تقدیر چنین است"ایلافهم من رحله الشتاء و الصیف"(معنی
دوم و سوم مناسبتر به نظر می رسد).
2) "رحله"در اصل از"رحل"(بر وزن شهر)به معنی پوششی است که براي سوار شدن می نهند سپس به همین مناسبت آن -2
را به خود شتر و یا مسافرتهایی که با آن یا وسیله دیگري انجام داده می شود اطلاق کرده اند.
ممکن است منظور الفت بخشیدن قریش به این سرزمین مقدس باشد که آنها در طول سفر تابستانه و زمستانه خود عشق و
علاقه به این کانون مقدس را از دل نبرند،و به خاطر امنیتش به سوي آن بازگردند،نکند تحت تاثیر مزایاي زندگی سرزمین
یمن و شام واقع شوند و"مکه"را خالی کنند.
و یا اینکه منظور ایجاد الفت میان قریش و سایر مردم در طول این دو سفر بزرگ است،چرا که بعد از داستان ابرهه مردم با
دیده دیگري به آنها می نگریستند،و براي کاروان قریش احترام و اهمیت و امنیت قائل بودند.
قریش هم نیاز به این امنیت در طول راه داشت،و هم نیاز به آن در سرزمین مکه،و خداوند در سایه شکست لشکر ابرهه هر دو
امنیت را به آنها بخشید.
می دانیم زمین"مکه"باغ و زراعتی نداشت،دامداري آن نیز محدود بود،بیشترین درآمد از طریق همین کاروانهاي تجاري
تامین می شد،در فصل زمستان به سوي جنوب یعنی سرزمین یمن که هواي آن نسبه گرم بود روي می آوردند،و در فصل
تابستان به سوي شمال و سرزمین شام که هواي ملایم و مطلوبی داشت،و اتفاقا هم سرزمین یمن و هم سرزمین شام از
کانونهاي مهم تجارت در آن روز بودند،و مکه و مدینه حلقه اتصالی در میان آن دو محسوب می شد.
البته قریش با کارهاي خلافی که انجام می دادند مستحق اینهمه لطف و محبت الهی نبودند،اما چون مقدر بود از میان قبیله،و
از آن سرزمین مقدس،اسلام و پیغمبر اکرم ص طلوع کند،خداوند این لطف را در حق آنها انجام داد.
*** در آیه بعد چنین نتیجه می گیرد که قریش با اینهمه نعمت الهی که به برکت
ص : 352
ذَا الْبَیْتِ ). کعبه پیدا کرده اند"باید پروردگار این خانه را عبادت کنند"نه بتها را ( فَلْیَعْبُدُوا رَبَّ ه
*** "همان خداوندي که آنها را از گرسنگی نجات داد و اطعام کرد،و از ناأمنی رهایی بخشید و امنیت داد"( اَلَّذِي أَطْعَمَهُمْ
.( مِنْ جُوعٍ وَ آمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ ) ( 1
از یک سو به آنها رونق تجارت عطا فرمود،و جلب منفعت نمود،و از سوي دیگر ناأمنی را از آنها دور کرد و دفع ضرر
فرمود،و اینها همه با شکست لشگر "ابرهه"فراهم گشت،و در حقیقت استجابت دعاي ابراهیم بنیانگذار کعبه بود، ولی آنها
قدر اینهمه نعمت را ندانستند،و این خانه مقدس را به بتخانه اي تبدیل کردند،و عبادت بتان را بر پرستش خداي خانه مقدم
داشتند،و سرانجام ثمره شوم اینهمه ناسپاسی را دیدند.
***خداوندا!ما را توفیق عبادت و بندگی و سپاسگزاري نعمتها،و پاسداري این بیت عظیم،مرحمت فرما.
پروردگارا!این مرکز بزرگ اسلامی را روز به روز پر شکوهتر، و حلقه اتصال مسلمین جهان قرار ده.
بار الها!دست همه دشمنان خونخوار و آنها که از این مرکز بزرگ سوء استفاده می کنند از آن قطع کن! آمین یا رب العالمین
پایان سوره قریش
ص : 353
1) بعضی از مفسران این آیه را دو آیه دانسته و مجموع آیات این سوره را پنج آیه حساب کرده اند،ولی مشهور و معروف -1
آن است که یک آیه است و مجموع آیات سوره چهار آیه می باشد.
ص : 354